خوراکی کم ارزش بخرید، جایزه بگیرید

ذائقه ایرانی، تغییرات بسیاری را تجربه کرده است؛ سنت های غذایی ما ایرانیان دیرگاهی است که به کلی تغییر کرده و دیگر غذا به ویژه تنقلات سنتی چنان که در گذشته عرضه می شد، طرفدار ندارد. این روزها چیپس سیب زمینی یا ذرت و اسنک پنیر شورمزه، جای نخودچی، کشمش و برگه های هلو و زردآلو را گرفته اند و در جیب بچه ها کمتر اثری از آلبالو خشکه به چشم می خورد.در این میان یگانه رسانه دیداری فراگیر که رسانه ملی می نامندش، هر روز و هر ساعت با کمک جعبه جادو و ترفندهای تبلیغاتی اش، انواع و اقسام تنقلات ماشینی بی خاصیت را با رنگ و شکلی فریبنده، اما کهنه، تبلیغ می کند؛ بخورید، ببرید، جایزه بگیرید!؟
به تعبیر برلیانت بزرگمهر – کارشناس تغذیه- مهمترین پدیده ای که توانسته ذائقه مردم را تغییر دهد، تبلیغات تجاری رسانه های جمعی به خصوص تلویزیون است. پیش از این، چیپس، پفک، سوسیس و کالباس در برنامه غذایی ایرانیان جایی نداشت، ولی الان این محصولات غذایی جزو فرهنگ تغذیه ما شده اند؛ غذاها یا تنقلاتی که ارزش غذایی ندارند، ولی رسانه ها آنها را به فرهنگ غذایی ما افزوده اند.
در فرهنگ تغذیه، پدیده ای وجود دارد به نام گذر تغذیه ای که جامعه ایران در حال حاضر درگیر آن است. در این حالت، تغذیه از مرحله ای به مرحله تازه ای وارد می شود و کشورهای توسعه نیافته به شدت از آن آسیب می بینند. گذر تغذیه ای در ایران سبب شده که موادی باارزش غذایی محدود جایگزین غذاهای انرژی زا شوند.
تغییر شیوه زندگی، تسخیر تبلیغاتی رسانه ها و جلوه های بعدی جذاب سبب شده که مصرف غذاهای آماده، کارخانه ای یا غذاهای زودپخت (fast food) به شدت، افزایش پیدا کند.این در شرایطی است که به نظر می رسد گرایش غذایی با وجود محصولات و مواد غذایی در دسترس نیز رابطه داشته باشد. از سویی عامل اقتصاد خانواده نیز در عادت های غذایی تاثیر می گذارد. در خانواده ای که از وضع مالی مناسبی برخوردار نیستند، مشکل دوچندان می شود. با این همه، نباید از نقش برجسته تاثیرگذار تبلیغات رسانه ای غافل شد.
بی گمان برای حل مشکل، نیاز به بسترسازی تغذیه ای داریم که با چند گام جدی رخ می دهد.نخستین گام، افزایش سطح آگاهی های عمومی است؛ اگر مضرات مصرف بیش از حد نمک را بشناسیم، خودبه خود دست از نمک خواهیم کشید. راه دیگر، آموزش مفید خانواده هاست؛ هم کودک و هم پدر و مادرها نیاز به آموزش دارند تا فریب تبلیغات یک سویه رسانه ای را نخورند.
●تغییر فریبنده ذائقه
ما درباره یک ماده غذایی بی ارزش که دست کم میلیون ها تومان به بهداشت کشور ضرر می زند و دقایق بسیاری از وقت رسانه ملی را به خود مشغول می کند، می نویسیم. چندی پیش وزارت بهداشت و درمان در مورد روند افزایش تبلیغات اقلام خوراکی کم ارزش همچون غله حجیم شده (پفک) از سوی صدا و سیما خبر داد. گزارش های موجود بیانگر آن است که ۵۰ درصد کودکان ۶ تا ۱۲ ماه و ۹۰ درصد کودکان یک تا ۴ ساله ایرانی پفک می خورند که این جریان هزینه بازیافت سلامتی افراد جامعه را افزایش می دهد. رسانه ها در گرایش غذایی کودکان و نوجوانان به انواع خوراکی ها، نقش غیرقابل انکاری دارند و نباید با تبلیغ مواد بی ارزش و مضر غذایی، ذائقه کودکان و نوجوانان را تخریب کنند.
