تغذیه شیر خواران

تغذیه انحصاری با شیر مادر در ۶ ماه اول زندگی برای رشد و تکامل کودک از اهمیت ویژه ای برخوردار است، در این زمان تغذیه شیرخوار منحصرا با شیر مادر بوده و کودک نیازی به استفاده از هیچ ماده غذایی دیگر، حتی آب ندارد و تنها شیر مادر، آغوش مادر، استفاده از آفتاب، قطره( A و D ) یا مولتی ویتامین و واکسیناسیون از ضروریات و تأمین کننده بخش عمده ای از نیازهای غذایی، جسمی، روانی و عاطفی او می باشد . از سن ۶ ماهگی به بعد شیرخوار علاوه بر شیر مادر به غذاهای سالم و مناسب، کم حجم و پر انرژی نیاز دارد.
این غذا ها در شروع باید غلظتشان کمی بیشتر از شیر مادر باشد و به تدریج بر مقدار، غلظت و تنوع آن افزوده شود تا شیرخوار بتواند ضمن آشنا شدن با مزه و قوام غذاها به جویدن هم عادت کند. همچنین نحوه استفاده از وسایل لازم برای غذا خوردن را بیاموزد تا کم کم بعد از یک سالگی بتواند از غذا های سفره خانواده، بر اساس رشد و تکامل خود استفاده نماید
از ۶ تا ۱۲ ماهگی هنوز غذای اصلی شیرخوار شیر مادر است و غذا های کمکی همراه با شیر مادر برای آماده سازی و تکامل روانی، اجتماعی وی نقش بسزایی دارد. بنابر این استفاده از یک الگوی صحیح غذایی و ایجاد عادت غذایی مناسب، بسیار ضروری و قابل توجه است
● سن شروع غذای کمکی
▪ پایان ۶ ماهگی بهترین زمان برای شروع غذای کمکی است زیرا:
۱- وزن شیرخوار حوالی ۵ ماهگی دو برابر وزن تولد می شود و شیر مادر بعد از ۶ ماهگی، به تنهایی قادر به رفع نیازهای غذایی کودک نیست.
۲- ذخیره آهن بدن شیرخوار که در سه ماهه آخر جنینی، ذخیره کرده بود در طول ۶ ماهگی به حداقل می رسد.
۳- دستگاه گوارش شیرخوار، آمادگی لازم برای پذیرش غذای نیمه جامد را پیدا می کند.
۴- با توجه به اینکه تکامل تغذیه ای بخشی از تکامل عمومی بدن است، در نیمه دوم سال اول زندگی است که کودک توانایی گردن گرفتن و نشستن را پیدا می کند، رفلکس بیرون راندن غذا از دهان را از دست می دهد، دندانهایش شروع به رویش نموده و حرکات دست و انگشتانش هدف دار می شود. همه اینها شیرخوار را برای پذیرش غذای کمکی آماده می سازد.
● خطرات زود شروع کردن غذای کمکی
▪ اگر غذای کمکی زودتر از موقع شروع شود وقایع نامطلوبی می تواند سلامتی شیرخوار را به خطر بیندازد از جمله:
▪ احتمال ابتلاء شیرخوار به اسهال زیاد می شود زیرا دستگاه گوارش شیرخوار هنوز کاملا تکامل نیافته است، به علاوه ممکن است ماده غذایی تهیه شده نیز آلوده و یا در تهیه و نگهداری آن دقت کافی نشده باشد.
▪ چون گنجایش معده شیرخوار کم است، غذای کمکی ممکن است جایگزین یک وعده شیر مادر شده و رغبت شیرخوار به مکیدن پستان کم شود در نتیجه، هم شیر کمتری ترشح می شود و هم به دلیل کمبود انرژی از مواد غذایی دریافتی در مقایسه با شیر مادر، شیرخوار انرژی کمتری به دست می آورد که این خود سبب سوء تغذیه و عدم رشد کافی کودک می گردد.
▪ احتمال بروز آلرژی(حساسیت) بیشتر می شود.
