مایع آمنیوتیک چیست؟ + علت کاهش و افزایش مایع آمنیوتیک

مایع آمنیوتیک (Amniotic fluid) مایعی است که در فرایند بارداری (تا هفته شانزدهم بارداری) بوسیله‌ی جفت، بند ناف، پوست جنین، غشاهای آمنیوتیک تولید شده و جنین را در درون کیسه بارداری و در رحم احاطه می‌کند. درواقع این مایع به هنگام بارداری در کیسه بارداری تشکیل شده و وظیه‌ی آن نگهداری از جنین در طول دوران بارداری در مقابل ضربات و نگهداری از بند ناف می‌باشد. این مایع در ابتدا فقط حاوی آب و الکترولیت‌ها است ولی از حدود هفته دوازدهم بارداری هفته چهاردهم بارداری مواد دیگری همچون پروتئین، کربوهیدرات، چربی، فسفولیپید و اوره نیز بداخل آن ترشح و به آن اضافه می‌شود. حجم مایع آمنیوتیک در طول بارداری با رشد جنین افزایش می‌یابد و از هفته دهم تا هفته بیستم بارداری از ۲۵ میلی لیتر به ۴۰۰ میلی لیتر می‌رسد. در پروسه بارداری جنین این مایع را به‌طور طبیعی می‌بلعد و دوباره به صورت ادرار از بدن او خارج شده و این چرخه مجددا تکرار می‌شود؛ به گونه‌ای که این مایع هر چند ساعت یکبار از این چرخه عبور می‌کند.

جنین همچنین مقداری مایع از ریه‌هایش ترشح می‌کند. مقدار کمی از مایع جذب کیسه آمنیوتیک شده و وارد بدن مادر می‌شود و یا از طریق خون بند ناف به بدن مادر برمی‌گردد. بنابراین جنین نقش مهمی در حفظ مقدار مناسب مایع در کیسه آمنیوتیک دارد. با این حال گاهی اوقات این سیستم به هم می‌ریزد و موجب بیشتر یا کم‌تر از حد معمول شدن مایع در کیسه می‌شود که هر دو حالت می‌توانند مشکلاتی را ایجاد کنند.

وظایف مایع آمنیوتیک در بارداری چیست؟

همانگونه که در بالا اشاره شد، حفاظت جنین در مقابل ضربه و محافظت از بند ناف در مقابل تحت فشار قرار گرفتن یکی از وظایف این مایع می‌باشد. بند ناف تحت فشار قرار گرفته می‌تواند در فرایند اکسیژن رسانی دچار اختلال شده و این باعث به خطر افتادن جنین می‌شود. سایر وظایف این مایع شامل موارد زیر می‌باشد:

• حفاظت از جنین و رحم در مقابل عفونت
• منبع موقت غذایی برای جنین
• کمک رسانی به جنین برای تنفس و تحرک
• حفظ دمای ثابت برای محیط رشد و نمو جنین
• کمک به رشد و بهبود عملکرد ریه، کلیه و دستگاه گوارش

افزایش مایع آمنیوتیک در دوران بارداری

ممکن است در طول معاینات در دوران بارداری، پزشک شما از زیاد بودن میزان مایع آمنیوتیک در کیسه بارداری شما به شما خبر دهد. (به بالا بودن میزان مایع آمنیوتیک هیدرآمنیوس یا پلی هیدرآمنیوس گفته می‌شود.) اما نگران نباشید؛ زیرا بیشتر زنانی که دچار این عارضه می‌باشند فرزندان سالمی به دنیا می‌آورند. دیابت بارداری یکی از علل شایع افزایش مایع آمنیوتیک در دوران بارداری است. یکی از علائمی که نشان دهنده زیاد بودن این مایع در کیسه بارداری شما می‌باشد، رشد سریع‌تر از حد طبیعی رحم است. همچنین زیاد بودن مایع آمنیوتیک باعث می‌شود که مادر حرکات جنین را در سه ماهه دوم یا سوم بارداری به درستی احساس نکند. اگر شما به پلی هیدرآمنیوس دچار هستید باید تحت نظر قرار بگیرید؛ زیرا این وضعیت خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهد. سایر علائم بالا بودن میزان این مایع شامل موارد زیر می‌باشد:

• دردهای شکمی ناشی از فشار زیاد مایع
• نوسان شدید وزن
• کمر درد
• ورم شدید پاها و قوزک پا (در نظر داشته باشید که در دوران بارداری پاها به طور طبیعی متورم می‌شوند و تورم پا الزاما به معنی این عارضه نمی‌باشد.)