●جادوی بصری
درحالی که برمبنای تحقیقات، هرچند میزان پخش آگهی تنقلات کم ارزش غذایی بیشتر باشد، یادآوری آن (خوراکی) در ذهن کودک بیشتر شده و تمایل او به خوردنش نیز افزایش می یابد. نتایج یک تحقیق روی آگهی های تبلیغاتی تلویزیونی نشان می دهد از بین تبلیغات موادغذایی، تبلیغ غلات حجیم شده(پفک) با ۳۶درصد بالاترین رتبه را داشته و بیشترین یادآوری را در ذهن مخاطبان برنامه های تلویزیونی به ویژه کودکان و نوجوانان ایجاد می کند. در همین حال راهکارها و ترفندهای متقاعد گرایانه در این برنامه ها ۵۹درصد تصویر و رفتار واقعی، ۴۱درصد تصویر متحرک یا عروسکی و در مجموع ۶۷درصد تبلیغات مواد خوراکی کم ارزش سطح شهر را دربرگرفته است.تبلیغ پفک در فضاهای رویایی زیبا تهیه می شود، به طوری که کودک تصور می کند با خوردن آن به سرزمین رویاها سفر کرده. با این نوع شیوه تبلیغ، کالایی که ممکن بود با استقبال چندانی نیز مواجه نشود، به سرعت مصرفی شده تا جایی که امروز خوردن این نوع غلات حجیم شده و تنقلات کم ارزش مشابه از حالت موردی خارج شده و رفته رفته به میان وعده ثابت غذایی کودکان و حتی جوانان تبدیل شده است.
●قانونی که اجرا نمی شود
ماده ۱۵آیین نامه تاسیس و نظارت بر نحوه کار و فعالیت کانون های آگهی تبلیغاتی، تمام رسانه های همگانی از جمله رادیو و تلویزیون را تابع مقررات آیین نامه ای می داند. با این وجود، برخلاف ماده ۱۲آیین نامه نحوه تبلیغات که تعیین جایزه در مقابل تشویق به خرید و مصرف را ممنوع کرده است، همه روزه در شبکه های مختلف تلویزیونی تبلیغات وسیعی در مورد انواع خوراکی ها با تعیین جایزه های گوناگون به ویژه پفک به عنوان کم ارزش ترین تنقلات کودکان دیده می شود. ۴۳درصد تیزرهای تبلیغاتی موادخوراکی مضر را افراد چاق اجرا می کنند.در ۶۶ درصد یک شخص چاق در صحنه تبلیغ حضور دارد و در ۷۷ درصد مرد تبلیغ کننده تنقلات مورد نظر را می خورد یا وانمود به خوردن آن می کند. در نهایت در نیمی از موارد از کودکان در این تبلیغات استفاده کرده اند. کارشناسان علوم ارتباطات این نوع شیوه تبلیغ را، تبلیغات متقاعدگرایانه گمراه کننده می دانند و معتقدند که این تصاویر در ذهن بینندگان چنین تداعی می کند که خوردن این اقلام سبب شادابی و سلامتی انسان می شود. اینها همه در حالی اتفاق می افتد که در ماده ۱۲ آیین نامه، تاسیس و نظارت بر نحوه کار کانون های آگهی تبلیغاتی آورده شده که در آگهی های تبلیغاتی ادعاهای غیرقابل اثبات و مطالب فریبنده نباید گنجانده شود؟!