● خطرات دیر شروع کردن غذای کمکی
اگر غذای کمکی دیرتر از پایان ۶ ماهگی شروع شود، همانطور که گفته شد چون شیر مادر به تنهایی قادر به تأمین نیازهای تغذیه ای کودک از پایان ۶ ماهگی به بعد نیست امکان دارد رشد کودک، کند و یا دچار توقف شود. از طرف دیگر، دیر شروع کردن غذای کمکی باعث می شود که شیرخوار عمل جویدن را یاد نگیرد و آشنا شدن او با مزه و قوام غذاها به تأخیر بیفتد.
اکثر شیرخوارانی که در پایان ۶ ماهگی با غذای کمکی آشنا نشده و فقط تا مدت طولانی از شیر مادر استفاده کرده اند تمایلی به استفاده از غذاهای جامد ندارند و همین امر ممکن است سبب بروز سوء تعذیه و افت رشد آنها شود.
●● خصوصیات غذای کمکی مناسب
● غذای کمکی باید:
▪ با حجم کم دارای انرژی بیشتری باشد.
▪ نرم بوده و هضم آن آسان باشد.
▪ قابل تهیه، در دسترس، ارزان و مناسب عادت غذایی خانواده باشد.
▪ تازه، پاکیزه و بهداشتی تهیه شود.
▪ کاملا پخته و بعد از خنک شدن مصرف شود.
▪ امکان استفاده از آن در حجم کم و به دفعات وجود داشته باشد.
● نکات اساسی در تهیه و نگهداری غذای کمکی
▪ قبل از تهیه غذا باید دست ها را کاملا با آب و صابون شست.
▪ هنگام غذا دادن به شیرخوار نیز باید دست های او با آب و صابون شسته شوند.
▪ غذای کمکی را حتی الا امکان به مقدار لازم برای هر روز تهیه نمود.
▪ غذای کمکی اضافی باید با پوشش مناسب و در ظرف تمیز در جای خنک نگهداری شود.
▪ نگهداری غذای کمکی اضافی در یخچال حداکثر تا ۲۴ ساعت اشکال ندارد. برای نگهداری آن به ▪ مدت طولانی، غذا را در ظرف کوچک، تمیز و به اندازه یک وعده ریخته و در فریزر نگهداری می کنند. اگر غذا در ظرف بزرگتری نگهداری می شود فقط به اندازه یک وعده از آن را برداشته، گرم نموده و به شیرخوار می دهند.
● اصول تغذیه تکمیلی
یک قانون کلی در تغذیه تکمیلی آن است که حتما از مواردی استفاده شود که بعدها هم در سفره خانواده وجود داشته باشد.
● توصیه می شود اصول زیر در تغذیه تکمیلی رعایت شوند:
▪ بعد از تغذیه شیرخوار با شیر مادر، غذای کمکی به او داده شود و غذا را هرگز قبل و یا در فواصل تغذ یه با شیر مادر به کودک ندهند.
▪ مواد غذایی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار به تدریج به برنامه غذایی، شیرخوار اضافه شود.
▪ از یک نوع ماده غذایی ساده شروع کرده و کم کم به مخلوطی از چند نوع برسانند.
▪ از یک قاشق مرباخوری شروع نموده و به تدریج بر مقدار آن اضافه نمایند.(به استثناء زرده تخم مرغ، که به اندازه یک نخود شروع می شود).
▪ در شروع، غذاها نسبتا رقیق ولی کمی غلیظ تر از شیر مادر باشند و به تدریج بر غلظت آنها افزوده شود این کار به یاد گرفتن عمل جویدن کمک می کند.
▪بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف ۷-۵ روز فاصله بگذارند تا شیرخوار اول به یک غذا عادت کند بعد غذای جدیدی به او بدهند این کار باعث می شود که اگر ناسازگاری به یک ماده غذایی وجود داشته باشد شناخته شود و از طرف دیگر دستگاه گوارش شیرخوار فرصت عادت به مواد غذایی را پیدا کند.
▪ تنوع در غذای کمکی مورد توجه قرار گیرد.

منبع : پروفسور محمدحسین سلطان‌زاده