غلام عباس توسلی

غلام عباس توسلی
متولد ۱۳۱۴ تربت حیدریه
دانش آموخته دانشگاه پاریس
اخذ دكترای دولتی (دكترای دتا) در رشته جامعه شناسی در سال ۱۳۴۵ و چاپ رساله در پاریس ۱۹۶۶
بنیانگذار انجمن جامعه شناسی ایران
مدیر گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران
دریافت عنوان استاد برگزیده در سال ۱۳۸۲
دریافت جایزه و عنوان درجه یك دانشگاه به عنوان پژوهشگر برجسته سال ۱۳۸۱
تعدادی از آثار او عبارتند از: نظریه های جامعه شناسی (۱ و ۲) جامعه شناسی دینی، آینده بنیانگذاران جامعه شناسی، جامعه ایران در دنیای شرق از نظر نویسندگان فرانسوی و انگلیسی، مشاركت اجتماعی در شرایط جامعه آنومیك و ...
صبر و ظفر هر دو دوستان قدیم اند ‎/ در اثر صبر نوبت ظفر آید. شاید اگر غلام عباس توسلی این سخن نغز را در هفت سالگی فرا نمی گرفت و برای هدف خود تلاش نمی كرد، اكنون در جایگاه فعلی نبود. او ۷۰ بهار پرتلاش را پشت سر گذاشته است و زمانی كه او را در دفتر كارش می بینیم، همچنان سرشار از انرژی و شور است؛ به گونه ای كه برای انتشار كتاب جدیدش دلمشغول و نگران است كه مبادا سستی دوران پیری بی دقتش كند. او در زمان صحبت دوستانه ما، دانشجویانش را همچون پدری دلسوز و استادی فرزانه راهنمایی می كرد.
غلام عباس توسلی در سال ۱۳۱۴ در قصبه رشتخوار از توابع تربت حیدریه، كه امروز به شهرستانی مستقل تبدیل شده است، در خانواده ای متوسط زاده شد. مادرش خدیجه و پدرش ملااحمد توسلی بود كه آرزوی طلبه شدن پسرش را در سر می پروراند؛ البته عمر پدر كفاف برآوردن این آرزو را نكرد و غلام عباس در سن ۱۱ سالگی یتیم شد. شش ساله بود كه به مكتب رفت و به سبك قدیم الفبا را یاد گرفت. همزمان خواندن قرآن و خط نویسی را نیز فرا گرفت. ۱۰ ساله بود كه كتابهای مختلفی از جمله صد كلمه حضرت علی (ع)، بوستان و گلستان سعدی، دستورات صرف و نحو زبان عربی و ... را آموخت. او بعد از فوت پدر راهی مدارس جدید شد. آن زمان ورود به مدارس جدید نه تنها برای دخترها بلكه برای پسرها ذهنیتهای منفی بسیاری را به دنبال داشت؛ به همین خاطر مادر با اذن پیش نماز محله، اجازه تحصیل شرعی فرزندش را در مدرسه های نو فراهم كرد. توسلی پس از تحصیلات مكتب خانه ای، مستقیم به كلاس چهارم ابتدایی رفت. بعد كلاس پنجم و ششم ابتدایی را به صورت متفرقه نزد مدیر مدرسه محله یاد گرفت. به سال ۱۳۲۹ به مدرسه «قطب الدین حیدر» رفت و بعد از اتمام دوره سه ساله برای ادامه تحصیل به مشهد.
او در سال ۱۳۳۶ با گذراندن كنكور ورودی، وارد دانشسرای عالی تهران شد و در این مدت با اخذ درجه شاگرد اولی توانست از طرحهای اجباری نظیر آموزگاری و دبیری معاف شود. توسلی توانست مدرك لیسانس خود را در رشته زبان، با كسب رتبه اول در خرداد ۱۳۳۸ به دست آورد. او با امتیاز شاگرد اولیها و با استفاده از بورس وزارت فرهنگ و هنر، برای ادامه تحصیل در مقطع دكترا در سال ۱۳۳۹ به فرانسه اعزام شد.
توسلی شش سال در فرانسه در رشته جامعه شناسی تحصیل كرد. او پس از كسب لیسانس و فوق لیسانس جامعه شناسی، موفق به گذراندن دكترای دولتی (دتا) جامعه شناسی در دانشگاه سوربن پاریس شد. به این ترتیب توسلی از نخستین ایرانیانی بود كه با ارائه دو رساله، موفق به دریافت دكترای دولتی از فرانسه شد؛ به گونه ای كه رساله اصلی او با عنوان «جامعه ایران و دنیای شرق از دیدگاه صاحب نظران فرانسوی و انگلیسی» با هزینه مركز تحقیقات علمی (CNRS) فرانسه چاپ شد. همچنین عنوان رساله دوم او صنایع دستی در ایران و فرش به عنوان یك پدیده اجتماعی و روان شناسی است.
توسلی جزو آن دسته از دانشجویان نبود كه فعالیتهایش به حفظ و ارائه چند تئوری و نظریه محدود شود. او همزمان با تحصیل، فعالیتهای متنوع اجتماعی - سیاسی چون حضور در اتحادیه دانشجویان، تهیه نشریات دانشجویی، نمایندگی دانشجویان فرانسه در كنفدراسیون دانشجویان ایرانی و مهمتر از همه همكاری با مرحوم شریعتی را تجربه كرد.
