سه شنبه, ۲۹ اسفند, ۱۴۰۲ / 19 March, 2024
مجله ویستا

صمصام السلطنه بختیاری


صمصام السلطنه بختیاری
نجفقلی خان صمصام السلطنه بختیاری در سال ۱۲۷۱ ه.ق در چهارمحال و بختیاری متولد شد. وی به سختی به فارسی سخن می گفت. پس از كناره گیری سپهدار تنكابنی كه به اتهام سازش با محمدعلی میرزا صورت گرفت و با موافقت ناصرالملك، صمصام السلطنه با رای مجلس در مقام رئیس الوزرایی قرار گرفت و اعضای كابینه خود را از میان جوانان تحصیلكرده برگزید و خود مسئولیت وزارت جنگ را برعهده گرفت. وی سپس جهت مقابله با محمدعلی میرزا و برادرش قوای تازه نفسی را تدارك دید. دولت به دنبال پیشرفت هایی كه توسط مستبدین صورت گرفته بود اعلام كرد هركس زنده و یا مرده محمدعلی میرزا را به دولت بدهد مبلغ صدهزار تومان جایزه به وی تعلق خواهد گرفت. نجفقلی خان سپاهی متشكل از بختیاری ها، مجاهدین مشروطه و قزاق ها را گرد آورد و به مقابله با سپاه محمدعلی میرزا گسیل داشت. جنگ بین نیروهای دولتی و قوای محمدعلی میرزا درگرفت. پس از ۲۴ ساعت درگیری و نبرد به خاطر ازجان گذشتگی قوای دولتی نبرد به سود قوای دولتی خاتمه یافت. اقدامات كابینه نجفقلی خان موجب شد تا تهدیدهایی كه از سوی محمدعلی میرزا و برادرانش وجود داشت، برطرف شود. مورگان شوستر در زمان رئیس الوزرایی صمصام السلطنه اقداماتی را همچون وصول مالیات های معوقه، اقدام به توقیف و تصرف اموال از جمله اموال دو برادر محمدعلی میرزا (شعاع السلطنه و سالارالدوله) نمود. نماینده روس به وزارت امور خارجه ایران رفته و معتقد بود كه كلیه اموال این دو در گرو بانك استقراض روس است و دولت ایران به چه حقی آنها را توقیف نموده است. تقاضای روس ها در جلسه هیات وزیران ایران مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت دولت به سفارت روس اطلاع داد كه به زودی نسبت به رفع توقیف اموال شعاع السلطنه اقدام خواهد كرد. دولت همچنین تصمیم داشت كه مجلس را در جریان این رویداد قرار دهد اما تعدادی از نمایندگان زیربار نرفته و بعضی از وزرا را مقصر این اقدام دانستند.
دولت روسیه در همین ایام دست به اقداماتی زد و اولتیماتومی به ایران داد و ۴۸ ساعت برای آن زمان تعیین كرد. روس ها سه خواسته را مطرح كردند، اول « اخراج مورگان شوستر آمریكایی و همكاران وی از ایران»، دوم «استخدام اتباع خارجی در ایران از این پس می بایست با اجازه كشور روسیه و انگلستان باشد» و سوم «دولت ایران باید از عهده خسارات لشگر دولت روسیه به ایران برآید». اولتیماتوم روسیه هیجانات زیادی در میان توده مردم ایجاد كرد و تحرك و خشم و انزجار مردم در سراسر كشور را فراگرفت. موافقت مجلس با خواسته روس ها با مخالفت نمایندگان روبه رو گردید. سخنان شیخ محمد خیابانی و سلیمان محسن با احساسات سایر نمایندگان روبه رو شد و مجلس در نهایت خواسته روس ها را رد نمود. قوای روسیه كه در تبریز و رشت اقامت داشتند وارد قزوین و سپس راهی تهران شدند.
بسیاری از علمای طراز اول رهبری قیام علیه روس ها را برعهده گرفتند و برای نجات ایران تمام روحانیون را بسیج كردند. چنین فتاوایی موجب گردید كه انوبه روحانیون و علمای نجف و كربلا راه ایران را در پیش گیرند. همزمان با مجادله میان دولت و مجلس قوای روس در چند شهر اقدامات جنون آمیزی را آغاز كردند. مجلس عالی متشكل از نمایندگان مجلس، وزرا، رجال و مقامات مملكتی تشكیل گردید و وثوق الدوله از روش مجلس در قبول اولتیماتوم شدیداً انتقاد نمود و خواستار انحلال مجلس گردید كه مورد موافقت قرار گرفت. با توجه به بسته شدن مجلس دوم و پذیرفتن اولتیماتوم و عزل شوستر از مقام خزانه داری اما روس ها دست از شرارت برنداشتند.
نجفقلی خان در سال ۱۳۳۳ ه.ق بار دیگر دولت خود را ترمیم كرد و در دی ماه همان سال از كار كناره گیری كرد. بی تردید دوران رئیس الوزرایی صمصام السلطنه یكی از ادوار پرتلاطم و پرآشوب اوایل عهد مشروطیت ایران است. پاره ای از اقدامات كابینه نجفقلی خان بر پایه منطق استوار نبود. در دوران وی تعدادی از چهره های وطن پرست تبعید شده و بسیاری از روزنامه ها توقیف و در اغلب ولایات حكام بختیاری بر سركار آمدند و از آنها اعمالی سر زد كه در شأن حكومت مشروطه نبود.
محمود فاضلی
منبع : روزنامه شرق


همچنین مشاهده کنید