آب ؛ موازنه ای شکننده در خاورمیانه

در واقع در دنیای كنونی، یكی از مهمترین عوامل چالش و درگیری بین دولتها، محیط زیست و مسائل مربوط به آن است. بهره برداری غیر اصولی از منابع موجود در زمین و كمبود منابع، آلودگی دریاها و رودخانه ها، آلودگی هوا، تولید گازهای گلخانه ای و سوراخ شدن لایه اوزون و تهدید زندگی بشر و به طور كلی در خطر قرار گرفتن تنوع زیستی و احساس اضطراب و استرس ناشی از این تهدیدها، صلح و امنیت كشورها را به چالش كشیده است. كمبود منابع از جمله منابع آب و نحوه استفاده از آن، بحران فراروی جامعه بشری است كه نیاز به یك هم اندیشی و مدیریت قوی دارد تا بتواند جامعه انسانها را به سوی دوری از تعارضات و ایجاد صلح و سازش و همزیستی مسالمت آمیز و امكان استفاده مناسب از منابع طبیعی رهنمون سازد.
گسترش سریع فناوری و پیشرفت روزافزون صنعت و تكنولوژی، میحط زیست كره زمین را در معرض نابودی قرار داده است. علاقه انسان به حصول سریع و گسترده كالا و امكانات و كاستن از سختی های زندگی، عوارض و نتایجی داشته است كه اكنون باید برای ادامه حیات، در صدد رفع آن عوارض و ترمیم و بهبود اوضاع باشد.علوم و تكنولوژی ما را با مهمانهای ناخوانده ای چون آلودگی هوا، ترافیك و كمبود منابع طبیعی مواجه ساخته است. سرعت نوآوریهای علمی و تكنولوژیك در سالهای اخیر به طور بی سابقه ای تشدید شده است و مردم سراسر دنیا در مدار فناوری نوین قرار گرفته اند. آلودگی محیط زیست در دوران كنونی به مسأله ای دائمی تبدیل شده است. خطر آلودگی محیط زیست ناشی از كاربرد نامناسب فناوری، گسترش صنعت و زندگی شهرنشینی، حیات كلیه موجودات زنده (انسان، حیوان، گیاه) و جهان فیزیكی كره خاكی و حتی محیط فراسوی جو زمین را در ابعاد وسیع مورد تهدید قرار داده است. مشكلات زیست محیطی كه از این موضوع نشأت می گیرد، چالشهای فراروی جوامع و دولتها را شتاب می بخشد و انسان را بیش از پیش به این فكر می اندازد كه باید با مدیریت صحیح و تلاش در جهت حل و فصل این معضل گامی جدی برای رسیدن به صلح و كاستن از اختلافات و برخوردها بردارد كه در این خصوص دولتها وظیفه ای جدی و خطیر به عهده دارند.
امنیت زیست محیطی، صلح و توسعه پایدار
قبل از هر چیز باید مفهوم صلح را مشخص كنیم، سپس به ابعاد مختلف آن بپردازیم. ایجاد صلح و وفاق میان جوامع مختلف از آرزوهای دیرین بشر بوده است كه تاكنون تلاشهای فراوانی برای دستیابی به آن انجام گرفته است. برخی بر این تصورند كه صلح یعنی نبود جنگ، در حالی كه این موضوع چندان صحیح به نظر نمی رسد، چرا كه صرف نبودن جامعه بشری در حالت جنگ و نزاع مستقیم نمی تواند مؤید صلح و آرامش جوامع باشد، بلكه نظام تهدید نیز نباید وجود داشته باشد. نظام تهدید عبارت است از به كار گرفتن دستگاه قوی اجبار و الزام در برابر طرف یا طرفهای مقابل.