آنچه در مورد طب سوزنی باید دانست

طب سوزنی یكی از قدیمی ترین و در عین حال كاربردی ترین روشهای طبابت است كه قدمت آن به ۲۵۰۰ سال پیش و به كشور چین باز می گردد.
طب سوزنی روش درمانی سنتی چین است همان طور كه طب سنتی ایران را طب بوعلی سینایی و طب سنتی هند را آیورودا می گویند.طب سنتی در اسطوره ها جای دارد به طوری كه قدیمی ترین متنی كه در توصیف طب سوزنی یافت شده متعلق به هزارو ۱۲۷ سال قبل از میلاد مسیح است. جادوگران به جای استفاده از سوزن، قطعات تیز سنگ را به كار می گرفتند و در سال ۲۶ میلادی بود كه نخستین كتاب در شرح طب سوزنی در چین نگاشته شد.
استفاده از طب سوزنی تا قرنها به آسیا محدود بود تا اینكه فرانسویها در قرن ۱۶ میلادی با آن آشنا شدند و استفاده از آن را در اروپا گسترش دادند این در حالی بود كه بین پزشكان مختلف در صحت و سقم طب سوزنی مدتها اختلاف نظر وجود داشت تا اینكه سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۷۵ استفاده از طب سوزنی در تشخیص و درمان بیماریها را رسماً تایید كرد تا این روش طبابت امروزه در قرن بیست و یكم هم مورد استفاده قرار گیرد.
چینی های باستان معتقد بودند كه بدن انسان علاوه بر گوشت و پوست و استخوان دارای كالبدی انرژیك است و انرژی در كانالهایی به نام مردین جریان دارد . جالب است بدانیم كه امروزه توسط روشهایی خاص این كانالها قابل رؤیت شده اند.
همان طور كه آب در رودخانه ها جریان دارد انرژی نیز در كانالها (مردینها) در گردش است. تا زمانی كه انرژی جاریست و مانعی مثلاً بروز بیماری در دوران كودكی در سر راه آن قرار نگرفته باشد اما به مرور زمان و تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی مانند مواد شیمیایی محیطی، تغذیه نامناسب، استرس، آلودگی صوتی، عدم تحرك و ... این آلودگی مانند زباله هایی جریان انرژی را متوقف یا كند می كند و در نتیجه بیماری شروع می شود.
شناخت دوباره این طب را به جرأت می توان مدیون روزنامه نگار مجله نیویورك تایمز یعنی جیمز رستون دانست كه در سال ۱۹۷۱ طی مقاله ای به بررسی روشهای طبابت در چین كه توسط سوزن انجام می شد پرداخت. در اصل، اصطلاح طب سوزنی تشریح كننده مجموعه ای از روشهاست كه توسط آن نقاطی از بدن برای دریافت نتایج مورد نظر با روشهای خاص مانند استفاده از سوزن تحریك می شود.
طب سوزنی امروزه با استفاده از فرو كردن سوزنهای خاصی به درون بدن از طریق پوست توسط دست و یا حتی جریان الكتریسیته انجام میشود. تشخیص در طب سوزنی كار بسیار دشواری است. از بیماری كه مراجعه می كند باید یك شرح حال مفصل در مورد تمام اعضای بدن گرفت و او را از نظر روحی روانی سنجید. معاینه از نحوه صحبت كردن، راه رفتن، نشستن روی صندلی، رنگ و حالت چهره، ناخنها و لبها شروع می شود و با معاینه نبض و زبان ادامه می یابد.
معاینه زبان درطب سوزنی اهمیت ویژه ای دارد و می توان از روی معاینه زبان به بسیاری از بیماریهای فرد پی برد . رنگ زبان، شكل آن، نوع باروری زبان و محل قرار گرفتن آن، تورم زبان و حس خطوطی كه بارها هر یك از ما روی زبانمان مشاهده كرده ایم و از آن سرسری گذشته ایم می تواند به تشخیص كمك كند.