آشنایی دكتر شریعتی و توسلی در دوره مقدماتی دانشسرای مشهد و در كانون نشر حقایق اسلامی از سالهای ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۶ آغاز شد. شریعتی در سال ۱۳۳۸ برای تحصیل راهی فرانسه شد و توسلی یك سال بعد از آن. همفكری و دوستی شریعتی و توسلی به مرور زمان وسیعتر شد؛ به گونه ای كه شریعتی كه آن زمان در كوی دانشگاه پاریس و در كوچه الیزا زندگی می كرد، یكشنبه ها به كوی دانشگاه می رفت و مدت مدیدی را با توسلی به بحث و تبادل نظر می گذراند. آنها حتی دروس مشتركی را زیر نظر اساتیدی نظیر كورویچ، بالن دیه، ریمون آرون و ماسییون گذراندند. همچنین توسلی با روزنامه «ایران آزاد» كه مرحوم شریعتی سردبیری آن را عهده دار بود و ۱۷شماره چاپ شد، همكاری داشت. او بعد از عزیمت به ایران (سال ۱۳۴۵) فعالیت خود را با مرحوم شریعتی در حسینیه ارشاد ادامه داد و در فعالیتهای مختلف سیاسی، اجتماعی دست یكدیگر را فشردند. این استاد دانشگاه در سال ۱۳۴۵ به ایران آمد و با عنوان استادیار، تدریس در دانشسرای عالی را از سرگرفت. همزمان به دعوت مدیر مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران به تحقیق و پژوهش درآن مجموعه پرداخت و چند طرح پژوهشی را سرپرستی كرد. سال ۱۳۵۰ بنا به درخواست دانشگاه تهران به طور تمام وقت به دانشكده علوم اجتماعی منتقل شد و در سال ۱۳۵۱ به مرتبه دانشیاری ارتقا یافت و سرانجام در پی بازنشسته شدن مرحوم دكتر غلامحسین صدیقی و تأسیس دانشكده علوم اجتماعی با رأی اساتید گروه جامعه شناسی به عنوان مدیرگروه این رشته انتخاب شد كه با انتخاب مجدد تا سال ۱۳۵۶ در این سمت خدمت كرد؛ در عین حال سرپرستی انتشارات دانشكده را نیز به عهده داشت. او در سال ۱۳۵۶ به مقام استادی ارتقا یافت و در سال ۱۳۵۷ با استفاده از فرصت مطالعاتی در دانشگاه بركلی كالیفرنیای آمریكا به مطالعه و پژوهش پرداخت و چند مقاله منتشركرد. توسلی در بحبوحه های انقلاب، به ایران آمد و با توجه به شرایط آن زمان مقالات متعددی را منتشر كرد و به ایراد سخنرانی پرداخت. پس از انقلاب ریاست دانشگاه اصفهان را قبول كرد و تا سال ۱۳۵۹ (دوسال) در این سمت باقی ماند. از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۲ به دعوت ستاد انقلاب فرهنگی، سرپرستی گروه برنامه ریز دروس علوم انسانی را عهده دار شد؛ به گونه ای كه این مدت ۵۶ برنامه درسی در سطح كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكترا را با همكاری اساتید رشته های مختلف تهیه، تنظیم و مدون كرد و در بازگشایی دانشگاه مورد استفاده قرار داد. توسلی از سال ۱۳۶۳ مجدداً كار تدریس و تحقیق را در دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران ادامه داد. او از سال ۱۳۶۴ مدیرگروه رشته جامعه شناسی شد و در سال ۱۳۶۵ به ریاست دانشكده علوم اجتماعی درآمد. در این سمت دوره دكترای جامعه شناسی را در سال ۶۷-۱۳۶۶ برای سه دانشگاه تهران، تربیت مدرس و آزاد تدوین و نامه علوم اجتماعی را پس از ده سال توقف منتشركرد و مدیرمسؤولی آن را به عهده گرفت. در كنار تحصیل و تدریس، توسلی فعالیتهای سیاسی خود را نیز دنبال كرد و در كنار روشنفكران مذهبی و جریانهای سیاسی احزاب ملی و مذهبی به مسائل سیاسی نیز توجه جدی داشته است. با یك نگاه كلی می توان فعالیتهای فرهنگی توسلی را همرده فعالیتهای سیاسی و حتی افزونتر از آن دانست. او تاكنون تقدیرنامه های فراوان و جوایز ارزنده ای را در عرصه فرهنگ كسب كرده است. دریافت عنوان استاد برگزیده در سال۱۳۸۲، جایزه و مدال درجه یك دانشگاه تهران به عنوان پژوهشگر برجسته در سال۱۳۸۱، تقدیرنامه به خاطر طرح برگزیده باعنوان رابطه مشاركت اجتماعی و آسیب اجتماعی در سال ۷۳-۱۳۷۲ و... از جمله این تقدیرها و پاسداشتها است. در پایان سال ۱۳۸۳ نیز انجمن علوم اجتماعی به مناسبت هفتادمین سالگرد تأسیس دانشگاه تهران در برنامه ای از او تقدیر كرد. او طی فعالیت فرهنگی خود بیش از ۲۰جلد كتاب درسی، كمك درسی نظری و كاربردی ترجمه، تألیف و منتشر كرده كه برخی از این كتابها نظیر جامعه شناسی دینی، نظریه جامعه شناسی۲ و... توانسته اند لوح سپاس و تقدیر كتاب بهترین را نصیب خود كنند. از مهمترین كتابهای توسلی كه تجدید چاپ شده است می توان به گروه سنجی و پویایی گروهی (چاپ پنجم)، نظریه های جامعه شناسی (چاپ نهم)، جامعه شناسی شهری (چاپ ششم) و... اشاره كرد. همچنین كتابهایی نظیر جامعه شناسی آموزش و پرورش، نظریه های جامعه شناسی جلد دوم، مسائل اجتماعی ایران، اصلاحات و جامعه مدنی را نیز در دست انتشار دارد.