بهداشت دهان و دندان

اسیدها مواد معدنی را از بین می‌برند. هنگام تماس اسیدها با مینای دندان ، بخش کوچکی از فسفات کلسیم دندان از بین میرود که به آن دمینرالیزاسیون (از دست رفتن مواد معدنی) می‌گویند.در صورتیکه این عمل ادامه یابد دندان نسبت به غذاها و نوشابه‌های بسیار گرم و سرد یا حتی نسبت به هوای سرد حساس می‌شود.درصورت ادامه از دست رفتن مواد معدنی، روزنه‌ای میکروسکوپی در لایه مینا بوجود می‌آید. باکتریها از همین روزنه وارد دندان شده و روی قسمت مرکزی دندان اثر می‌گذارند.
منابع اسیدی در دهان :
اسیدها بطورطبیعی دربسیاری ازغذاها وجوددارند،وقتی پرتغال، لیموترش، آناناس می‌خوریم اسید موجود درآنهارا احساس می‌کنیم. اما سایر میوه‌ها و سبزیها نیز دارای اسید هستند.
موادی از قبیل خیارشور ،سرکه و نوشابه‌های دارای کربنات ،اسید بیشتری دارند.
از دست رفتن مواد معدنی زمانی اتفاق می‌افتد که غذاها و نوشابه‌های اسیدی مصرف می‌کنیم.اسیدها در نتیجه فرایندهای شیمیایی که بوسیله باکتریهای موجود در پلاک دندانی بوجود می‌آیند هم ، در دهان ایجاد می‌شوند.کربوهیدراتها و شکرهایی که مصرف می‌کنیم بوسیله باکتریها به اسید تبدیل می‌شوند. هر قدر مصرف این مواد بیشتر و بهداشت دهان که می‌تواند اسیدهای تشکیل دهنده پلاک را از بین ببرد، رعایت نشود، میزان از دست رفتن مواد معدنی هم بیشتر می‌شود.اسیدهای بسیارقوی بطورطبیعی وبه هنگام هضم غذا در معده بوجود می‌آیند. هنگامی که غذاهای هضم نشده به دهان برگردانده شوند، بخشی از این اسیدهای قوی را هم به همراه می‌آورند و چنانچه این عمل به دفعات تکرار شود دندانها به شدت آسیب می‌بینند.
بزاق :
بزاق نه تنها دهان را مرطوب می‌سازد بلکه ذرات غذا را از سطح دندان می‌شوید (خاصیت خودتمییزکنندگی)، و دارای پروتئین، آنتی بیوتیکهای طبیعی و سایر موادی است که برای سلامتی و جلوگیری از پوسیدگی دندان لازم است.بزاق دهان، کلسیم و فسفات مورد نیاز دندان را بهمراه دارد. بزاق یکی از بخش‌های اساسی مکانیزم طبیعی بدن است که موجب نگهداری و ترمیم دندانها می‌شود.
برقراری تعادل بین از دست رفتن مواد معدنی و بازسازی آنها :
مشکلات دندانی زمانی بروز می‌کنند که یا از دست رفتن مواد معدنی شدید می‌شود و یا بازسازی آنها به حدلازم صورت نمی گیرد.
عدم رعایت بهداشت دهان، عادات غذایی، مصرف بیش از حد نوشابه‌های دارای کربنات ، خطرات شغلی و حتی برگرداندن غذای هضم نشده به دهان می‌توانند میزان از دست رفتن مواد معدنی را افزایش دهند.
هنگامی که جریان بزاق کاهش می‌یابد ، باز سازی مواد معدنی به اندازه کافی صورت نمی گیرد. کاهش بزاق با افزایش سن صورت می‌گیرد و امری است طبیعی ، با این حال خشکی دهان در هر سنی و بر اثر استفاده از داروهای خاص یا در نتیجه پرتودرمانی و جراحی اتفاق می‌افتد.
در مورد درمانهای ارتودنسی جریان بزاق می‌تواند حالت عادی داشته باشد ، اما پلاکتها از رسیدن بزاق به سطح دندان جلوگیری می‌کنند و در نتیجه بازسازی مواد معدنی صورت نمی گیرد.
انتخاب مسواك و نخ دندان مناسب
بسیاری از مردم بیش از آنكه در پی یادگیری صحیح مسواك زدن باشند، به دنبال خرید مسواكهای گران قیمت و پر زرق و برق هستند . خوب است بدانیم مسواك به خودی خود معجزه نمی‌كند بلكه معجزه گر واقعی روش مسواك زدن می‌باشد. برداشتن پلاك از روی سطوح داخلی، خارجی و سطوح جونده دندانها از اهداف اصلی مسواك زدن می‌باشد .