بر اساس تشخیصی كه پزشك برای بیمار در نظر گرفته مبادرت به انتخاب یك سری از نقاط می كند كه تعداد آنها بین ۱۰ تا ۱۵ و گاهی كمتر یا بیشتراست . چینی های قدیم نقاطی را روی بدن كشف كرده اند كه تحریك آنها می تواند آثار درمانی روی ارگانهای درونی بدن بگذارد مثلاً نقاط اطراف قوزك پا مربوط به كانال كلیه و مثانه است و یا نقاطی در زیر زانو مربوط به كانال معده است . درمان هفته ای ۲ تا ۳ مرتبه و هر دوره درمانی ۱۲ جلسه است. ممكن است بعضی از بیماران به دو یا سه دوره درمانی نیاز داشته باشند و این بستگی به مزمن بودن بیماریشان دارد. هر جلسه درمانی حدود ۱ تا ۵ ساعت طول می كشد و گفتنی است كه آموزش، تغذیه سالم، حركات ورزشی مناسب، استفاده از گیاهان دارویی و مكملهای غذایی نیز به كمك طب سوزنی می شتابند.
نكته مهم در درمان این است كه علاوه بر محل سوزنها جهت عمق نفوذ و نحوه حركت دادن سوزنها در بدن بسیار مهم است. سوزنهایی كه در این طب از آن استفاده می شود فلزی هستند و تقریباً به قطر چند تار موی سر می باشند طول این سوزنهای انعطاف پذیر از ۱تا ۱۰ سانتیمترمتغیراست و در هنگام وارد كردن این سوزنها به طور عمودی بین انگشتان قرار می گیرد.
عمق فرو كردن سوزن از چند میلیمتر تا ۵ سانتیمتر (با توجه به محل نقطه) متغیر است و سوزنها به مدت ۱۰ تا ۳۰ دقیقه در جای خود باقی می مانند.
بیمارانی كه این روش درمان را برای خود انتخاب می كنند اظهارات متفاوتی دارند اما در مجموع اغلب آنها بیان می كنند كه هنگام فرو كردن سوزن به بدنشان احساس درد زیادی نمی كنند . معمولاً تجربه و تخصص پزشك معالج در استفاده از سوزن می تواند میزان درد حاصله را كاهش یا افزایش دهد.
طب سوزنی كه در سه دهه اخیر جایگاه ویژه ای در اروپا و امریكا پیدا كرده است در چندین دانشگاه معتبر اروپا و امریكا تدریس می شود و مورد قبول سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و داروی امریكاست. سازمان مدیریت تغذیه و داروی امریكا در سال ۱۹۹۶ استفاده از سوزنهای مخصوص برای این نوع از روش درمان را تأیید كرد .
این سوزنها باید استریل باشند و می توان هر یك از آنها را برای یك بار و فقط یك بیمار استفاده كرد. هم چنین قبل از هر بار استفاده از سوزنها باید آنها را با الكل یا مواد ضد عفونی كننده تمیز كرد.
با وجودی كه بسیاری از پزشكان اعتقادی به این نوع از روش طبابت ندارند بسیاری دیگر با استناد به آمار به دست آمده از بهبود بیماران این روش را برای معالجه توصیه می كنند. آزمایشها نشان می دهد این روش می تواند برای كاهش درد پس از جراحی شیمی درمانی جراحیهای دندان و ... بسیار مؤثرواقع شود. همچنین شواهد بسیاری موجود است كه طب سوزنی می تواند در معالجه بیماریهایی چون اعتیاد به مواد مخدر، فعال كردن دوباره ماهیچه های تنبل، سردرد، انواع آسم و تنگی نفس، كمردرد، آسیبهای ورزشی، سیاتیك و درد زانو به عنوان یك راه حل و یا حداقل در كناردرمان دارویی استفاده شود.
