از پسر متدین لیورپول تا کارگر شاکی پرسپولیس

● نگاهی به حضور خارجی ها در فوتبال ایران
مستشار در لغت به كسی اطلاق می شود كه «مورد مشورت قرار می گیرد و از توانایی های ذهنی او بهره برداری می شود.» اما در تاریخ ۹۶ساله حضور مستشاران خارجی در ایران، كلمه مورد نظر به كارشناسان امور نظامی، اداری و مالی و سیاسی اطلاق شده است. از كلنل لیاخوف تا مورگان شوستر و...
اما اولین مستشار ورزشی ایران، «جان هاكر» بود كه بسیاری از اصول تیم داری در فوتبال را به مردان متقدم این ورزش مثل مرحوم عباس اكرامی موسس باشگاه شاهین آموخت. هاكر در سال های پایانی حكومت ۱۶ساله پهلوی اول در ایران خدمت كرد. او كه كارشناس نفت و در صنعت نفت آبادان مشغول فعالیت بود، از همان جا، كارش را در فوتبال ایران آغاز كرد.
در ورزش دنیا، فرانسوی ها مبدع بیشتر ایده های خلاق و مهم بوده اند، تفكر پیدایش المپیك با تلاش فرانسوی ها شكل گرفت. بارون پیردو كوبرتن موجد نهضت المپیك نوین بود و ژول ریمه به همراه هنری دولونته جام جهانی را پایه گذاشتند. فدراسیون های ورزشی بین المللی نیز با تلاش مردان این سرزمین تاسیس شدند اما در ایران، پیدایش تمام ورزش ها مرهون حضور انگلیسی ها در ایران بود. اگر شناسنامه فوتبال ایران از سال ۱۸۰۹ با حضور سرهارد فورد جونز فرستاده ملكه بریتانیا در كاخ فتحعلی شاه صادر شد، اولین كارشناس رسمی فوتبال جان هاكر و اولین مربی رسمی فوتبال دان گیبل در ایران هم انگلیسی بودند.
هرچند بعد از كودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رنگ ردپای انگلیسی ها در سیاست، نظام و سایر امور كمرنگ شد اما تاثیر گذاری ادامه داشت. از حضور آلن راجرز سرمربی انگلیسی پرسپولیس كه كارش را در تیم پیكان اتومبیل ملی اما تمام انگلیسی دهه ۴۰ آغاز كرد تا حضور بازیكنان خارجی در ایران كه بازمانده های مستشارهای خارجی در ایران بودند.
علی عبده عاشق حرفه ای گری بود. او كه برادر جلال الممالك عبده حاكم سیرالئون و مسئول دادگاه های معروف ابتدای دهه ۲۰ و محاكمه خائنین دوره پهلوی اول بود، از لحاظ سیاسی قدرت بسیار داشت اما برخلاف پرویز خسروانی كه عاشق حضور در سطوح درجه اول مثل فرماندهی ژاندارمری و ریاست سازمان تربیت بدنی بود او ترجیح می داد در پشت پرده قدرت، به زد و بند با سیاستمداران درجه اول بپردازد. عبده در سال ۵۱ پرسپولیس را حرفه ای كرد و تیم های بزرگی مثل هامبورگ، كریستال پالاس، كروزیرو، چلسی و... را به ایران آورد.
اما وقتی رقبای بد جنس او همراهی اش نكردند و ترسیدند كه نام او به عنوان پیشگام حرفه ای گری ثبت شود، حرفه ای گری تعطیل شد. با این حال روحیات حرفه ای گری از سر عبده كه در واشینگتن مسئول فدراسیون والیبال این ایالت بود دور نشد. بر این اساس در سال ۱۳۵۵ او ۲ بازیكن انگلیسی را به ایران آورد.
در سال ۵۵ ویلیام مك لوری بازیكن ۲۱ساله اسكاتلندی كه متعلق به یك خانواده مذهبی اسكاتلندی بود و در تیم آماتورهای لیورپول بازی می كرد به ایران آمد. او ۲ بازی در این سال برای پرسپولیس انجام داد و یك گل زد و رفت. مك لوری در اندازه های حضور ثابت در كنار پروین، قلیچ خانی، ادیبی، وطنخواه، خوردبین و... نبود. بلافاصله بعد از او آلن ویتل به ایران آمد. ویتل متولد روز ۱۰ مارس سال ۱۹۵۰ در بندر لیورپول و زمان حضور در ایران ۲۷ساله بود. او فوتبال را به صورت كارآموز در لیورپول آغاز كرد و سپس به كریستال پالاس رفت. لیتون اورینت تیم بعدی او بود. ویتل از این تیم به پرسپولیس آمد.