این بخش در بردارنده مفهوم امنیت است، چرا كه امنیت به معنای نبود تهدید و ناامنی است. می توان گفت، اگرچه در طول تاریخ، جنگ، همواره عامل مؤثر و مهمی در خدشه دار كردن صلح و امنیت و روابط مسالمت آمیز بوده است، لیكن این بدان معنی نیست كه فقدان جنگ را صلح تلقی كنیم، چرا كه صلح را می توان در گردش مثبت امور و آرامش جامعه تلقی كرد و این موضوع صرفاً با حذف جنگ به وجود نمی آید و نبود جنگ حالتی مطلوب است اما موجب صلح حقیقی نمی شود. شرایط صلح باید به گونه ای مثبت تعریف و تبیین شود.با تكیه بر آنچه بیان شد، می توان گفت، به طور كلی صلح عبارت است از نبود جنگ و هرگونه نظام تهدید به نحوی كه همكاری بین المللی برای حل مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و بین المللی و ارتقاء و تشویق احترام به حقوق بشر و آزادیهای اساسی برای همه میسر شود. توسعه و تحول مفهوم صلح و امنیت بین المللی بدین شكل بوده است كه دیگر امروز فقط جنگ و كشمكش های نظامی تهدیدكننده صلح و امنیت بین المللی نیست، بلكه عوامل مختلفی نظیر نابرابریهای اقتصادی، نقض حقوق بشر و مسائل مربوط به محیط زیست این صلح را متأثر می سازد. در واقع یكی از مهمترین ابعاد صلح و امنیت بین المللی كه به نظر می رسد جوامع و دولتها باید توجه بیشتری به آن داشته باشند، امنیت زیست محیطی، منابع و سیستمهای حافظ حیات زمین است كه موجب گسترش طول عمر و زندگی سالم و رفاه كامل می شود. به نظر می رسد امنیت زیست محیطی به شكل پیچیده ای به فرآیندهای جهانی شدن وابسته است. فرآیندی كه طی آن فعالیتهای امروزه بشر، آینده این موجود و دیگر موجودات كره زمین را شكل می دهد. در حقیقت سرنوشت و آینده كلیه موجودات زنده سیاره زمین به اعمال و تصمیمات انسان بستگی دارد و هرگونه تصمیم نسنجیده و نامناسبی می تواند از لحاظ زیست محیطی و ادامه حیات، آثار غیرقابل انكار و جبران ناپذیری بر زندگی و حیات این موجودات داشته باشد. یكی از مهمترین نتایج عقلانی كردن بحث محیط زیست و خردورزی برای ایجاد و شكل دهی یك سیاست و خط مشی كلی و واقع بینانه این است كه بتوانیم ماهیت سیستماتیك شرایطی را كه طی آن فعالیت های فعلی انسان و آینده این موجود را تعیین می كند، درك كنیم و ابعاد و تبعات آن را تشخیص دهیم. گسترش مباحث محیط زیست و توسعه پایدار، از پیشرفت های ارزشمند و غیرقابل انكار علم اكولوژی است كه روابط ارگانیك و زنده موجودات را با یكدیگر و نیز محیط پیرامون شان بررسی می كند. جنگ و درگیری، به وضوح دشمن توسعه اقتصادی و اجتماعی است. زیرا به تدریج منابع كمیاب انسانی و مالی را نابود می كند و مراكز طبیعی گرانبها را كه توسعه اقتصادی، اجتماعی به آنها وابسته است، از بین می برد. ارتباط موجود بین صلح ، امنیت و توسعه پایدار، با موضوع توسعه جوامع از پیچیدگی خاصی برخوردار است و اغلب مورد بحث و مناقشه قرار دارد. خوشبختانه این مباحث در حال حاضر به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است.
