چگونه می‌توانید کامپیوترتان را از گزند برنامه‌های تبلیغاتی حفظ کنید؟

هرچند هرزنامه‌ها یا به قولی نامه‏های ناخواسته (Spam)، ویروس‌ها، و كرم‌ها معمولاً خیلی فضول نیستند، ولی برنامه‌های جاسوسی و تبلیغاتی آماده‏اند تا خلوت و آرامش را از زندگی شما بگیرند. در قیاس با این برنامه‌ها، حتا كوكی‌ها (برنامه‏های كوچكی كه اطلاعات مربوط به دستگاه شما را برای سایت‏های گوناگون اینترنتی می‏فرستند) هم بی‌ضرر به نظر می‌رسند.
● برنامه‏ی تبلیغاتی یا تبلیغ‏افزار (Adware) چیست؟
این برنامه‏ها، آگهی‌های تبلیغاتی را روی صفحه‏‌نمایش شما نشان می‌‌دهند. آن‏ها بدون مقدمه و بدون اجازه‏ی شما روی صفحه‌نمایش‏ شما پیغام‌هایی را ظاهر می‌‌كنند وپیشنهادهای وسوسه‏انگیزی ارایه می‏دهند. به عنوان مثال می‌گویند اگر می‌خواهید ۱۰۰۰ دلار برنده شوید این‌جا را كلیك كنید.
البته این عمل بستگی به این ندارد كه شما حتماً به اینترنت مرتبط باشید، بلكه ممكن است این كار هنگامی انجام شود كه مرورگر شما اصلاً فعال نیست. برخی شركت‌ها برای این‌كه بتوانند روی كامپیوتر شما تبلیغ كنند، اقدام به عرضه‏ی نرم‌افزارهای مجانی می‌كنند تا به این طریق هنگامی كه كاربر اقدام به فراخوانی و نصب برنامه‏ی مجانی از سایت این شركت‌ها كرد، به همراه این برنامه‌ها، برنامه‌های تبلیغاتی ناخواسته نیز وارد كامپیوتر او شود. این دقیقاً همان روال دلخواه این شركت‌ها برای به ‌دست آوردن درآمد است.
● برنامه‏ی جاسوسی یا جاسوس‌افزار (Spyware) چیست؟
برنامه‌ای است كه اطلاعات شخصی شما را بدون اطلاع و اجازه‏ی شما، هنگامی كه در اینترنت سرگرم مرور صفحات وب هستید به شخص ثالثی ارسال می‌كند. این اطلاعات می‌تواند شامل فهرست سایت‌هایی باشد كه شما از آن‌ها بازدید كرده‏اید و یا ممكن است اطلاعات حساس‌تری مانند اسم كاربری و رمز شما باشد.
برخی شركت‌ها نیز بدون درنظر گرفتن حریم خصوصی كاربران، از این اطلاعات برای ارسال تبلیغات خود استفاده می‏كنند. البته معمولاً این تبلیغات‌ها زیاد هم برای شما دل‌چسب نیستند.
● آیا كامپیوتر شما به برنامه‏های جاسوسی آلوده است؟
بسیاری از كاربران ویندوز، از عملكرد كامپیوترشان ناراضی‏اند. به عنوان مثال مرورگر اینترنت (Internet Explorer) آن‏ها درست كار نمی‌كند، یا كامپیوترشان مرتباً در هنگام انجام عملیات توقف كرده و مجبور می‏شوند آن ‌را خاموش كنند. یا این‌كه كامپیوتر به‌طور محسوسی كُند می‌شود. پاك‌ كردن برنامه‌های جاسوسی از روی كامپیوتر، به مراتب دشوارتر از پیشگیری از آن‌ها در مرحله‏ی نخست است.
برنامه‌های جاسوسی و تبلیغاتی معمولاً به‏طور پنهانی و به یكی از دو روش زیر وارد كامپیوتر شما می‌شوند:
۱) برنامه‏، با حیله‌های خاصی از شما می‌خواهد تا چیزی را (معمولاً گزینه‏ای انتخابی) كلیك كنید. ارجاع‏هایی (Link) كه با برنامه‏های جاسوسی مرتبط‏اند، می‌توانند بسیار گول‌زنك باشند. برای مثال، سایتی كه سعی دارد برنامه‏ی جاسوسی خود را روی كامپیوترتان نصب كند، كادری محاوره‏ای مانند كادرهای محاوره‏ا‌ی ویندوز باز می‌كند و هنگامی كه شما كلید «انصراف» را انتخاب می‌كنید، شما را گول می‌زند و برنامه را نصب می‌كند.