علت افزایش مایع آمنیوتیک در بارداری چیست؟

دیابت مادر: در صورتی که مادر، دیابت کنترل نشده داشته باشد ممکن است دچار افزایش بیش از حد مایع گردد. پلی هیدرآمنیوس در 10 درصد مادران دیابتی و معمولا در سه ماهه سوم تشخیص داده می‌شود. به همین دلیل معمولا برای مشخص کردن اینکه ممکن است افزایش بیش از حد مایع ناشی از دیابت باشد، یک تست گلوکز انجام می‌شود. این موارد معمولا خفیف بوده و با کنترل دیابت به راحتی درمان می‌شوند.

ماکروزومی یا حاملگی چند قلویی: بزرگ بودن بیش از حد جنین (ماکروزومی) یا حاملگی دوقلویی یا چند قلویی خطر افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک را افزایش می‌دهد. پلی هیدرآمنیوس بویژه در موارد سندرم انتقال خون دوقلوها محتمل است. در این سندرم، قل دهنده خون دارای مایع آمنیوتیک کم و قل گیرنده خون دچار افزایش بیش از حد مایع است.

ناهنجاری‌های جنینی: در بعضی موارد نادر، جنین ممکن است دچار یک ناهنجاری باشد که سبب می‌شود مایع را نبلعد؛ در حالی که کلیه‌اش ادرار بیشتری از همان مایع کمی که بلعیده تولید می‌کند. این مسئله ممکن است ناشی از ناهنجاری‌هایی باشد که بلعیدن را برای جنین مشکل می‌کنند. از جمله این ناهنجاری‌ها می توان به تنگی پیلور، شکاف لب یا کام، یا انسداد دستگاه گوارش اشاره کرد. بعضی مشکلات دستگاه عصبی نظیر نواقص لوله عصبی یا هیدروسفالی نیز می‌توانند مانع بلع نوزاد شوند. در صورت تشخیص پلی هیدآمنیوس، پزشک یک سونوگرافی با وضوح بالا و شاید یک آمنیوسنتز انجام دهد تا جنین را از نظر ناهنجاری ها و اختلالات ژنتیکی کنترل کند.

کاهش مایع آمنیوتیک در بارداری

به کم شدن مایع آمنیوتیک در دوران بارداری اولیگوهیدرامنیوس گفته می‌شود. تقریبا 4 درصد از زنان باردار در سه ماهه سوم مقدار مایع کمتری از مقدار طبیعی دارند. علائم این کاهش شامل موارد زیر می‌باشد:

• ترشح مایع از واژن
• کوچک بودن شکم مادر نسبت به سن بارداری
• کاهش حرکات جنین
• کم بودن میزان رشد جنین

برای تشخصی کم آبی جنین، معمولاً سونوگراف، بزرگ‌ترین قسمت مایع آمنیوتیک در چهار قسمت متفاوت از رحم‌تان را اندازه‌گیری می‌کند و سپس با جمع کردن اعداد به دست آمده شاخص مایع آمنیوتیک (AFI) را به دست می‌آورد تا مشخص شود میزان آب کیسه جنین در چه سطحی رتبه‌بندی قرار دارد. مقدار طبیعی برای سه ماهه سوم بارداری چیزی بین 5 تا 25 سانتیمتر می‌باشد. چنانچه اندازه کل از 5 سانتی‌متر پایین‌تر قرار داشته باشد مایع آمنیوتیک کم به حساب می‌آید.