به نظر می رسد در آتیه تخریب محیط زیست و كمبود زمین و منابع وابسته به آن، مخصوصاً موضوع آب و چگونگی بهره برداری از آن و تقسیم عادلانه این منبع حیاتی كه از هم اكنون نشانه های نزاع بر سر آن نمودار شده است، منشأ فزاینده بسیاری از درگیری ها و تعارض میان جوامع انسانی باشد. برخی تحقیقات كه از سوی محافل آكادمیك و دانشگاهی در این زمینه صورت گرفته، به شواهد فراوانی برخورد كرده است مبنی بر اینكه كمیابی منابع و تخریب بیش از پیش امكانات طبیعی و محیط زیست به بحرانی بزرگ در آینده منجر خواهد شد، به ویژه زمین های قابل كشاورزی و آب تازه و جنگل ها و... همچنین به بروز جنگ و برخوردهای خشن و شدیدی در بسیاری از مناطق جهان، حتی در سرزمین ها و دولت هایی كه به طور مستقیم درگیر این قبیل مسائل نیستند، خواهد انجامید. ضمن آنكه این نوع درگیری ها منجر به افزایش جابه جایی جمعیت و آوارگی انسان ها درون كشورهایی می شود كه در اثر جنگ و درگیری نظامی تجزیه و تكه تكه شده اند. پیدایش این امر موجب افزایش مهاجرت به كشورهای همسایه و سایر كشورها می شود و تخریب محیط زیست و كمیابی منابع از عوامل خاصی منتج می شود كه بر هم تأثیر متقابل دارند. افزایش سریع جمعیت در بسیاری از كشورها، یكی از اصلی ترین منابع تهدید و یكی از واضح ترین این عوامل است. رشد جمعیت فشار مضاعفی بر محیط زیست و منابع آن وارد می كند و رقابت برای دستیابی به زمین و بهره برداری از منابع را افزایش می دهد. این رقابت منجر به یكسری جریانات ناپایدار می شود كه سرانجام به ایجاد یك سیكل معیوب علت و معلول منتهی می شود و در آن، مردم فقیر برای برآوردن نیازهای فوری خود به غذا، آب و هیزم، اقدام به بهره برداری بیش از حد از این منابع گرانبها و كمیاب می كنند و موجب تحلیل رفتن بنیاد امكانات امرارمعاش آتی خود و كمرنگ شدن دورنمای توسعه می شوند. مثال های زیادی در این خصوص در كشورهای مختلف جهان وجود دارد كه در آن، فشار جمعیت و استفاده بی رویه از امكانات و منابع طبیعی موجب ایجاد تنش و درگیری بین انسان ها و جوامع شده است. مثلاً در منطقه بنگال هند و بنگلادش رشد سریع جمعیت موجب شده میلیونها انسان به سوی ایالت آسام مهاجرت كنند. نتیجه این جابه جایی های ناخواسته و احیاناً اجباری موجب بروز درگیری ها و نزاع های قومی شده است. چرا كه این فشار بر ناحیه پذیرنده مهاجران نیز وارد خواهد آمد و تركیب جمعیتی و روند زندگی را در این منطقه به هم خواهد زد و عرصه را بر ساكنان بومی و سنتی آن منطقه تنگ خواهد كرد.آب، از قدیم الایام یكی از منابع اصلی و عمده درگیری و نزاع بین ملتها، شهرها و روستا بوده است. برخی متفكران و اندیشمندان حتی نظر داده اند كه چگونگی شكل گیری نظام های سیاسی در آسیا و منطقه خاورمیانه براساس چگونگی دسترسی به آب و نحوه تقسیم آن به وجود آمده است. این منبع قدیمی رقابت و چالش اكنون دوباره به عنوان یكی از مهمترین دلایل ناپیدای مناقشات مطرح شده است. هم اكنون در سراسر جهان، در سطوح منطقه ای و محلی، فشارهایی برای دستیابی به آب و به عهده گرفتن مسؤولیت حفظ كیفیت آن ایجاد شده است. یكی از بهترین نمونه های مساعدت و همكاری مؤثر در خصوص مدیریت و اداره آبهای فرامرزی و بین المللی در اروپا و آمریكای شمالی مشاهده می شود. فشارهای فزاینده بر راه های رودخانه ای بین المللی به ناچار منجر به درگیری های وسیع بین ملت هایی خواهد شد كه به حل و فصل مسالمت آمیز مشكلات و مسائل بین خود علاقه نشان می دهند. در سایر مناطق به خصوص خاورمیانه مناقشات مربوط به آب اخطاری است جهت تلاش های بیشتر برای برقراری صلح پایدار و امنیت مورد نظر، شاید بتوان گفت خاورمیانه یكی از اصلی ترین كانون های بحران و اختلاف بر سر این موضوع است و موازنه شكننده ای كه به خاطر این موضوع پیش می آید، هر آن ممكن است در اثر اقدام یكی از كشورها به هم بخورد.