آشنایی با خواص ”گیاهان داروئی“

● گزینه دو پایه
Urtica dioica L. (Urticaceae)
Nettle, Stinging nettle, Big – sting nettle
▪ محل رویش:
در محل‌های مرطوب و سایه‌دار بیشتر نقاط ایران پراکندگی دارد.
▪ ریخت‌شناسی:
گیاه پایاع دوپایه، علفی، سبز، ایستاده و دارای کرک‌های گزنده که ارتفاع آن به ۱۲۰ – ۵ سانتیمتر می‌رسد. ساقه متعدد راست، کمی زاویه‌دار، چهارپهلو و تقریباً ضخیم، ساده و یا خیلی کم منشعب، پوشیده از کرک‌های گزنده است. برگ‌ها دمبرگدار، سبز روشن در دو سطح پوشیده از کرک گزند، گل تک جنس، بسیار ریز سبز فام و مجتمع در توده‌های کوچک کروی می‌باشد.
▪ زمان برداشت:
زمان جمع‌آوری برگ‌ها از فروردین تا مرداد و ریشه‌ها از شهریور تا مهر می‌باشد.
قسمت مورد استفاده گیاه:
سرشاخه‌های گیاه و ریشه.
▪ کاربرد درمانی:
اثر ضدخونریزی و پایین‌آورندگی گلوکز خون را دارد و به‌طور سنتی برای خونریزی رحم، بتورات جلدی، خارش و حساسیت پوست و به‌خصوص برای اگزمای عصبی مصرف می‌شود.
▪ آثار فارماکولوژیک:
اثرات بندآورندگی خون توسط این گیاه د انسان تأیید شده است.
▪ منع مصرف:
در زمان بارداری و شیردهی اکیداً مصرف نشود.
▪ ترکیبات شیمیائی:
ـ اسید (کرینیک، فوماریک، سیلیسیک، سیتریک، گلیسریک)،
ـ آمین (هیستامین، کولین، اتسیل کولین، لسیتین، سروتونین)،
ـ فلاوونوئید،
ـ اسکوپولتین،
ـ تانن.
▪ نحوه و میزان مصرف:
۱) جوشانده ۴ ـ ۲ گرم گیاه خشک سه بار در روز میل شود.
۲) عصاره مائی: به نسبت ۱:۱در الکل ۲۵٪، ۴ ـ ۳ میلی‌لیتر سه بار در روز میل شود.
۳) تنتور: به نسبت ۵:۱ در الکل ۴۵٪، ۶ ـ ۲ میلی لیتر سه بار در روز میل شود.
مصرف غذائی: به‌عنوان طعم‌دهنده غذائی به‌کار می‌رود.
● قره قاط
سیاه گیله، شفت
Vaccinium spp. (Ericaceae)
Caucasian Whortlebery
Oriental whortleberry
▪ ریخت‌شناسی گیاه:
بوته‌های نیمه درختچه‌ای، گاهی درختان کوچک ایستاده که غالباً بر اثر انشعاب ساقه‌ها از پائین، منظره انبوه و متراکم دارند. برگ‌ها دارای دمبرگ کوتاه کامل یا دندانه‌دار، غشایی، بی‌دوام و زودافت ‌هستند. گل‌ها به رنگ سفید یا صورتی، آویخته و دارای دمگل کوتاه، میوه سته، سیاه رنگ، کروی و در انتها اندکی مورب است.
▪ محل رویش:
در جنگ‌های طالش، قوین، کلاردشت و لاجیم می‌روید.
▪ زمان برداشت:
در انتهاء تابستان و اوایل پاییز جمع‌آوری می‌شود.
قسمت مورد استفاده گیاه:
ـ برگ‌ها،
ـ میوه‌،
▪ کاربرد درمانی:
محرک اتها و ضد کرم آسکلذیس است. به‌عنوان قابض، کاهش‌دهنده قند خون، مقوی و ضدعفونی‌کننده کاربرد دارد.