شاید نویسندگان برنامه‌های جاسوسی، پنجره‏ی مسخره‏ای را نمایش دهند كه حتا مرغ پخته‏ی داخل زودپز را هم به خنده بیندازد! در این حالت هر كسی پنجره را بلافاصله می‏بندد، اما غافل از این‏كه با این كار، برنامه‏ی جاسوسی روی كامپیوتر شما نصب می‌شود. یعنی تنها كافی‏ است روی پنجره‏ی بازشده فعالیتی مانند تأیید یا انصراف انجام شود تا موجب به كار افتادن برنامه‌ی نصب «جاسوس افزار» شود.
۲) نصب نرم‌افزارهای مجانی كه ممكن است شامل برنامه‏ی جاسوسی در دل خود باشد. برای مثال، ممكن است بخواهید یك برنامه‏ی اشتراك فایل را به ‌صورت مجانی از یك سایت دریافت و نصب كنید. در حالی‌كه سرگرم نصب كردن برنامه هستید، ناخودآگاه برنامه‏ی جاسوسی را تحت پوشش برنامه‌ی دلخواه خود نصب خواهید كرد. این برنامه‏ی اشتراك فایل می‌تواند ناقل بسیاری از برنامه‌های تبلیغاتی نیز باشد.
برنامه‌ی جاسوسی با یك‌بار نصب می‌تواند اطلاعات شخصی و آگهی‌های تبلیغاتی را ۲۴ ساعته انتقال دهد؛ آن هم بدون این‌كه روح‏تان از این قضیه باخبر شود. هم‌چنین برنامه‌های جاسوسی می‌توانند تنظیمات مربوط به مرورگر شما، از قبیل صفحه‌ی اصلی پیش‌فرض و صفحات جست‌وجو را بدون اطلاع كش بروند.
● محافظت در مقابل برنامه‌های تبلیغاتی و جاسوسی
مسلماً بدون كمك و راهنمایی نمی‌توانید از ورود برنامه‌های تبلیغاتی و جاسوسی به كامپیوتر خودتان جلوگیری كنید. ضد‌ویروس‌های قدیمی نمی‏توانند جلوی برنامه‌های تبلیغاتی را بگیرند. چون رفتار این برنامه‌ها مانند ویروس‌ها یا كرم‌ها نیست. اول این‏كه شما معمولاً به دلیل فریبكاری ارسال‌كنندگان برنامه‌های جاسوسی و تبلیغاتی گول آن‏ها را می‏خورید و مجوز نصب آن‏ها را صادر می‌كنید.
دوم این‏كه برنامه‏ی تجاری، رفتاری شبیه كرم یا ویروس ندارد. این برنامه‌ها معمولاً به غیر از تأثیر منفی بر عملكرد كامپیوتر، هیچ‌گونه خرابی روی آن به‌ بار نمی‌آورند و هم‌چنین با استفاده از نشانی‏های موجود روی كامپیوتر شما، خود را تكثیر و پخش نمی‌كنند (اگرچه ممكن است بعضی از انواع برنامه‌های تجاری بتوانند از سد نرم‌افزارهای ضدجاسوسی عبور كنند).
به‌ هر حال همه چیز در حال بهتر شدن و پیشرفت است. اكثر ضدویروس‌های معتبر، امروزه ابزارهای وارسی قدرتمندی برای یافتن برنامه‌های جاسوسی و تبلیغاتی دارند. برای مثال می‌توان به آخرین نگارش‌های ضد‌ویروس‏های Norton، McAfee و PC-Cillin اشاره كرد كه ابزار وارسی برنامه‌های جاسوسی و تبلیغاتی خوبی دارند.
هم‌چنین برخی از شركت‌های سرویس‌دهنده‌ی اینترنت (ISP) برای جلوگیری از انتشار برنامه‌های تبلیغاتی و جاسوسی، اقدامات اولیه‌ای را به‌ عمل آورده‌اند. به ‌عنوان مثال AOL (America Online) ژانویه‏ی گذشته اعلام كرد كه در نگارش پیغام‌بر AOL۹.۰، ابزارهای حفاظتی در برابر برنامه‌های جاسوسی را گنجانده است.
هم‌چنین شركت Earth Link در نسخه‌های اخیر نرم‌افزارهای خود، ابزارهای حفاظتی در مقابل برنامه‌های جاسوسی، تبلیغاتی را فراهم كرده است. البته واضح است كه برای استفاده از ابزارهای محافظتی تعبیه‏ شده در ضدویروس و هم‌چنین سرویس‌های ضدجاسوسی ISPها، باید نگارش ضدویروس خود را به آخرین نسخه ارتقا داده و علامت‌های تأیید آن‏ها را به‏روز كنید. (علامت‌های تأیید همان امضا‌های الكترونیكی هستند كه معتبربودن یك سرویس یا نرم‌افزار را تأیید می‌كند).