در پرسپولیس، ویتل دوران خوبی را سپری كرد و مكمل خوبی برای خوردبین، ایرانپاك و زادمهر در خط حمله سال های ۵۵ تا ۵۷ پرسپولیس شد. اما به دنبال پیروزی انقلاب و تعطیلی فوتبال و اوج گیری احساسات توده ا ی ضد انگلیسی و آمریكایی ویتل به انگلستان برگشت و بعد از مدت كوتاهی حضور در تیم پورتسموث انگلستان فوتبالش را در استرالیا به پایان برد. ویتل در سال ۱۹۷۲، وقتی ۲۲ ساله بود، توسط سر الف رمزی به تیم ملی انگلستان دعوت شد. او در حال حاضر جزء مراجعین دائمی و پروپا قرص سایت تیم فوتبال اورتون انگلستان است.
● حضور خارجی ها در فوتبال ایران بعد از انقلاب
۲ سال بعد از پایان جنگ در بهار سال ۱۳۶۹ آغاز شد. حضور مردان ۵ سال اول، بیشتر اجباری و آماتورمآبانه بود. جان اسكات پیكاك كه سال ۶۹ برای پیام مشهد بازی می كرد، برای تجارت به ایران آمده بود. به جز این اسكاتلندی، سعید آگین ساینا كه در سال های ۷۰ تا ۷۳ برای تیم های پورا و بانك تجارت بازی می كرد، فرزند یكی از كارمندان سفارت نیجریه در ایران بود. واسیلی گوجا كه كارشناس كارخانه تراكتورسازی رومانی بود، سرمربی تیم تراكتورسازی تبریز شد.
اما یكی از اولین انتقال های حرفه ای در دل فوتبال آماتور ایران حضور بازیكن روس ذوب آهن در سال ۷۳ بود. سرگئی پاناماریف در این سال توسط یوگنی لیادین سرمربی وقت ذوب آهن به ایران آمد و چند بازی نه چندان خوب را برای تیم فوتبال ذوب آهن انجام داد. در سال ۱۳۷۴، آراراتی ها وقتی در آستانه سقوط به لیگ دسته دوم بودند با یك پیشنهاد جدی مواجه شدند. استفاده از بازیكنان غیرارمنی اما آنها تسلیم نشدند و برای پر كردن خلاء بازیكنان درجه اول ارمنی به ارمنستان رفتند و ۳ بازیكن اهل این كشور یعنی آراد نیگویان، لئون استپانیان و سواد آرزو مانیان را به ایران آوردند. این سه نتوانستند آرارات را نجات دهند ولی راه حضور ارمنی ها را در فوتبال ایران باز كردند. طی سال های بعد، مردانی چون آرمناك پطروسیان كه دروازه بان تیم ملی ارمنستان بود به ایران آمدند.
ماشین سازی تبریز، پیشگام حضور بازیكنان آذربایجانی در فوتبال ایران بود. آصف غازاوف مربی آذربایجانی عامل این مسئله بود. مردان این خطه فوتبالیست های طراز اولی را طی ۱۰ سال به ایران فرستادند. رامیز محمداف كه سال ها در پیكان بازی می كرد با اعلام فدراسیون بین المللی تاریخ و آمار یكی از ۱۰ مدافع گلزن برتر فوتبال دنیا است رشاد صدیق اف كه امروز در تیم كایزری اسپور همبازی حامد كاویانپور است به همراه فرخ اسماعیل اف كه در تیم صنعت نفت آبادان بازی می كرد و رفعت قلی اف كه بازیكن استقلال و صنعت نفت بودند، به همراه مشفق حسین اف بازیكن پیكان، یاران ملی پوش آذربایجانی فوتبال ایران طی سال های ۷۶ تا ۸۳ بودند.
شاید بتوان باكیفیت ترین لژیونرهای فوتبال ایران در سالیان اخیر را ملی پوشان عراقی دانست. عراقی ها كه روزگاری دشمن نظامی ما بودند، امروز عزیزترین مستشاران خارجی فوتبال ایران هستند. صنعت نفت آبادان در سال ۱۳۷۸ با آوردن سهند المهدی پیشگام بود. این مهاجم غریبه عراقی با ۱۴ گل، بالاتر از بهنام سراج و حمیدرضا ابراهیمی آقای گل لیگ نهم آزادگان شد.
امروز اما در لیگ ایران، عراقی های بسیار به فوتبال مشغولند كه در سطح ملی صاحب نام و اعتبار هستند. عبدالوهاب ابوالهیل و عماد رضا در تیم سپاهان اصفهان، مخلد علی ناصر در تیم پیكان، احمد كاظم در تیم فوتبال پاس تهران، صلاح حسن در پرسپولیس، نور صبری در تیم مس كرمان و... جدی ترین لژیونرهای فوتبال هستند. عراقی ها لیگ ایران را با پول كمتر، بنا به دلایل كاملا ناشناخته به لیگ فوتبال كشورهای قطر و امارات ترجیح می دهند.