▪ احتیاط مصرف:
به دلیل اثر کاهش‌دهندگی قند خون توسط برگ‌ها، افراد دیابتی وابسته به انسولین بدون تجویز پزشک مصرف نکنند.
▪ ترکیبات شیمایی:
ـ تائن،
ـ قند،
ـ اسیدآلی،
ـ گلیکوزید،
ـ فلاوونوئید،
ـ پروآنتوسیاتیدین.
نحوه و میزان مصرف:
۱) جوشانده ۳ – ۲ قاشق مرباخوری برگ‌ گیاه، در یک فنجان آب روزانه میل شود.
۲) دم کرده: یک قاشق گیاه خشک، در یک فنجان آب روزی ۲ – ۱ فنجان میل شود.
۳) عصاره سرد: ۱۰ گرم گیاه خشک همراه یک فنجان آب، هر ۸ ساعت میل شود.
۴) تنتور: ۴۰ – ۱۵ قطره در آب، سه بار در روز میل شود.
● پای خر
Tussilago farfara
L. (Compositae)
Foot, Horse – foot
▪ محل رویش:
در نواحی شمال‌غربی، جنوبی و استان مرکزی به‌خصوص شمیرانات، راه چالوس، سیاه بیشه و دامنه‌های مرطوب‌کندوان می‌روید.
▪ ریخت‌شناسی:
ـ گیاهی علفی و ریزوم‌دار:
گل‌ها به رنگ زرد طلائی و قبل از پیدایش دارای برگ‌ها بن‌رست قاعده‌ای و به اشکال تخم‌مرغی یا مثلثی قلبی که غالباً بسیار بزرگ هستند. شاخه‌های بدون برگ، منتهی به گل آذین کپه‌ای شکل می‌باشد.
▪ زمان برداشت: گل‌ها قبل از باز شدن (اسفند تا فروردین ماه) باید چیده شوند. برگ‌ها آن در اردیبهشت تا خردادماه موقعی که رشد کامل خود را پیدا نمودند، چیده می‌شوند.
▪ قسمت مورد استفاده:
گل و برگ‌ها
▪ کاربرد درمانی:
این گیاه ضد سرفه، ضدباکتری، آرامبخش، مدر، ملین، خلط‌آور و ضد گرفتگی ▪ عضلانی می‌باشد.
جوانه‌های خشک شده به‌عنوان تقویت ریه در درمان آسم، برگ خشک شده آن در درمان سرفه، سرماخوردگی و برونشیت و پودر برگ آن به صورت موضعی برای درمان گرفتگی بینی و رفع سردرد مصرف می‌شود.
▪ آثار فارماکولوژیک:
به ‌واسطه حضور پلی‌ساکاریدهای محلول در آب، گیاه اثر ضدالتهابی و به‌واسطه سزکوئی‌ترپن‌های موجود در گیاه اثر مهاری بر اتصال فاکتور فعال‌‌کننده پلاکتی (PAF) به رسپتور را دارد و یا شبیه دوپامین (بدون تاکی فیلاکسی) محرک سیستم قلب و عروق و سیستم تنفسی می‌باشد.
▪ احتیاط مصرف:
پیرولیزیدین این گیاه اثر سمی روی کبد دارد.
▪ ترکیبات شیمیایی:
ـ فلاوونوئید،
ـ اسانس،
ـ اسیدهای گیاهیع پلی ساکارید (موسیلاژ) تانن،
ـ فیتواسترول،
ـ آلکالوئید (توسیلاژین)،
ـ پیرولیزیدین، ویتامین C،
ـ روی،
ـ گلیکوزیدهای تلخع کولین،
ـ اسید چرب (پارافین) می‌باشد.
▪ مصرف غذائی:
برگ‌های آن در تهیه سالادع پخت‌ غذا و همچنین به‌صورت چای مصرف می‌شود.

منبع : ماهنامه سرزمین سبز