●هزینه های پفکی
مجوزهای وزارت بهداشت برای تولید پفک یا موادغذایی دیگر، دلیل بر این نیست که صدا وسیما، در تمام ساعت های روز و برای تمام سنین برنامه پخش کند. در آمار شرکت، تبلیغاتی در مورد نوع خاصی از پفک دیده می شود که در تمام شبکه های سیما در مدت سه ماه، ۷۵۰مورد پخش تنقلات وجود داشته که در این میان ۹۳درصد فقط به پفک بازمی گردد. این آمار به طور تفکیک شده نشان می دهد: در شبکه اول سیما در ۲۱۰مورد سفارش آگهی، ۲۳درصد آگهی ها پیش از برنامه های خردسال، کودک و نوجوان پخش شده و ۲۲درصد آن قبل از برنامه های خانواده، سریال ها و فیلم ها اعلام شده است. در شبکه۲سیما از ۱۷۰مورد پخش آگهی، ۳۶درصد قبل از برنامه های خردسال، کودک و نوجوان پخش شده و ۱۶درصد پیش از تکرار سریال ها، جنگ طنز و برنامه های آموزشی بوده است. در کل ۱۲۰مورد شبکه۳ تنها ۲درصد پیش از برنامه پنجره پخش شده است. نهایتا شبکه ۵ سیما از ۲۰۰ مورد آگهی، ۲درصد قبل از برنامه خردسال و ۲۳درصد قبل از سریال ها و برنامه های پربیننده خود پخش کرده است.در این میان، هزینه شرکت تولیدی پفک برای پخش آگهی، سه ماه برای سه شبکه در مجموع۴۰۰/۷۲۶/۸۹۸ ریال بوده است. ارقام به طور تفکیک شده، پرداختی به شبکه اول ۰۰۰/۰۰۴/ ۳۲۲ ریال، شبکه۲ سیما ۰۰۰/۲۶۳۲۶۴ ریال و شبکه ۵، ۰۰۴‎/۴۵۸‎/۲۰۱ ریال دیده می شود . یکی از شرکت های موادغذایی سالم، ضمن خودداری از ارائه آمار خود در مورد زمان پخش و هزینه های پرداختی شرکت اعلام می کند: صدا و سیما بدون در نظرگرفتن اهمیت این موادغذایی، همان هزینه ای را که از شرکت های تولیدی پفک، چیپس و... می گیرد از ما نیز مطالبه می کند. این در حالی است که بیشتر کشورهای جهان در خصوص تنقلات کم ارزش، تبلیغاتی با این وسعت ندارند و در صورت ارائه این تیزرهای تبلیغاتی، در مقابل به متولیان بهداشت و تولید کنندگان موادغذایی مفید، امتیازی برای پخش پیام های تبلیغاتی و آموزشی برای ترویج موادغذایی سالم و مغذی ارائه می کند. در این میان تبلیغات شرکت های تولیدی تنقلات در بهترین شکل و در بهترین ساعت ها پخش می شود، اما برنامه های تبلیغاتی مورد قبول در بدترین ساعت ها یعنی زمانی که کودکان در خوابند پخش می شود. صداوسیما نیز هرچند که برنامه های آموزشی بسیاری را ارائه می دهد، اما کودکان با تصاویر انیمیشن و کارتونی بهتر و بیشتر جذب می شوند تا با سخنان جدی یک کارشناس تغذیه. آگهی های بازرگانی رسانه های تصویری به خصوص شبکه های مختلف سیما، نظیر پفک، چیپس و دیگر خوراکی ها، رفتارهای غذایی مردم را به شدت تحت تاثیر قرارداده و رژیم غذایی آنان را دستخوش تغییرات بسیاری کرده است. مصرف بیش از اندازه موادخوراکی شور مانند پفک یا چیپس ذائقه شور را در کودکان تثبیت می کند و در بزرگسالی نیز به بیماری های قلبی و عروقی می انجامد.این در شرایطی است که علت ۴۰ درصد مرگ و میرها در ایران به بیماری های قلبی و عروقی بازمی گردد که ریشه در مصرف مواد خوراکی شور دارد.

منبع : روزنامه همشهری