بانك جهانی طی گزارشی اشاره كرده است كه طی سالهای ۱۹۶۰ تا ۲۰۲۵ سطح ذخایر آب قابل تجدید برای هر نفر در منطقه خاورمیانه از ۳۴۳۰ متر مكعب در سال، به ۶۶۷ متر مكعب كاهش خواهد یافت كه علت آن به استفاده نادرست از منابع آب و وسعت بیابان ها و افزایش جمعیت برمی گردد، چرا كه جمعیت خاورمیانه طی بیست سال آینده دو برابر خواهد شد. آمارها نشان می دهد در حال حاضر ۳۰۰ میلیون نفر در مكان هایی كه دچار كمبود منابع آب هستند زندگی می كنند و این رقم تا سال ۲۰۲۵ به سه میلیارد نفر افزایش خواهد یافت. به عنوان مثال افزایش مطالبات رژیم صهیونیستی برای حق برداشت از رودخانه اردن منجر به برخوردهای گسترده ای بین فلسطینی ها و آن شده است. اسحاق رابین نخست وزیر سابق رژیم صهیونیستی گفته است ، اگر تمامی مشكلات خاورمیانه حل شود اما به راه حل راضی كننده ای برای مشكل آب دست نیابیم ،منطقه منفجر خواهد شد و صلح غیرممكن خواهد بود. «پطرس غالی » دبیر كل سابق سازمان ملل متحد نیز گفته است: « جنگ بعدی در خاورمیانه بر سر آب خواهد بود نه سیاست». «پل سایمون »، سناتور سابق آمریكایی در كتاب «بحران آینده آب در جهان و واكنش در قبال آن » می نویسد : «بسیاری از درگیریها بین اسرائیل و كشورهای عرب همسایه یا بر سر آب بود، یا اینكه ریشه در اختلافات مربوط به آب داشت ». برخلاف نظریه موجود در غرب سایمون معتقد است، گرانبهاترین منبع طبیعی در خاورمیانه آب است نه نفت.كنترل تركیه بر دو رود بزرگ دجله و فرات كه همسایه های آن ، عراق و سوریه بشدت به آن وابسته اند، سرچشمه دیگری از تعارض نهفته دراین ناحیه است. سوریه و تركیه در سال ۱۹۹۸ به دلیل اختلاف بر سر تقسیم آب رودخانه فرات تا آستانه جنگ پیش رفتند، زیرا دمشق به خاطر ۲۲ سدی كه تركیه در چارچوب طرح توسعه جنوب آناتولی احداث كرده بود، احساس نگرانی می كرد. اجرای این طرح می تواند سهم سوریه و عراق از آب فرات را به میزان ۶۰ درصد كاهش دهد.علاوه بر موضوع آب ، مسأله دیگری كه امنیت و صلح جهانی و محیط زیست را تهدید می كند و می تواند یكی از عوامل عمده بحران و درگیری باشد ، موضوع زمین و مالكیت برآن است. با توجه به رشد سریع جمعیت و محدودیت زمین های قابل كشاورزی و حاصلخیز و لزوم تهیه مایحتاج بشر و محصولات كشاورزی مسأله دسترسی به زمین و امكان استفاده از آن حساسیت و جدیت بیشتری می یابد. الگوهای مالكیت زمین به شكل تملك زمینداران ثروتمند بر سر زمینهای وسیع كه حتی اغلب این زمینداران در این سرزمین ها حضور فیزیكی نیز ندارند وسلب مالكیت از كشاورزان و روستاییان این نواحی و محدود كردن آنها به نواحی كوچكتر كه برای امرار معاش آنهاكفایت نمی كند، همانند افزایش جمعیت و مشكل آب ، سبب درگیریهای خونین می شود. این پدیده در برزیل و بسیاری از كشورهای آمریكای لاتین و نیز در تعدادی از كشورهای در حال توسعه آسیاو آفریقا مشاهده می شود. مدرنیزه كردن كشاورزی در این مناطق بر توانایی زمینداران ثروتمند برای تهیه كود، سموم گیاهی ، تراكتور و سایر ماشین آلات و در نتیجه افزایش محصول ثروتمندان می افزاید و به آنها درجهت توسعه و گسترش املاك خود كمك می كند و منجر به كاهش كارگران شاغل در مزرعه می شود.