طلیعه تحول در دانشگاه

البته اینها تصاویری آرمانی است. چون به نظر می رسد در دانشگاه ها، بسیاری از استادان و دانشجویان آنها انگیزه چندانی برای تحقیق، پژوهش و مطالعات مستمر ندارند. در برخی از دانشگاه ها سال ها است كه استادان، درس های ثابتی را تكرار می كنند و هیچ كوششی برای به روز كردن مطالب درسی به خرج نمی دهند. در برخی كلاس ها نه استاد و نه دانشجو علاقه ای به مطالعه كتاب های جنبی و پژوهش نشان نمی دهند و به یك جزوه بسنده می كنند كه گاهی از ۲۰ صفحه هم فراتر نمی رود. طبیعی است كه این مشكلات در دانشگاه های غیر دولتی چند برابر می شود. به همین دلیل برخی به این نتیجه رسیده اند كه تعداد زیادی از استادان دانشگاه های ما از ویژگی های لازم شخصیتی و حرفه ای برای این شغل بی بهره اند. تنها از سال گذشته بارقه تغییراتی پیدا شد و آن زمانی بود كه آموزش عالی، حقوق رده های استادی شامل استاد، استادیار، دانشیار و مربی را كم و بیش به دو برابر افزایش داد. در ضمن قرار بر این شد كه فقط با كسب امتیازات لازم، پایه شغلی سالانه آنها افزایش یابد. همچنین در صورتی كه امتیازات آنها از حدی فراتر رود پایه تشویقی به ایشان تعلق می گیرد. گفته می شود همین تمهیدات از هم اكنون نتایج مثبتی به جا گذاشته است. تا سال گذشته فردی كه عضویت در هیأت علمی دانشگاهی نظیر دانشگاه تربیت معلم را تقاضا می كرد در بدو ورود با حقوق ۳۰۰ هزار تومان! استخدام می شد.
دكتر «علی رضا كیامنش» رئیس دانشكده روانشناسی دانشگاه تربیت معلم می گوید: «با این حقوق ما قبلاً به افراد التماس می كردیم كه برای تدریس به ما مراجعه كنند. افراد به ندرت برای كار می آمدند و در مدت كوتاهی هم این شغل را رها می كردند و می رفتند، ولی الآن وضع فرق كرده و تعداد مراجعان برای كار افزایش یافته است. از طرفی استادان بیشتر از سابق در دانشگاه می مانند. آنها مطالعه و با دانشجویان صحبت می كنند چون با بالا رفتن حقوق، لازم نیست كه در دانشگاه های مختلف تدریس كنند. در نتیجه فشار كاریشان كمتر شده و آرامش روانی و انگیزه ایشان افزایش یافته است. گرفتن فرصت مطالعاتی هم یكی از رده های بالا بردن كیفیت دانشگاه است. تاكنون دانشگاه تربیت معلم در بهترین شرایط هر سال یك درصد استادان را برای استفاده از فرصت مطالعاتی به خارج می فرستاد و در نتیجه از ۴۰۰ نفر هیأت علمی ما، فقط چهار نفر سهمیه می شدند. سال گذشته به دلیل كمبود بودجه از آن چهار نفر هم فقط دو نفر را به خارج فرستادیم، ولی با افزایش حقوق، امیدها بیشتر شده است. استادان می توانند با حقوق جدید و با دریافت كمك مختصری از دانشگاه به خرج خودشان فرصت مطالعاتی بگیرند و در این مدت در كشور خارجی زندگی دانشجویی مختصری برای خودشان تدارك ببینند». در صورتی كه روند بهبود وضع معیشت استادان ادامه یابد و آیین نامه های تشویقی و تنبیهی بجا افزایش یابد و خود استادان هم بكوشند انگیزه خودشان را برای تدریس بالا ببرند، می توان انتظار داشت كه استادان از استانداردهای حرفه ای بهتری برخوردار شوند و به تبع آن، كیفیت علمی دانشگاه ها بهبود یابد. دكتر «علی اكبر شعاری نژاد» كه درباره خصوصیات لازم برای استادان و به طور كلی معلمان، تحقیقاتی انجام داده می گوید: «دنیای امروز به مغزهای پر، دست های