انواع مسواك :
۱-Extended front tip (مسواك با نوك كشیده): به شما كمك میكند دندانهای خلفی را به راحتی تمیز كنید با این مسواك به دندانهای آسیا و پشت دندانهای قدامی به آسانی دسترسی خواهید داشت .
۲- Flexible head (مسواك با سر قابل انعطاف): سر پلاستیك و قابل انعطاف این مسواك از ایجاد فشار زیاد روی لثه و دندان جلوگیری كرده ، مانع سایش مینای دندان می‌شود .
۳- Multilevel bristle (مسواك با موهای نامسطح): با این مسواك می‌توان بین دندانها را تمیز كرد خصوصاً اگر از نخ دندان استفاده نمی‌كنید شیارهای لثه كنار دندان را هم می‌توان با این مسواك به راحتی تمیز كرد.
۴- Criss crossing bristle (مسواك با موهای متقاطع): به برداشتن پلاك از بین دندانها كمك می‌كند .
۵- Flared side bristle (مسواك با موهای سر پهن) : این مسواك با ماساژ لثه باعث بهبودی جریان خون لثه می‌شود .
۶- Curved bristle (مسواك با موهای انحنادار) : این مسواك در تمیز كردن اطراف دندان مؤثر است .
انتخاب مسواك :
سرمسواك باید به اندازه‌ای باشد كه علاوه بر احساس راحتی ، توانایی دسترسی به دندانهای خلفی را داشته باشد .شكل سر به گونه‌ای باشد كه حتی به نواحی كه مسواك زدن آن مشكل است به راحتی دسترسی داشته باشد .در مورد موهای مسواك ، دو نوع ماده‌ی موئی در مسواكها بكار می‌رود ، طبیعی (موی خوك – HOG ) و فیلامانهای مصنوعی كه اكثراً از نایلون ساخته می‌شوند .فیلامانهای نایلونی بوضوح بر موهای طبیعی برتری دارند ، زیرا موهای طبیعی بعلت شكل توبولرشان بنحو چشمگیری استعداد بیشتری برای فرسودگی ، شكنندگی و آلودگی با رسوبات میكروبی آبكی ، نرم شدگی و از بین رفتن قابلیت ارتجاعی ، دارند همچنین بهتر است انتهای موهای مسواك گرد باشد تا به لثه آسیب نرساند .
در مورد دسته مسواك ، انتخاب شكل دسته یك مسئله ترجیحاً شخصی است. دسته مسواك باید برای جا گرفتن در كف دست بقدر كافی بلند باشد كه دسته‌های مستقیم متداولترند .دسته‌هایی با ساقه زاویه دار در دست فرد نگه دارنده، احساس تماس بهتری بوجود می‌آورد .
چون سطح كارگر چنین مسواكی – یعنی انتهای مودارش – در جهت عكس امتداد محور طولی دسته شان قرار می‌گیرد. همچنین میزان كش آمدن لب هنگام مسواك زدن سطوح فاسیال مولر با مسواكهای زاویه دار كمتر از مسواكهای دسته مستقیم است .
اخیراً مسواكهایی با یك زاویه ۱۷ درجه بین سر و دسته به بازار آمده‌اند كه دسترسی به سطوح لینگوال پر مولرها و مولرها را آسانتر كرده‌اند. مسواك بچه‌ها بهتر است دارای سر كوچك و نرم بوده و دسته بزرگی داشته تا بتواند به راحتی در دهان حركت دهند .
چند وقت یكبار باید مسواك را عوض كرد ؟
از دیدگاه ِِADA به دلایل زیر باید هر سه ماه یكبار مسواك را عوض كرد .
۱) مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهد باكتریهای خارج از بدن بر روی مسواك به راحتی رشد می‌كنند به خصوص در مواردیكه مسواكها در محیطی مرطوب و نزدیك به هم نگه داری شوند .
۲) موهای مسواك كهنه به طور موثر قادر به برداشتن پلاك از سطح دندانی نخواهد بود و به لثه آسیب می‌رساند. (توانایی برداشتن پلاك میكروبی مسواك جدید۳۰% بیش از مسواك قدیمی كه استفاده كرده‌ایم می‌باشد)نتایج حاصل از تحقیقات نشان می‌دهد افراد بیماری كه علاوه بر آنتی بیوتیك درمانی هر دو هفته یكبار مسواك خود را عوض می‌كنند سریعتر از بیمارانی كه تنها آنتی بیوتیك دریافت میكنند ، بهبود می‌یابند و بنابراین میتوان گفت باكتریهای موجود بر روی مسواك سبب طولانی شدن مدت بیماری می‌گردند .