هنوز هم در بسیاری از كشورهای در حال توسعه امرارمعاش جمعیت زیادی به كشاورزی وابسته است این مسأله می تواند منشأ ناآرامیها و مشكلات اجتماعی و سیاسی باشد، چرا كه مهاجرت توده ای روستاییان فقیر و محروم به سوی شهرهای پرجمعیت و پرازدحام موجب درگیری و فشار بیشتر براین شهرهاست. استفاده نامناسب از زمینها و به كاربردن مواد شیمیایی و آفت كشها و سمومی كه محیط زیست و چرخه طبیعی زمینها را دچار صدمه جدی می كند، خود از عوامل تهدیدكننده به شمار می روند. دریاها نیز از صدمه در امان نمانده اند ورود پسابها و مواد آلوده از جوامع انسانی (شهرها و روستاها) و صنعتی (كارخانه ها و شركتها ) به سوی رودخانه ها و سپس دریاها موجب به خطر افتادن آبهای كره زمین و آلودگی ناشی از ورود این مواد آلاینده شده است. موجودات دریایی بیش از پیش در خطر آلودگی و نابودی قرار گرفته اند و ورود مواد زائد و خطرناك شیمیایی و صنعتی به آبهای دریاها و اقیانوسها، اكوسیستم موجود را كه طی میلیونها سال به تدریج به وجود آمده و نظام زیستی كنونی را تشكیل داده اند ، در خطر از بین رفتن قرار داده است. همچنین استفاده بیش از حد و افسارگسیخته انسانها از منابع دریاها ازجمله كشتار نهنگ ها و صید بیش از اندازه و صنعتی ماهی ها و دیگر منابع موجود در دریاها موجب به مخاطره افتادن نسل این موجودات شده است؛ چرا كه میزان صید با میزان تولید مثل و زاد و ولد این موجودات مناسبت ندارد و این منابع روز به روز كمیاب تر می شوند. استفاده از كشتی های بزرگ صنعتی توسط كشورهای پیشرفته و اقدام به صید از طریق استفاده از رادار و ماهواره و تعقیب دائم گله های بزرگ ماهی در اقیانوسها ،مجال زندگی و تولید مثل عادی را از این موجودات گرفته و این میراث بزرگ را كه متعلق به بشریت است در معرض نابودی قرار داده است.هوای كره زمین نیز از این وضعیت در امان نمانده و ورود روزانه صدها هزار تن دود و مواد آلاینده به جو زمین، هوای این كره خاكی را در معرض آلودگی و نابودی قرار داده است. روزانه هزاران تن مواد مختلف آلاینده و زیانبار توسط كشورهای صنعتی و بزرگ كه دارای كارخانه های متعدد و امكانات صنعتی در داخل خاك خود و بیرون از آن هستند، وارد فضا می شود و زندگی را روز به روز بر مردم تنگ تر می كند. صدمه بر لایه ازون و سوراخ شدن آن یكی از عوارض ورود این مواد زائد و آلاینده به جو زمین است. دراین خصوص كشورهای صنعتی و پیشرفته مسؤولیت مستقیم دارند، چرا كه بیشتر این مواد از مراكز صنعتی و كارخانه های این كشورها تولید می شود. با توجه به حساسیت بالا و ظرافت اكوسیستم زمین و خطیربودن مسؤولیت انسانها در برابر حفاظت و صیانت از محیط زیست كره خاكی ، لزوم مدیریت صحیح و تدوین قوانین و هنجارهایی برای حفاظت بهتر از این منابع و امكان ایجاد محیطی بهتر و پویاتر برای زندگی بشر بیش از پیش ضروری نشان می دهد. به دنبال علل و عوامل مختلفی كه منجر به ایجادعوارض سوء و تهدیدهای جدی بر پیكره طبیعت و محیط زیست شده، با به صدا درآمدن خطر از طرف دانشمندان و كسانی كه نسبت به محیط زیست احساس علاقه و تعهد می كنند، سرانجام جامعه بین المللی به خود آمد و در مقابل همه هشدارها و نگرانیها به فكر چاره افتاد و اقدام به تدوین قوانین و اصولی درخصوص حفاظت از محیط زیست كرد و هم اكنون حفاظت از محیط زیست در حقوق بین الملل از جایگاه مناسبی برخوردار شده است . اقدامات انسانها در خصوص این موضوع از ابتدای قرن بیستم صورت جدی به خود گرفت. «كنوانسیون ۱۹۰۲ مربوط به حفاظت از پرندگان مفید برای كشاورزی، اولین كنوانسیون چندجانبه در ارتباط با حفاظت از برخی از گونه های وحشی است. درمیان متون اولیه بین المللی كه به شكل جزئی، ازمحیط زیست حفاظت می كردند. چندمعاهده مربوط به آبهای مرزی بین ایالات متحده و كاناداست كه هنوز هم لازم الاجراست و درطول دهه ۱۹۷۰ به نحو چشمگیری توسعه یافت.