توانمند و دل های نرم نیاز دارد و دانشگاه باید مركز تربیت چنین شهروندانی باشد. با چنین رویكردی از دانشگاه انتظار داریم كه مركز و منبع معتبر یادگیری، پناهگاه علم و عالم و پالایشگاه فكر و علم باشد. همچنین برای داوری درباره صحت و سقم افكار و یافته های علمی، دادگاه فكر و علم باشد. لازم است دانشگاه پناهگاه و مركز مطمئن آزاداندیشی، متفاوت اندیشی و بازاندیشی باشد وگرنه مفلس خواهد شد. انتظار داریم دانشگاه مراقب كم و كیف علوم در مدارس و كارگاه آموزشی سالم برای معلمان مقاطع تحصیلی مقدماتی و همچنین جهانی اندیش و جامع نگر باشد و این نوع دیدگاه را در جامعه رشد و گسترش دهد. با توجه به نقش هایی كه برای دانشگاه قائل ایم انتظار داریم استادان دانشگاه هم از ویژگی هایی از این دست برخوردار باشند: داشتن سلامت شخصیت، فرزند زمان بودن نه برده زمان شدن، برخورداری از مهارت برقراری ارتباطات كلامی (كتبی و شفاهی) مؤثر، داشتن مهارت های متفاوت اندیشی، بازاندیشی و فراتراندیشی، برخورداری از مهارت های آموزشی فعال و مؤثر از قبیل برانگیخته نگهداشتن خویشتن، برانگیختن دانشجویان به یادگیری خودگردان و مداوم، برانگیختن اندیشه های انتقادی در دانشجویان و راهنمایی و تربیت آنها، برانگیختن خلاقیت های همه جانبه در دانشجویان، امیدواری و امیدوار كردن و امیدوار نگهداشتن دانشجویان نسبت به زندگی، حساسیت نسبت به مسائل واقعی انسان امروز از قبیل زندگی، جامعه و جهان، فعالیت برای كمك به مردم در شناخت درست و حل این مسائل در حوزه تخصصی خود، خلاقیت در حوزه تحصیلی و تخصصی و آموزشی، روشنفكری و روشنگری با هم، شناگری نه شناوری، پذیرش این حقیقت كه در جهان امروز علم به آن دسته از تجربه ها اطلاق می شود كه بر پژوهش مبتنی باشد و باور كند كه علم و تكنولوژی دو روی یك سكه اند، وی باید همواره خود را شهروندی تلقی كند كه می كوشد جامعه اش را به سوی پیدا كردن و پیمودن راههای درست زندگی سالم سوق دهد و از جمله خود را موظف می داند به معلمان مقاطع تحصیلی مقدماتی در افزایش معلومات و كشف راهها و روش ها و راهبردهای درست آموزشی كمك كند البته به شرط اینكه خود او از این ویژگی ها برخوردار باشد چنین استادان و معلمانی را باید تربیت كرد. هیچ تحصیلكرده ای دارای مدارك تحصیلی بالا به صرف برخورداری از مدرك نباید مجاز به تدریس در دانشگاه ها باشد مگر اینكه حداقل دو سال دوره خاص تربیت معلم را طی كرده باشد. در حالی كه در حال حاضر شرط اول برای استخدام استادان، مدرك است. گاهی هیچ سخت گیری ای در استخدام استادان نمی شود. آنها ممكن است مدرك داشته باشند، ولی ندانند با مخاطبانشان چگونه برخورد كنند. در برخی موارد حتی به مدرك هم توجهی نمی شود و موارد دیگری مورد توجه قرار می گیرد».شاید بهبود وضع استادان و رویكرد تعداد بیشتری از افراد تحصیلكرده برای تصدی شغل استادی، بتواند تا حدی این وضع را تغییر دهد. در ضمن توجیهی برای برخی شیوه های گزینش استاد باقی نخواهد ماند.دكتر كیامنش كه خود تحقیقاتی كرده و آزمون های بین المللی معتبری را در مقطع دبستان در كشور انجام داده است علاوه بر ویژگی های انسانی، برای استاد سه نقش عمده «تدریس، پژوهش و ارائه خدمات تخصصی» را هم در نظر می گیرد.