● جلوگیری از نصب ناخواسته‏ی‌ برنامه
شركت‌های تزریق‌كننده‏ی برنامه‌های جاسوسی و تبلیغاتی، از دو نقطه‌ضعف كاربران سوء‌‌استفاده می‏كنند تا كار خود را با موفقیت انجام ‌دهند:
الف) علاقه‌مندی كاربر به برنامه‌های مجانی
ب) ساده‏لوحی كاربر!
بد نیست یك خاطره برای شما تعریف كنم. یادم می‌آید روزی دو تا از دوستانم به من مراجعه كردند و كامپیوترشان را كه به شدت توسط برنامه‌های تبلیغاتی آلوده شده بود نزد من آورند. در نگاه اول می‌شد فهمید كه طمع بیش از حد یكی از دو دوستم برای به‌ دست آوردن برنامه‌های مجانی كار دستش داده است.
میزتحریر (Desktop) كامپیوترش با شكلك‏های بی‌شماری كه توسط برنامه‌های گرفته شده از اینترنت ایجاد شده بودند كاملاً به ‌هم ریخته بود. من كاملاً مات و مبهوت مانده بودم كه چگونه او نفهمیده بود كه با این كارهای بی‏حساب و كتاب، برای برنامه‏های تبلیغاتی فرش قرمز پهن كرده است! البته بعد از بلایی كه این برنامه‏ها بر سر كامپیوترش آوردند، خیلی خوب این موضوع را فهمید.
دوست دیگر من خوره‏ی برنامه‌های مجانی نبود ولی عادت بد او این بود كه در هر كادر محاوره‏ای یا پنجره‏ای كه باز می‌شد، دكمه‏های OK و یا Yes را كلیك می‌كرد. حتا كادرهای محاوره‌ای را كه مشكوك به‌ نظر می‌رسیدند نیز از این فیض محروم نمی‏كرد! البته از شما هم پنهان نماند كه وقتی در كادری محاوره‏ای سئوالی مبنی بر نصب برنامه‌ی جدید مطرح می‌شد، او بلافاصله كلید Yes را می‌زد.
اكنون با درس‏هایی كه از سرگذشت دوستان من گرفتید، می‏توانید با توجه به موارد زیر از نصب ناخواسته‏ی بسیاری از برنامه‌های جاسوسی و تبلیغاتی جلوگیری كنید:
۱) ابتدا مطمئن شوید برنامه‏ای كه سرگرم نصب آن هستید، حاوی برنامه‌ی تبلیغاتی نیست. خیلی از برنامه‌های مجانی در اینترنت، درون خود برنامه‌های تبلیغاتی نیز دارند و این همان چیزی است كه منتشركنندگان برنامه‌ها از آن پول درمی‌‌‌‌‌آورند. اگر در مورد برنامه‌ای مطمئن نیستید، مجوز (License) آن‌ را به ‌دقت مطالعه كنید (مجوز برنامه معمولاً به‏طور مستقیم یا در قسمتی از مراحل نصب، نمایش داده می‌شود).
هم‌چنین سایت اینترنتی ناشر برنامه را به ‌دقت بررسی كنید. اگر هنوز مطمئن نشدید، در Google Group روی نام برنامه و كلمات كلیدی Adware و Spyware جست‌وجو كنید. اگر هیچ مطلبی را در این خصوص پیدا نكردید احتمالاً مشكلی نخواهید داشت.
۲) برای جلوگیری از نمایش پنجره‏ی برنامه‏های جاسوسی و تبلیغاتی، روی دستگاه خود برنامه‏ی «بازدارنده‏ی صفحات بازشو» (Pop-Up Blocker) نصب كنید.
بسیاری از برنامه‌های جاسوسی، بعد از این‌كه شما یك ارجاع جعلی را روی یك پنجره‌ی بازشو انتخاب می‌كنید، روی كامپیوترتان نصب می‌‏شوند. برای همین، یك برنامه‏ی بازدارنده‏ی صفحات بازشو روی كامپیوتر خود نصب كنید و علاوه بر آن، هیچ‌گاه در انتخاب و كلیك كردن این‌گونه ارجاع‏ها دچار وسوسه نشوید.
ما از دو برنامه‏ی‌ بازدارنده استفاده می‌كنیم كه هر دو به ‌صورت مجانی در دسترس‏اند. اولیGoogle Toolbar و دومی نسخه‏ی‌ جدید MSN Toolbar است. پنجره‌های بازشو با هدر دادن وقت، موجب اذیت كاربر می‌‏شوند. بنابراین اگر برنامه‏ی بازدارنده‏ی صفحات بازشو روی كامپیوتر خود نصب كنید، بعداً از خودتان متشكر خواهید بود. اگر از ویندوز ایكس‏پی استفاده می‌كنید، می‏توانید از Service Pack ۲ (SP۲) نیز استفاده كنید كه چندین قابلیت امنیتی مهم از جمله بازدارنده‏ی صفحات بازشو برای مرورگر اینترنت دارد.