همچنین در فاصله دو جنگ جهانی تعداد قابل ملاحظه ای موافقتنامه های مرزی درخصوص آب منعقدشد كه شامل مقرراتی درمورد مسأله آلودگی آن بود. درپی بروز سوانح زیست محیطی و طرح آن قضایا در محاكم بین المللی، مبانی حقوقی حقوق بین الملل زیست محیطی تبیین بیشتری یافت.با قدری تسامح، زمینه های واقعی حقوق بین الملل زیست محیطی را باید در دهه ۱۹۶۰ جست و جو كرد.در این دهه دو سازمان منطقه ای اسناد مهمی را تصویب كردند. در ۱۹۶۸ شورای اروپا اولین متون كلی زیست محیطی را تصویب كرد كه ازسوی سازمان ملل تأیید شد.این ستون، اعلامیه های مربوط به كنترل آلودگی هوا (۸ مارس ۱۹۶۸) و منشور اروپایی آب (۶ می ۱۹۹۷) بودند.در ۱۵ سپتامبر ۱۹۶۷ رؤسای كشورها و دول منطقه ای، كنوانسیون آفریقایی در خصوص حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی را امضاكردند كه نمونه جامعی مشتمل بر حفظ و استفاده از منابع خاك، آب، گیاه و حیوانات و تقریباً كل محیط زیست بود.به طور حتم شاخص ترین و مهمترین فعالیت ملل متحد برگزاری كنفرانس ملل متحد درخصوص محیط زیست انسانی در ۱۹۷۲ در شهر استكهلم بود. دستاورد عمده كنفرانس عبارت بود از: اعلامیه محیط زیست انسانی كه در آن اصول كلی برای الهام بخشیدن به هدایت مردم در نگهداری و تقویت محیط زیست انسانی پیش بینی شده بود. علاوه بر آن درخصوص تأسیس برنامه محیط زیست ملل متحد UNEP تصمیم گیری شد. طبق منشور سازمان ملل متحد و اصول حقوق بین الملل دولتها دارای حقوق حاكمه برای بهره برداری از منابعشان مطابق با سیاستهای زیست محیطی خود هستند و در برابر خسارات و زیانهای واردشده به محیط زیست دیگر كشورها و سرزمینهایی كه از صلاحیت ملی آنها خارج است، مسؤولند. كنفرانس استكهلم را می توان به عنوان اولین گردهمایی بین المللی در جهت جلب توجه افكارعمومی جهان به سمت محیط زیست دانست. همچنین روند تدوین قوانین و مقررات زیست محیطی در سطح ملی و نیز توسعه حقوق بین الملل محیط زیست جان تازه ای به خود گرفت. شایان ذكر است، در فاصله ۱۹۷۲ تا ۱۹۹۲ (كنفرانس ریو) قریب به ۳۱ كنوانسیون وپروتكل محیط زیستی تدوین شد.
ده سال پس از نشست استكهلم دومین سند بین المللی در زمینه حمایت از محیط زیست به نام «منشور جهانی طبیعت» ازسوی مجمع عمومی ملل متحد تصویب شد. دو دهه پس ازكنفرانس استكهلم، كنفرانس ریودوژانیرو تحت عنوان كنفرانس ملل متحد درمورد محیط زیست و توسعه (UNCED) باتوجه به شرایط جدید و ارزیابی تدابیری كه در مدت این ۲۰ سال ازطرف جامعه بین الملل درخصوص حفاظت ازمحیط زیست اتخاذشده بود، تشكیل شد. امروزه شاهد تحول درحقوق بین الملل محیط زیست هستیم، بیش از ۹۰۰ معاهده دوجانبه، ۳۰۰ معاهده چندجانبه و متجاوز از ۲۰۰ سند مصوب سازمانهای بین الدولی حاوی قواعد مربوط به حفاظت از محیط زیست هستند و تقریباً تمام كشورهای دنیا قوانین و مقرراتی درباره حفاظت از محیط زیست وضع كرده اند كه اگر تمامی آنها را با هم جمع كنیم، به رقمی بیش از ۳۰۰۰ خواهیم رسید.