تحقیقات جدید نشان می دهد كه طب سوزنی توانایی كاهش و حتی برطرف كردن انواع درد را داشته و می تواند تواناییهای قسمتهای مختلف بدن افراد را بالا ببرد و در درمان انواع بیماریهای روحی و روانی، كاهش و افزایش وزن و مشكلات گوارشی مؤثر واقع شود.درباره چگونگی عملكرد طب سوزنی چنین می توان گفت كه در طب سنتی چین كه بهTCMبه معنی Traditional Chinese medicineمعروف است بدن انسان تحت تأثیر دو نیروی مخالف هم به نامهای یین و ینگ (yin&yang) قرار دارد. Yin به صفاتی چون سردی آرامی و در كل حالت غیر فعال برمی گردد. در حالی كه yang به صفاتی چون گرمی هیجان و فعال بودن نسبت داده می شود...
در این نگرش سلامت بدن هنگامی حاصل می شود كه میان این دو نیرو تعادل برقرار باشد و عدم تعادل این دو نیرو باعث می شود كه جریان حیاتی در بدن كه به Qi («چی» تلفظ می شود) معروف است مختل شود. این جریان از راهها و نقاط خاصی در بدن عبور می كند. تعداد ۱۲ عدد از این مسیرها و نقاط به عنوان نقاط اصلی و تعداد ۸ عدد به عنوان نقاط سطح دوم معرفی می شوند و در مجموع بیش از ۲هزار نقطه دیگر نیز به آنها متصل است .
اساس طب سوزنی بر تحریك این نقاط استوار است كه میتوان جریان Qi در بدن را كنترل نماید. اینكه مدل چینی ها برای بدن درست است یا خیر جای بحث دارد اما دانشمندان به این نتیجه رسیده اند كه تحریك این قسمتهای بدن می تواند روی وضعیت شیمیایی و عصبی مغز تأثیر بگذارد و در نهایت منجر به عكس العملهایی مانند كاهش درد، تغییر فشار خون و... شود ودر نهایت سلامت بیمار را منجر گردد.
همان گونه كه گفتیم، طب سوزنی در درمان بیماریهای بسیاری از جمله یكی از شایع ترین دردها یعنی آرتروز زانو بسیار موثر است. بهتر است بدانیم كه از بین رفتن غضروف مفصل در آرتروز یكی از علل اصلی ناتوانی و درد به ویژه در افراد سالخورده است . این عارضه به ویژه در زانو كه یكی ازمفاصل اصلی تحمل كننده وزن بدن است میتواند بسیار ناتوان كننده باشد. در مطالعه ای مشخص شده كه طب سوزنی می تواند در افراد دچار آرتروز زانو از درد مفصل كاسته و كاركرد آن را بهتر سازد .
این یافته ها بدان معنا نیستند كه می توان طب سوزنی را جایگزین درمانهای طبی كه كارایی شان به اثبات رسیده نمود ولی می توان این طور نتیجه گیری كرد كه درمانهای عامیانه می توانند به عنوان درمان مكمل یا كمكی جهت درمان آرتروز زانو مورد استفاده قرار گیرند.
پژوهشگران در مركز «پژوهشی» دانشگاه مریلند مطالعه ای را با شركت ۵۷۰ تن انجام دادند كه بزرگترین و بهترین كار آزمایی طب سوزنی تا به امروز است .
زنان و مردان پنجاه ساله یا مسن تر و مبتلا به آرتروز زانو با شركت در یكی از سه گروه- طب سوزنی واقعی، طب سوزنی «نمایشی» و آموزش پیرامون درد و تورم مفاصل - مورد پیگیری و بررسی قرار گرفتند . بیمارانی كه در گروه درمانی طب سوزنی قرار داشتند مجموعاً طی ۲۰ هفته توسط متخصص آموزش دیده و دارای مجوز و زیر نظركارشناس ویژه گروه پژوهشگران در ۲۳ جلسه تحت درمان قرار گرفتند.