۳) برنامه‏ی تبلیغاتی یا سایر برنامه‌ها را بدون اطلاع و بی‏هوا نصب نكنید. اگر روی دكمه‏ای كه به نظر یك ارجاع بی‌ضرر می‌رسد كلیك كردید و سپس یك كادر محاوره باز شد، هرگز كلید تأیید (Yes) را برای نصب برنامه انتخاب نكنید. مگر این‏كه فرستنده‏ی برنامه، شركتی معتبر است یا خودتان برنامه را درخواست كرده باشید.
اگر هرگونه شكی دارید، ادامه ندهید. این كادر محاوره‏ای آخرین خط دفاعی شماست، و باید فقط برنامه‌هایی را كه خودتان از اینترنت انتخاب می‌كنید، نصب كنید. وقتی بدون مطالعه كلید تأیید را انتخاب كنید، مانند این است كه شماره‏ی‌ رمز كارت اعتباری خود را در اختیار هر كس كه با شما تماس بگیرد، قرار می‌دهید. نصب كردن سرویس پك ۲ ویندوز ایكس‏پی با متوقف كردن دانلودهای ناخواسته و كنترل‌های اكتیوایكس (ActiveX)، كه بستری بسیار مناسب برای نقل و انتقال برنامه‌های جاسوسی است، می‌تواند كمك مختصری بكند.
اگرچه برنامه‏های كامپیوتری ضدجاسوسی و برخی ضدویروس‏ها كه قابلیت وارسی برنامه‏های جاسوسی را نیز دارند می‏توانند در پیكار با جاسوس‌ها مفید واقع شوند، با این‌ همه بهترین راهكار و استراتژی در مقابله با این برنامه‌ها، بصیرت شما درباره‏ی انتخاب، دریافت فایل و نصب برنامه‌هاست.
● كامپیوتر خود را كنترل كنید
اگر در فكر وارسی كامپیوتر خود برای یافتن برنامه‌های جاسوسی و تبلیغاتی هستید، احتمالاً علایمی را كه قبلاً در این مبحث مطرح شد در كامپیوترتان دیده می‏شود. علایمی از قبیل بی‌ثباتی، مشكلات عملكردی، و یا حتا به سرقت رفتن تنظیمات مربوط به مرورگر اینترنت. برنامه‌هایی وجود دارند كه می‌توانند شما را در امر شناسایی و انهدام برنامه‌های جاسوسی و تبلیغاتی یاری كنند.
یكی از این برنامه‌ها، Ad-aware از شركت Lavasoft است. نصب این برنامه را به شما توصیه می‌كنیم. این برنامه هم نسخه‏ی خانگی دارد و هم شركتی. برنامه‏هایی مانند برنامه‏ی Ad-aware، می‌توانند برنامه‌های جاسوسی و تبلیغاتی را شناسایی كرده و از بین ببرند.
در نشانی زیر، می‏توانید تعداد زیادی نرم‏افزار برای مقابله با برنامه‏های جاسوسی و تبلیغاتی را پیدا كنید:
www.firewallguide.com/spyware.htm
این صفحه‌ی وب، شامل ارجاع‏هایی به برنامه‌های عمومی كه قادر به شناسایی و پاك كردن برنامه‌های جاسوسی و تبلیغاتی هستند، است. اگر نمی‌خواهید از برنامه‏ی عمومی استفاده كنید، برای پیدا كردن برنامه‌ی دلخواه خود می‌توانید از Google Group استفاده كنید. تعدادی از برنامه‌هایی كه می‌توانند برنامه‌های جاسوسی را پاك كنند، خود نیز می‏توانند به اندازه‏ی مشكلاتی كه حل می‏كنند، مشكل‏ بیافرینند. پس باید قبل از استفاده از این برنامه‌ها، از عملكرد آن‌ها آگاهی داشته باشید.
▪ نكته:
بهتر است برنامه‌های ضدویروس و پاك‌كننده‏ی برنامه‌های جاسوسی را در حالت ایمن ویندوز (Safe Mode) اجرا كرد. این به دلیل آن است كه بعضی وقت‏ها ابزارهای پاك‌كننده نمی‌توانند برنامه‌های جاسوسی در حال اجرا را پاك كنند.

نویسنده: محمد محمدی

منبع : ماهنامه کامپیوتری و اینترنتی کاربر