علت کاهش مایع آمنیوتیک در بارداری چیست؟

کاهش میزان آب دور جنین می‌تواند در اوایل یا اواخر بارداری رخ دهد. در زیر به علل شایع که باعث بروز این عارضه می‌گردد اشاره شده است:

• پارگی یا سوراخ بودن کیسه آب جنین و نشت آب از آن: پارگی و سوراخ شدن کیسه آب هم دلایلی دارد که ممکن است در طول بارداری اتفاق افتد. همین امر باعث نشت مایع دور جنین به بیرون می‌گردد و باعث کم شدن آب دور جنین می‌شود. این امر ممکن است در هر زمانی از بارداری شخص رخ دهد، اما در زمان‌های نزدیک به زایمان بیشتر مشاهده می‌شود. ممکن است شما با خیس شدن لباس زیر متوجه نشت مایع به بیرون گردید یا ممکن است پزشک در طول معاینه یا آزمایش متوجه این موضوع شود (اگر خودتان مشکوک به نشت مایع بودید، پزشک خود را در این خصوص مطلع سازید.) در نظر داشته باشید که ممکن است این سوراخ به دلیل انجام تست آمنیوسنتز ایجاد شده باشد.
• مشکلات مربوط به جفت: اگر جفت مشکلاتی مثل جداشدگی ناقص یا جزئی داشته باشد درحالی‌که جفت از دیواره داخلی رحم جدا گردد باعث کاهش سطح مایع آمنیوتیک می‌گردد. زیرا اگر جفت خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی به میزان لازم انجام ندهد جنین تولید ادرار را متوقف می‌کند.
• موارد متفرقه: در شرایط خاص پزشکی، فشارخون مزمن، پره اکلامپسی، دیابت بارداری و لوپوس هر یک می‌توانند باعث پایین آمدن سطح مایع آمنیوتیک گردند. گاهی بدون وجود هیچ مشکلی حجم مایع به طور خودبه‌خود کم می‌گردد.
• حاملگی دوقلو یا بیشتر: در بارداری‌های دو یا چند قلویی زن باردار در معرض ریسک سطح پایین مایع آمنیوتیک قرار می‌گیرد. اولیگوهیدرامنیوس در نوعی سندرم رایج است که در آن کیسه یک جنین آب کمتری دارد و دیگری مایع آمنیوتیک بیش از اندازه در اختیار دارد.
• وجود ناهنجاری‌های جنین: در سه ماه اول یا آخر بارداری ممکن است کم شدن مایع آمنیوتیک به دلیل نقص مادرزادی در جنین به وجود بیاید. ممکن است کلیه‌ها تشکیل نشده باشند یا به طرز صحیحی رشد نکرده باشد یا دستگاه ادراری مسدود شده باشد. در این حالت جنین به اندازه مناسب ادرار تولید نکرده و در نتیجه سطح مایع آمنیوتیک کم می‌شود.
• صرف دارو: مصرف برخی از داروها در دوران بارداری از قبیل برخی مسکن‌ها باعث کم شدن حجم مایع درون کیسه آب می‌شود.
• وجود عفونت رحمی: ابتلا به برخی عفونت‌ها می‌تواند سبب کم شدن میزان مایع آب کیسه اطراف جنین گردد.
• بارداری طولانی مدت: در انتهای بارداری به تدریج مایع اطراف جنین کم می‌شود و جای بیشتری برای رشد جنین باز می‌کند. در صورتی که موعد زایمان برسد و زایمان اتفاق نیفتد (زایمان دیررس)، آب بیشتری جذب ‌شده و اطراف جنین تقریباً خشک می‌شود.

اقدامات لازم به هنگام کم شدن آب کیسه جنین

اگر مقدار مایع آمنیوتیک‌ در رحم زن بارداری کم باشد، این فرد معمولاً به طور مداوم و دقیق تحت نظر پزشک قرار خواهد گرفت. در این بررسی‌ها میزان رشد و سلامت جنین به دقت مورد بررسی قرار می‌گیرد. پزشک با توجه به سن بارداری و وضعیت جنین و مادر تصمیم‌گیری می‌کند که چه تدابیری برای شخص اندیشیده شود. اگر شخص به زمان زایمان‌ نزدیک باشد ممکن است پزشک زایمان را پیشنهاد نماید.

سطوح پایین مایع آمنیوتیک می‌تواند احتمال مشکلات هنگام زایمان را بیشتر کند. نگرانی اصلی این است که سطح مایع آمنیوتیک آن قدر کم شود که حرکات جنین یا انقباضات شما موجب فشردگی بند ناف شود. احتمالاً برای حفظ جان جنین زایمان سزارین بجای طبیعی به مادر پیشنهاد می‌گردد.

منبع: بیتوته - کودک بان