اسپوتنیک-۱ و نقش آن در هفته جهانی فضا

اسپوتنیك-۱ (Sputnik-۱) اولین ساخته دست بشر بود كه كه در چهارم اكتبر ۱۹۵۷ در مدار قرار گرفت. این واقعه غرب را در حیرت فرو برد، شعله‌های كم فروغ جنگ سرد را برافروخت و باعث كلید خوردن مسابقه‌ای بی‌سابقه برای تسخیر فضا میان دو ابرقدرت آن زمان –آمریكا و شوروی- گردید كه تا آخرین لحظات عمر سیاسی اتحاد جماهیر شوروی ادامه داشت.
به واسطه تأثیرهای علمی، سیاسی و اجتماعی این ماهواره كوچك بر تحولات زمان خویش و وقایع بعد از آن، تاریخ پرتاب این ماهواره آغازین روز هفته‌ای انتخاب شده است كه به فضا و فضانوردی اختصاص دارد. هفته جهانی فضا برای نخستین بار در سال ۱۹۹۹ توسط مجمع عمومی سازمان ملل تعیین شد. این سازمان چهارم تا دهم اکتبر (۱۲- ۱۸ مهرماه) هر سال را با هدف بزرگداشت نقش علوم و فناوری‌های فضایی در بهبود زندگی بشر، هفته جهانی فضا نامیده است. روزهای شروع و پایانی هفته فضا، سالگرد دو دستاورد بزرگ بشر در ورود به عرصه فضا هستند:
۴ اکتبر ۱۹۵۷، همانطور كه اشاره شد روزی است که اولین ماهواره مصنوعی ساخت بشر به فضا پرتاب شد و به این ترتیب راه اکتشاف در فضا پیش روی بشر گشوده گردید.
۱۰ اکتبر ۱۹۶۷تاریخ تصویب پیمان جهانی اصول حاکم بر فعالیت‌های کشورها در اکتشاف و استفاده صلح‌جویانه از فضا (شامل ماه و سیارات) است.
اسپوتنیك-۱، كره‌ای آلومینیومی به قطر ۵۸ سانتیمتر بود كه تنها ۶/۸۳ كیلوگرم وزن داشت. چهار آنتن ۵/۲ متری كه به سطح خارجی ماهواره وصل شده بودند، اطلاعاتی از چگالی یونهای یونوسفر، فشار هوا و دمای محیط را به شكل بیپ‌هایی با فواصل زمانی خاص و در دو موج رادیویی ۲۰ و ۴۰ مگاهرتز به زمین ارسال می‌كردند. سه هفته پس از تزریق این ماهواره در مدار، باطریهای شیمیایی آن تخلیه شدند و ماهواره از كار افتاد.
این ماهواره در مداری بیضوی با ارتفاع اوج ۹۳۹ كیلومتر، حضیض ۲۱۵ كیلومتر و زاویه مِیل ۱/۶۵ درجه، چرخش خود را به دور زمین آغاز كرد ولی به‌دلیل اثرات جو زمین روز به روز از ارتفاع مداری آن كاسته می‌شد به گونه‌ای كه در نهم دسامبر، یعنی تنها ۳۵ روز بعد از تزریق در مدار، ارتفاع اوج آن به ۶۰۰ كیلومتر رسیده بود. این اثرات بازدارنده كه در علم آیرودینامیك، پسا نامیده می‌شوند در نهایت باعث شد كه ماهواره در چهارم ژانویه ۱۹۵۸ یعنی سه ماه بعد از پرتاب، به زمین سقوط نماید.
اسپوتنیك-۱ توسط مدل تغییر یافته‌ای از موشك قاره‌پیمای بالستیك R۷ كه به منظور حمل كلاهك هسته‌ای طراحی شده بود، در مدار قرار گرفت. به منظور اطمینان از صحت پرتابهای اتمی، ضرایب اطمینان این موشك به قدری بالا در نظر گرفته شده بود كه بعدها وقتی وزن محموله‌های فضایی ده‌ها بار افزایش یافت، هیچ احتیاجی به بازنگری در طراحی بدنه مراحل تحتانی حس نشد.
این موشك حامل نیز مانند محموله ارزشمند خود، در مدار قرار گرفته بود. بزرگی سطح جانبی موشك باعث شده بود كه همانند جرم درخشان و پرنوری در آسمان رؤیت شود. موشك مزبور در سوم ژانویه ۱۹۵۸ به زمین سقوط كرد و در هنگام سقوط كاملاً سوخت و از بین رفت.
اسپوتنیك-۱ كه تقریباً هر ۵/۱ ساعت یك بار زمین را دور می‌زد، طی مدتی كه در مدار قرار داشت، حدود ۱۴۰۰ بار زمین را دور زد و در مجموع چیزی بیش از ۷۰ میلیون كیلومتر را طی نمود.

منبع : ایرانیکا