در بیماریهایی مانند پنومونی ، سینوزیت و بیماریهای گوارشی ، بر روی مسواك ، باكتری و قارچ یافت می‌شوند .
- در صورت بیمار بودن نباید از خمیر دندان مشترك استفاده كرد زیرا سبب انتقال میكروب از یك مسواك به مسواك دیگر می‌شود .پس از بهبودی از بیماری بهتر است مسواك را عوض كنیم تا از نفوذ بیماری از طریق میكروبهای موجود در مسواك جلوگیری شود .
- در افرادیكه دارای فارنژیت عود كننده هستند ، مسواك جدید ممكن است از نیاز به تونسیلكتومی (در آوردن لوزه‌ها )جلوگیری كند .
- مسواك كودكان بیشتر نیاز به تعویض دارد ، چون بچه‌ها اغلب مسواك خود را می‌جوند بنابراین سریع‌تر خراب می‌شود . جدیدترین نوع مسواك ، مسواك جویدنی است كه كافی است یك عدد از این مسواك كوچك را داخل دهان گذاشته و مثل آدامس جویده شود . در این حال دندانها را به راحتی تمیز و ایجاد بوی مطبو عی كرده كه تا ۲۰ دقیقه دوام خواهد داشت . این مسواك به خمیر دندان و آب نیاز نداشته و به راحتی در هر زمان قابل استفاده است و بعد از هر بار مسواك زدن دور انداخته می‌شود .
البته اخیراً مسواك جدیدی به بازار امده است بنام مسواك مغناطیسی كه ظاهراً این مسواك شبیه خواهران و برادران دیگرش است اما از باطن آن جریان برقی نامحسوسی می‌گذرد كه اساس كار آن است .در واقع سازندگان این مسواك از این واقعیت ساده سود جسته‌اند كه پلاك دندانی به طور طبیعی بار مثبت دارد و خود دندان بار منفی ، وقتی مسواك روشن می‌شود دندانها نیز موقتاً بار مثبت پیدا میكنند و نتیجه كار معلوم است : مثبت ، مثبت را می‌راند و پلاك به مسواك می‌چسبد و خارج می‌شود البته برخلاف مسواك برقی نه حركت چرخشی دارد و نه حركت لغزشی .سازندگان این مسواك ادعا دارند كه این مسواك در مقایسه با مسواكهای معمولی ۴۸% موفق‌تر است و مدعی‌اند كه همراه با خمیر دندان حاوی فلوراید موجب كاهش حساسیت دندان نیز می‌شوند.
نخ دندان (Dental-Floss) :
كشیدن نخ دندان در فواصل دندانی ، متداولترین روش توصیه شده در مورد تمیز كردن سطوح پروكسیمال دندانهاست. نخ دندان بصورت نخ نایلون چند فیلامانی است كه یا بحالت تابیده یا غیر تابیده، یا بصورت ممتد و یا منقطع و موم اندود یا غیر موم اندود و ضخیم یا نازك وجود دارد. عوامل ویژه مختلفی - نظیر سختی نقاط تماس دندانی ، زبری سطوح دندانی، میزان مهارت دستی بیمار بجای مزیت هر محصولی - تعیین كننده انتخاب نخ دندان می‌باشد. تحقیق بالینی تاكنون قادر به نشان دادن هیچ تفاوت مهمی در قابلیت انواع مختلف نخ دندان جهت برداشت پلاك دندان نبوده است بر اساس شرایط مجاز فردی نخ‌های نازك غیر موم اندود ترجیح دارند زیرا این نخها بنحو قابل ملاحظه‌ای نازكتر از نخهای موم اندود بوده و بنابراین راحت‌تر از بین دندانهایی كه نقاط تماس محكمی دارند عبور می‌كنند . بعلاوه نخهای غیر موم اندود هنگام عبور از سطح دندانی كه عاری از رسوبات باشد، صدای جیر جیر خاصی تولید می‌كنند . این پدیده صوتی بصورت یك علامت عملی سطح تمیز دندانی – در نواحی كه میزان تمیز شدگی را نمی‌توان به راحتی با یك ماده‌ی آشكار كننده‌ی معمولی نشان داد – می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
معمولاً ۳-۴ ساعت بعد از هر بار مسواك زدن مجدداً پلاك میكروبی روی دندان رشد می‌كند بنابراین باید بطور مرتب مسواك زده و نخ كشید.

دكتر پروین میرزا كوچكی

منبع : فصلنامه پزشکی اجتماعی هوم