ملاحظات توسعه صنعت پالایش

ناتوانی و ناکارآمدی صنعت پالایش برای تامین تقاضای فرآورده های نفتی در گوشه و کنار جهان، چهره بازار نفت جهان را به کلی دگرگون کرده است؛ به گونه ای که سرمایه گذاران در تشخیص پیام بازار و پیام سیاست گذاران نفت در کشورهای مصرف کننده بزرگ سردرگم شده اند.
نفت خام به خودی خود به هیچ کار نمی آید، اما فرآورده های نفتی هر یک به کاری می آید و همه جا خریدارانی پروپا قرص دارد. مشکل بازار هم از آنجا ناشی می شود که از یک سو، هر یک از این فرآورده ها به کاری می آید که خیلی همسان نیست. برای مثال، از نفت کوره برای سوخت تاسیسات حرارتی و نیروگاه ها، از نفتا بیشتر برای خوراک پتروشیمی و از بنزین فقط برای سوزاندن در خودروها و رفع نیاز حمل و نقل استفاده می شود و از دیگر سو، از نظر فنی نمی شود نفت خام را تنها به یک فرآورده دلخواه تبدیل کرد.
هم اکنون افزون بر ۶۵۰ پالایشگاه با ظرفیت پالایش نزدیک به ۸۵ میلیون بشکه در روز، در جهان وجود دارد که از پالایش این مقدار نفت خام کمتر از ۲۲ میلیون بشکه به بنزین، ۲۴ میلیون بشکه به «نفت گاز»، ۱۰ میلیون بشکه به نفت کوره و بقیه به دیگر انواع فرآورده تبدیل می شود. این در حالی است که این روزها، بهای هر بشکه بنزین، بسته به شرایط بازار، ۲۰ تا ۲۵ دلار بیشتر از خام، اما بهای هر بشکه نفت کوره ۱۲ تا ۱۴ دلار کمتر از نفت خام است؛ با وجود این همچنان پالایشگاه هایی در جهان فعال هستند که بیش از ۴۰ درصد نفت خام را به نفت کوره تبدیل می کنند.
اگر سرمایه گذاران می توانستند به سرعت به پیام های بازار واکنش نشان دهند، می بایست تا به حال سهم تولید بنزین در فرآیند پالایشی به مقدار زیادی افزایش می یافت؛ به گونه ای که با متوازن ساختن عرضه و تقاضای فرآورده های مختلف، سودپالایشی تمام فرآورده ها به هم نزدیک می شد، اما در عمل امکان چنین واکنشی به بازارهای جهانی وجود ندارد.
با آن که در میان فرآورده های نفتی، بنزین از همه گران تر و سودده تر شده است، پالایشگران برای افزودن بر سهم تولید بنزین در پالایشگاه خود سرعت عمل و انعطاف چندانی ندارند، اما با ساخت پالایشگاه های جدید و پیچیده تر، می توان سهم تولید بنزین را افزایش داد؛ چنان که پالایشگاه تازه ساز «ریلاینس» در هند، با توجه به بازار کنونی فرآورده ها، به گونه ای طراحی و ساخته شده است که با پالایش نفت سنگین، افزون بر ۳۰ درصد بنزین به دست می آورد. در همین حال تولید نفت کوره آن صفر است. به این ترتیب، می توان به ایجاد توازن در بازار فرآورده های نفتی امیدوار بود، اما آیا می توان به سوددهی پالایشگاه ها در درازمدت نیز، امید بست؟!
بیشتر پالایشگاه های در حال طراحی و ساخت امروزی، با نگاهی به بازار، تولید بنزین را در اولویت نخست و نفت کوره را در اولویت آخر قرار داده است. زمانی که این پالایشگاه ها به بهره برداری برسند، بنزین فراوانی وارد بازار می شود که بهای آن به نسبت رشد عرضه و تقاضای بنزین تعدیل می شود. حال اگر قوانین و مقرراتی را که دولت ها برای جلوگیری از انتشار آلاینده های زیست محیطی تصویب و اعمال می کنند، در نظر بگیریم، می توان مخاطره آمیز بودن سرمایه گذاری در این بخش را بهتر درک کرد.
برای هر گونه سرمایه گذاری در صنعت پالایش باید به نکات زیر توجه شود:
۱) بیشتر ذخایر نفتی باقیمانده از نوع نفت سنگین و احتمالا ترش و پالایش آنها نیازمند فناوری پیچیده تر و هزینه بیشتر است.
۲) بنزین از معدود فرآورده هایی است که جانشینی مهم و قابل رقابت برای آن وجود ندارد و سود پالایشی آن زیاد است.
۳) قوانین و مقررات مربوط به استانداردهای لازم در باره ترکیبات فرآورده های نفتی، به ویژه بنزین، در حال تغییر است و هر روز قانونی مبنی بر حذف مرکاپتان ها، گوگرد و غیره تصویب و اجرا می شود.
۴) رشد روزافزون صنعت پتروشیمی نیاز به نفتا را به شدت افزایش داده است و این روند همچنان ادامه دارد؛ از این رو تولید نفتا نیز باید در اولویت باشد.

سعید خوشرو

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا