نگاهی به نمایشگاه سالانه اعضای انجمن تصویرگران کتاب کودک

خانه هنرمندان ایران، سالن ممیز این روزها آثار تصویرگران كتاب كودك را به نمایش گذاشته است.
رسم بر این است كه آثار گرافیك چاپ شوند و بر موج تكثیر به سوی مخاطبان خود ارسال شوند. این صحیح است كه اثر گرافیكی اصلاً نمی ایستد و همواره به طورCOM . (دات كام) در حركت پیوسته است. این امر، از تبعات پست مدرنیزم است. چهل سالی می شود كه این اندیشه پدید آمده است كه ما در زمانه شتاب زندگی می كنیم.
شتابی كه با اینترنت و ماهواره، شتاب آلوده تر نیز شده است، آن قدر كه سرسام آور جلوه می كند. در متن چنین شرایطی، عادت كرده ایم كه خیلی سریع ببینیم و بگذریم.هرچند كه گرافیست ها، خیلی پیش از این حرف ها عادت داشته اند كه همواره كارشان را چاپ كنند.
حالا اگر مجالی فراهم شود كه نه با كار «چاپ» شده، بلكه با كار «قاب» شده روبه رو شوی، باید آن مجال را به فال نیك گرفت.
نمایشگاه آثار تصویرگران، مكثی در این حركت بدون مكث و COM . (دات كام) گرافیست ها ایجاد كرده است. در چنین مواقعی است كه قدر و قیمت یك تصویر را در خارج از گردونه تولید انبوه می توان مورد ارزیابی قرار داد.
ارزیابی و نقد اثر گرافیك، ضرورتی است كه خیلی كم به آن توجه شده است. اگر می گویم خیلی كم، لااقل در مقام مقایسه با سینما می توان میزان كم و زیاد نقد گرافیك را حساب كرد.
گفتن ندارد كه نه تنها در ایران، بلكه در همه جای دنیا، گرافیك حضوری ملموس تر و مؤثرتر از سینما دارد. سینمای ما صاحب نقد حرفه ای و نشریات حرفه ای و حتی منتقدان حرفه ای است و در این مسیر توانسته است به یك فضای نقادانه معتبر نیز دست پیدا كند.
گرافیك ما در حركت لاینقطع خود و با جذب نیروهای غیرقابل پیش بینی و بسیار زیاد توسط انواع آموزشگاه ها و در همه سطوح، به شدت محتاج نقد و نقادی است. تعدادی از گرافیست ها با گرایش تصویرگری نمایشگاهی ترتیب داده اند و اثری را كه علی القاعده به قصد چاپ شدن خلق كرده اند به دیوار آویزان كرده و مجال مكث طولانی را برای مخاطب فراهم ساخته اند.
در این میان در وهله نخست آثاری به چشم می آیند كه از دو ویژگی بارز برخوردارند:
۱) آثاری كه مستقل از موضوع یا متن موردنظر، به عنوان یك تصویر به طور قائم به ذات می توانند نظرها را جلب كنند.
۲) آثاری كه تكنیك اجرایی و مهارت فنی ممتازی را به رخ می كشانند.
نقد گرافیك باید توأمان به دو وجه اصلی این هنر توجه داشته باشد:
۱) وجه هنری
۲) وجه رسانه ای.
از آنجا كه آثار عرضه شده، فاقد نام و شناسنامه اند و دفترچه راهنمایی نیز برای ارجاع مخاطب به مضمون تصاویر عرضه نشده است؛ در اینجا فقط می توان به وجه هنری این تصاویر پرداخت.
اكثر تصویرگران حاضر در این نمایشگاه ، طراحان جوانی هستند كه در آستانه آوردگاه كشف و تجربه در هر سه زمینه: «محتوا»، «نگاه» و «مهارت فنی» هستند.
در برخی از آثار عرضه شده، كوشش در ایجاد یك هویت و زبان شخصی كاملاً مشهود است.
و در مواردی شاهد لهجه خاص و زیبایی شناسی ابداعی برخی از طراحان حاضر درنمایشگاه نیز هستیم كسانی كه با دقت بیشتر در آثارشان می توان به یك بیوگرافی تصویری دست پیدا كرد.
طبق یك تعریف، گرافیست كسی است كه باید بتواند تصویر بسازد و این تصویرها می تواند برای قصه، شعر و یا بقیه چیزها مصرف شود و به متن یا مطلب كمك كند.
این كاری است كه یك گرافیست باید هر روز انجام دهد. مطابق این تعریف می توان به آثار كسانی مثل: پژمان رحیمی زاده، مانلی منوچهری، فرشید شفیعی، امیر شعبانی پور، نازنین آیگانی و عطیه بزرگ سهرابی اشاره كرد. این طراحان توانسته اند متن را با قواعد تجسمی بازسرایی كرده، آن را حس كنند و تصور خود را به طرزی هنرمندانه منعكس سازند.