به عبارتی استاد باید جدا از مطالبی كه با سطح علمی مناسب در كلاس ارائه می كند، علاقه مند به جست وجو و به مسائل حوزه تخصصی اش حساس باشد و به سؤالاتی پاسخ دهد كه جامعه به آنها نیاز دارد. وی می گوید: «در شرایط ایده آل ما انتظار داریم استاد از این ویژگی ها برخوردار باشد، ولی اگر موقعیت چنان بود كه با ایده آل فاصله داشتیم باید چه كار كنیم؟ وقتی دستمان باز است كه بتوانیم از بین افراد مختلف، فرد مناسب را انتخاب كنیم، ولی وقتی فقط یك نفر مراجع داریم مجبوریم ملاك ها را كنار بگذاریم و همان یك نفر را جذب كنیم. در حال حاضر در بعضی از رشته ها نیروی متخصص نداریم و در اصل در این رشته ها فارغ التحصیل دكترا وجود ندارد. برای مثال نسل افراد دارای دكترا در رشته های تكنولوژی آموزشی، تحقیقات آموزشی، ارزشیابی آموزشی و سنجش و اندازه گیری در حال از بین رفتن است. ما در این رشته ها فارغ التحصیل دكترا نداریم در حالی كه استخدام فوق لیسانس هم ممنوع است. بنابراین ناچاریم یا دانشجویان را بورسیه كنیم كه به دلیل وجود مشكلات مالی، آموزش عالی در مورد برخی از رشته ها تمایلی به این كار ندارد. در این شرایط باید منتظر شویم یك ایرانی فارغ التحصیل در یكی از این رشته های تخصصی تقاضای كار بدهد كه احتمالش خیلی كم است. نتیجه این كه اگر در هر یك از این رشته ها فردی برای استخدام مراجعه كند او را می قاپیم و مجبوریم توجهی به ملاك ها نداشته باشیم، اما در بعضی از رشته ها به دلیل تعداد داوطلبان می توانیم دست به انتخاب بزنیم. در هنگام انتخاب استادان، به سن آنها هم توجه داریم، هرچه سن فرد متقاضی كمتر باشد مدت زمان خدمت و باروری اش بیشتر است، اما در مورد فردی كه سنش بیشتر است چاپ كتاب و مقاله، كار پژوهشی، سابقه تدریس در دانشگاه ها و ارائه مقاله در همایش های داخلی و خارجی امتیازش را بالا می برد. فردی كه در این مرحله پذیرفته می شود برای سنجش قدرت بیان، استدلال و ... مورد مصاحبه قرار می گیرد. در صورت موفقیت در این مرحله پرونده اش از شورای گروه به شورای دانشكده می رود و فرد باید مورد پذیرش هیأت ممیزه دانشگاه نیز قرار گیرد. در این صورت وی به شكل پیمانی استخدام می شود. در این دوران وی باید توانایی اش را در تدریس نشان دهد و كار پژوهشی داشته باشد. اگر وی این دوره را با موفقیت بگذراند به نیروی رسمی آزمایشی تبدیل می شود، در این دوره اگر امتیاز لازم را به دست آورد رسمی می شود وگرنه عذرش را می خواهند. طبیعی است كه اگر نیروی داوطلبی به ما مراجعه نكند و ما قدرت انتخاب نداشته باشیم ناچاریم یك استاد را به صورت پیمانی نگهداریم و به همین دلیل است كه برای مثال هنوز نیروهای ده ساله پیمانی داریم». اولین استادان دانشگاه های ایران چهره های به یاد ماندنی تاریخ علوم، ادبیات و هنر ایران بوده اند، اما به مرور تعداد استادان فرهیخته دانشگاهی كم و كمتر شده است. به قول یك استاد دانشگاه تا موقعی كه برای ما علم در مرتبه چندم اهمیت است نمی توانیم انتظار داشته باشیم افراد دانشمند زیادی داشته باشیم.نتیجه این كه بسیاری از كسانی كه باید در كسوت استادی در دانشگاه های ما حاضر شوند، روانه سرزمین های دیگر می شوند تا كلاس های دانشگاهی غیر ایرانی را بهره مند كنند و یا شغل آزاد را برمی گزینند.
حمیده احمدیان راد

منبع : روزنامه ایران