تصویت این همه اسناد بین المللی نشاندهنده این واقعیت است كه نخست، جهان به یكباره و به طور جدی تحت تأثیر افكار عمومی، معطوف به محیط زیست شده است. این جنبش عظیم درجهت حفاظت از محیط زیست به وقوع پیوسته و مسؤولیت انسانها را در صیانت از آن دوچندان می كند.دیگر آنكه اگرچه حقوق بین الملل عرفی در بطن خود حاوی اصولی است كه ناظر بر حفاظت از محیط زیست است، اما قواعد عرفی فاقد كارایی لازم در برخورد با مشكلات فراگیر زیست محیطی هستند. به هرحال باتوجه به ضرورت مدیریت و اداره محیط زیست و رسیدگی به معضلات جدی آن كه دامنگیر بشر است و آینده حیات دركره خاكی را تهدید می كند، لزوم رسیدگی فوری و جدی از جنبه های مختلف، لازم وضروری به نظر می رسد و اگر امروز اقدام به حل این مشكلات نكنیم، چه بسا فردا دیر باشد و قادر به جبران مافات نباشیم. چرا كه برخی جنبه های زیست محیطی برگشت ناپذیرند. مدیریت محیط زیست در برهه كنونی به درایت و هوشیاری نسبت به محیط و شرایط حاكم بر جامعه جهانی نیاز دارد. دراین راستا ارائه طرح های ابداعی و نوآوری در برنامه های زیست محیطی رهگشا است. حقوق بین الملل محیط زیست از زمان ظهور خود تاكنون از فرایند تكاملی مناسبی برخوردار بوده است. هم اكنون نیز تداوم این روند و توجه جدی بشر به این موضوع بسیار ضروری است. چرا كه مشكلات زیست محیطی رفع نشده و به نظرمی رسد اقدامات صورت گرفته دراین خصوص به مثابه آغاز نبردی طولانی و مستمر است. حفظ و حراست از محیط زیست و نگهداری آن برای نسلهای آتی عزمی جدی، ملی و بین المللی و یك اجماع كلی جهانی را می طلبد.
محمدعلی گرجی ازندریانی كارشناس ارشد روابط بین الملل
منابع:
۱- سوایتزر، جیسون، مدیریت محیط زیست و حفظ صلح، بنگاه توسعه بین المللی كانادا، ۲۰۰۵
۲- آقایی بهمن، مجموعه مقالات حقوق بین الملل دریاها، تهران، انتشارات گنج دانش، ۱۳۷۴
۳- اوبر، ژان فرانسوا، ملاحظات حقوق اساسی درباره تحول منابع حقوق بین الملل عمومی، ترجمه سیدعلی هنچنی، مجله تحقیقات حقوقی، شماره ۸ ، ۱۳۶۹
۴- امیر ارجمند، اردشیر، حفاظت ازمحیط زیست و همبستگی بین المللی، مجله تحقیقات حقوقی، شماره ۱۵ تابستان و پاییز ۱۳۷۳
۵- زیاران بزرگمهر، توسعه حقوق بین الملل محیط زیست، تهران مجله سیاست خارجی، سال هشتم، شماره۳ ، ۱۳۷۳
۶- پژوهان سیدهادی، محیط زیست، صلح و امنیت بین المللی، تهران، مجله محیط زیست، شماره ۳۷
۷- مانی برگیزی، الیزابت، صلح برای دریاهای آزاد، مجله پیام یونسكو، شماره ۳۳۸
۸- حمیدی ابراهیم، آب درخاورمیانه، راهها به سوی صلح یا جنگ؟ ترجمه ۱. زارع زاده، روزنامه الشرق الاوسط، مردادماه ۱۳۸۰
۹- جنگ آب، صلح نفت، روزنامه همشهری، مردادماه ۱۳۸۰
۱۰- استرانگ موریس، چشم اندازی به امنیت جهانی محیط زیست، ترجمه متین مهریار، روزنامه انتخاب مرداد ۱۳۸۲ .

منبع : روزنامه ایران