در بیمارانی كه تحت درمان طب سوزنی واقعی قرار داشتند سوزنها ( كه عموماً دردناك نیستند) در مواضع و نقاط توصیه شده در طب سنتی چین جهت درمان درد زانو قرار داده شدند، در درمان ساختگی از سوزنهای ساختگی كه پوست را سوراخ نمی كردند ولی احساسی چون یك نیش سوزن واقعی به فرد دست می داد استفاده شده بود.
در هر دو گروه از پرده ای استفاده شده بود تا مانع مشاهده پاها توسط فرد شود. شركت كنندگان در گروه آموزش تورم مفاصل در گروههای بحث و مناظره شركت جستند و آموزشهایی را براساس روشهای خود یاری اثبات شده برای تورم مفاصل دریافت نمودند. افراد در هر سه گروه به استفاده از درمانهایی كه توسط پزشكانشان توصیه شده بود مثل مصرف مسكنها یا داروهای ضد التهابی ادامه دادند. پس از شش ماه بیمارانی كه تحت درمان با طب سوزنی واقعی قرار گرفتند در مقایسه با دیگران احساس درد كمتر و كاركرد بهتری داشتند. در مجموع میزان بهبود نسبت به ابتدای كار آزمایی حدود ۴۰ درصد بود. در مقایسه با ۳۰ درصد بهبود برای گروه تحت درمان ساختگی و ۲۰ درصد در كسانی كه تحت آموزش و خود یاری بودند هیچ گونه عارضه جانبی مشاهده نشد.
در مطالعه مریلند، برطرف شدن درد در بیماران تنها پس از سه ماه یعنی حدود ۲۰ جلسه درمان آشكار گردید لذا این طور به نظر می رسد كه احتمالاً طب سوزنی به زمان زیادی برای آنكه مؤثر واقع شود نیاز دارد و از این رو لازم است كه جلسات درمانی متوالی و متعددی برای بیمار در نظر گرفته شود . تا كنون تحقیقات پیرامون كاربرد طب سوزنی در درمان آرتروز نتایج ضد و نقیضی داشته كه احتمالاً دلیل آن اندك بودن تعداد افراد شركت كننده در كار آزمایی، تفاوت در طراحی آنها و تكنیكهای متفاوتی است كه به كار گرفته شده اند.
پژوهش انجام شده در دانشگاه مریلند نشان داد كه طب سوزنی به درمان ساختگی (پلاسبو) برتری دارد و احتمالاً مفید است هر چند كه به كندی اثر می كند. این كار اگر توسط فرد متبحری صورت گیرد دارای عوارض و آثار نا مطلوب اندكی است و به ویژه برای كسانی مطلوب است كه قادر یا مایل به عمل جراحی نیستند و یا مایلند از روشهایی به غیر از استفاده از داروهایی كه عوارض نامطلوبی برایشان دارد استفاده كنند.
جالب توجه اینكه در صورت استفاده صحیح از این تكنیك، هیچ عارضه ای ایجاد نخواهد شد اما به دنبال ورود افراد غیر حرفه ای و غیرمتخصص در این كار، احتمال عفونت و آسیب اعضای بدن وجود دارد . از عوارض دیگر طب سوزنی موارد زیر را می توان نام برد:
▪ خونریزی یا كبودیهای كوچك(در مورد درصد كمی از بیماران ممكن است ظاهر شود)
▪ امكان انتقال ایدز و هپاتیت ب در صورت استفاده از سوزنهای غیر استریل و غیر یك بار مصرف
▪ ضعف و بی حالی و غش كردن بیمار در صورت تحریك نقاط ممنوعه
▪ درمان نشدن و حتی ایجاد مشكلات جدید در صورت تحریك نادرست نقاط كه همه این عوارض در صورتی كه درمان توسط متخصص طب سوزنی انجام شود به صفر می رسد.

زهرا صابری

منبع : روزنامه قدس