در سال ۱۳۸۱ ناگهان سروكله یك بازیكن برزیلی در لیگ دسته اول آزادگان پیدا شد. این بازیكن آدریانو آلوز بود.
آلوز از باشگاه های تركیه ای به ایران آمده بود. او در اولین روز حضورش در تیم شهاب زنجان ۲ گل زد و ناگهان بدل به عزیز كرده دسته اولی ها شد. هر چند آدریانو آلوز هم بعدا نشان داد یك بازیكن كاملا معمولی است اما به هر حال راه حضور برزیلی های دیگر را با رزومه های تقلبی در فوتبال ایران باز كرد. جوئلسون رودریگوئز داسیلوای برزیلی ۳۰ساله با عنوان آقای گل لیگ دسته دوم برزیل به ایران آمد اما همین بازیكن طی ۳۰ بازی لیگ سال گذشته فقط ۷ گل زد كه ۳ گل آن هم مربوط به بازی اول فصل گذشته تیم ذوب آهن بود. برخی از برزیلی ها واقعا بی مایه بودند.
«فابریتسیو» و «رافائل گومز» دو بازیكن برزیلی تیم فوتبال استقلال در سال ۸۲ بودند. به جز این دو رودریگو رجیو داروسا در سپاهان اصفهان، كارلوس سانتوز، دنیس سانتوز و رودریگوسیلوا، به همراه جولیوسزار پایوا و... از دیگر مردان برزیلی حاضر در فوتبال لیگ ایران طی سالیان اخیر بوده اند. فابیو كاروالیودوسانتوز هم بدیع ترین برزیلی فوتبال لیگ است كه سنگربان تیم ذوب آهن است و گفته می شود در دسته دوم لیگ پرتغال بازی می كرده است.
آفریقایی ها با حضور سعید آگین سانیا خودشان را به فوتبال ایران معرفی كردند، اما در دوره جدید امیر عابدینی و تیم پاسارگاد سرآمد استفاده از بازیكنان خارجی مثل دنی اولروم بود كه در حال حاضر بازیكن تیم فوتبال ابومسلم مشهد است. بعد از او تیم های بسیاری از نفرات خارجی بهره بردند كه از بین آنها می توان به سامبوچوجی در پرسپولیس اشاره كرد. این نیجریه ای را كه می گفتند ماشین گلزنی باشگاه ساربروكن آلمان بوده مدت ها است بی نام و نشان در اروپا گم شده است.
عیسی ترائوره مالیایی امروز در تیم پاس چهارمین فصل حضور خود را در ایران تجربه می كند. پرسپولیس در سال گذشته یك بازیكن بی نام و نشان به اسم رافائل ادرئو را به كار گرفت كه مدت ها در تیم های كارگری امارات و استرالیا بازی می كرد و در سایت فدراسیون فوتبال استرالیا در سال ۲۰۰۳ استمداد كرده بود به او تیم بدهند حالا این بازیكن به جرگه شاكیان پرسپولیس درآمده است. جاكوئیس اورلین الونگ ۲۰ساله آخرین آفریقایی پرسپولیس در سال های اخیر بوده كه در واقع اولین كامرونی لیگ نیز به شمار می رود.
اروپای شرقی همواره از لحاظ اقتصاد ضعیف تر از غرب بوده است. مستشاران ارزان و كم مایه اروپای شرقی در سالیان اخیر همیشه در لیگ ایران حاضر بوده اند. ایلیا پروسكی، ساشا ایلیچ، جورج تاپالوویچ و... در ادوار گذشته به لیگ ایران آمدند اما امروز در بین تیم های مختلف لیگ از كشورهای چك، اسلواكی، بوسنی، مقدونیه و... نفراتی مثل رابرت ساها در پرسپولیس، پتروویچ در ابومسلم مشهد، آلن آدویچ و المیر تولیا در صباباتری، میروسلاو هیل در مس كرمان و... هنوز در فوتبال ایران حاضر هستند. بقیه خارجی های لیگ معمولا خارجی های متفرقه هستند. كارلوس روبن و آنتونی تورس پانامایی و گیلائوری گرجستانی و... اما ظاهرا لژیونرهای فوتبال ما نتوانسته اند حتی یك بار در اندازه های حضور در تیم منتخب فصل لیگ قرار گیرند.
مستشاران خارجی فوتبال ارزان و كم خاصیت هستند. هر چند در سالیان اخیر سطح كیفی این نفرات چند درصد بهتر شده اما حكایت همان است كه از ابتدا بود: ضعیف، بی مایه و پایین تر از شٲن فوتبال ملی ایران.

مهدی حدادپور

منبع : روزنامه شرق