یادمان باشد كه تصویرگری چالش بزرگی است، چرا كه تصویرگر با متن نزاع می كند. او باید هر دو زبان - نقش و نوشتار - را بداند.تصویر او باید هم مزمه متن را بدهد و هم بوی رنگ و خط را. او باید بتواند موسیقی كلام را با عشق و احساس درك كند.در یك تصویرسازی خلاق، «كلام» درست همان چیزی است كه باید «گم» شود و به عبارتی در سازوكار تصویر ذوب شود.گرافیك معاصر ایران، مبادی و ریشه هایش را از دل تصویرسازی آغاز كرده است.
در تأیید این نكته، كافی است نگاهی به روند رشد و شكل گیری مرتضی ممیز بیندازیم. تبدیل شدن ممیز تصویرگر به ممیز گرافیست به مثابه یك مطالعه حرفه ای می تواند توضیح دقیق و مستندی از حال و هوای گرافیك امروز ما به دست دهد.اما برای توضیح این نكته كه تصویرگری چقدر در فرهنگ ما ریشه دار است باید به خیلی عقب تر برگردیم.
عمر تصویرگری در این سرزمین كمتر از نثر و نظم دیرپای ما نیست. اصلاً همه آنچه كه به نام نگارگری می شناسیم در واقع به اصطلاح امروزی ها همان تصویرگری یا ایلوستراسیون illustration است.
به این دلیل، اشارات متعدد به تصویرگری و معانی و مفاهیم و ارزش های آن بسیار ضروری است. اما در این نوشتار قصد بر آن نیست تا به مفاهیم این هنر در طول تاریخ بپردازیم. آنچه ضرورت دارد فهم نكات فنی و هنرمندانه تصویرگری در این زمانه است.
«ماریا ریوس» Maria Rius تصویرگر می گوید: «زبان روایتگر تصویرگری، كه روزی زبان نماد و نشانه برای ارتباط انسان با دنیای خارج بوده، با اختراع ماشین چاپ در دوران رنسانس، در كنار كلام نشست و تصویرگران دوشادوش نویسندگان، كار انتقال تجارت ودانش را با تكنولوژی جدید همراه ساختند.»
یك تصویرگر، فیلسوفی نیست كه قصد توضیح و تفسیر جهان را داشته باشد، بلكه ضمن تفسیر آن، سعی می كند تغییری نیز به وجود بیاورد.تصویرگر باید به عمق اندیشه نویسنده پی ببرد و با توجه به تفكری كه در پشت واژه هاست خواننده را به درك بهتر اندیشه های نویسنده راهنمایی كند.
در واقع، آن چیزی كه ممكن است متن نوشتاری به دلیل محدودیت بیان به تنهایی از عهده ارائه آن برنیاید، تصویر نشان می دهد.تصویرگر به عمق اندیشه رسوخ كرده و وسیع تر از واژه به طرح موضوع می پردازد.این تصویرگر است كه فضای وقوع داستان یا رمز مستتر در كلام را به شیوه ای خلاق نشان می دهد و مرئی می سازد.
اصولاً تصویرگری به معنای خلاق قضیه، یك فرایند هرمنوتیك است و طراح با سنجیدن ، با حذف كردن، با تفسیر و تحلیل كردن، با دراماتیزه كردن عناصر تصویری و به قول سرخپوست ها با اندیشیدن به وسیله قلب، راهی به درون مفاهیم پنهان در نوشتار می جوید. با اعتنا به این نكات و در مرحله بعدی می توان به آثار: سیدكمال طباطبایی، فریده شهبازی، علیرضا گلدوزیان، عطیه مركزی، علی عامه كن و لیلی درخشانی اشاره كرد. همچنین در تكنیك كلاژ (تكه چسبانی) باید آثار جمال الدین اكرمی و راحله برخورداری را مورد دقت قرار داد.
با جست وجوی بیشتر به قصد شكار تصویری كه با افسون و جذبه خود، نگاهت را متوقف كند، به جای خالی چند تصویرگر قدیمی و كاركشته مثل اكبر نیكان پور و محمدعلی بنی اسدی پی می بری. با این حال، قبل از این كه پاك ناامید شوی، آثار محمدرضا لواسانی و علی عطایی توجهت را جلب می كنند.
در نمایشگاه امسال، تصویرگران جوان تر، حضوری پررنگ تر دارند. در این میان ایستادن در مقابل تصویری كم رمق و ضعیف از محمدرضا دادگر كه تصویرگری قدیمی است، تأثیر نامطلوبی در ذهن به جا می گذارد. تصویرگری در سرزمین نگارگران سلیم النفس و شگفت انگیز كار سترگی است كه در زمانه تولید انبوه و تكثیر ماشینی و دیجیتالی، نیازمند حمایت و توجه بیشتری است.

احمدرضا دالوند

منبع : روزنامه ایران