شوالیه غرب منفور ملل شرق

دادن مدال به نویسنده مطرود آیات شیطانی شاید اتفاقی عجیب تر از انتشار كتاب بحران ساز او بود. هنوز معلوم نیست آتش خشمی كه از جشن ۱۶ ژوئن ملكه الیزابت برخاست دامن چه كسانی را خواهد گرفت اما همین قدر ناظران می دانند لندن كه یك بار با انتشار آیات شیطانی دركانون قهر و اعتراض مسلمانان قرار گرفت با اقدام اخیر به قماری خطرناك در دنیای سیاست دست زده است.
به باور ناظران، اتفاق ۱۶ ژوئن از آن نظر خطرناك تر از ماجرای انتشار آیات شیطانی است كه در آن زمان صحنه بین المللی فضایی به نسبت آرام داشت و روابط جهان اسلام با بلوك غرب این اندازه به بدبینی ونفرت آمیخته نبود.
در چند روزی كه ازماجرای مدال نزاع انگیز سلمان رشدی می گذرد، نگاه تحلیلگران انگلیس به این نكته معطوف بوده كه آیا ملكه وساكنان خانه شماره ۱۰ داونینگ استریت ازهمه عواقب این جایزه خبرداشته اند.
لندن ۱۹ سال تلاش كرد تا كشور و دولت خود را از كابوس كتاب آیات شیطانی و نویسنده مرتد آن خلاص كند، چندین هیأت دركالج سلطنتی و مراكز پژوهشی و برنامه ریزی این كشور مأموریت یافتند تا آثار زخم ناشی از ماجرای رشدی را در پیكره دیپلماسی انگلیس بویژه در روابط این كشوربا جهان اسلام درمان كنند.
بنابران پرسش شگفت این است كه چگونه لندن كه برای عبور از گرداب رشدی آن همه هزینه داد و همه بلوك غرب را مأمور میانجی خود با كشورهای اسلامی كرد، اكنون دیگربار برای احیای نام رشدی تلاش كرده است. هنوز بسیاری از مسائل در باب نیات واهداف اتفاق جشن ۱۶ ژوئن ملكه، روشن نشده است اما بیش از همه خود انگلیسی ها از دامنه تأثیر ماجرای رشدی در جهان اسلام باخبرند. آنها می دانند كه ماجرای رشدی به نماد ستیز در روابط جهان غرب با شرق و جهان اسلام تبدیل شده است.
رشدی در عصر منازعات بین المللی یك حلقه غیر قابل انكار از زنجیره مناقشات دو قطب تمدنی است و شاید بالاترین شاخص بی اعتمادی جهان اسلام به دولتی كه نام كهن ترین نماینده جهان لیبرال - سكولار غرب را یدك می كشد. در خاطره مشرق زمینیان این مسأله به عنوان عامل سوء تفاهم ثبت است، ماجرایی است كه نخستین جرقه جنگ تمدن ها را شعله ور كرد ، حتی پیش از آن كه هنوز تئوری برخورد تمدن های آقای هانتینگتون مطرح شود یا نومحافظه كاران آمریكا در لباس شوالیه های جنگ تمدن ها ظاهر شوند.
● خارج از مدار عقلانیت
مسأله رشدی دربرهه ای به سیاست خارجی انگلیس بازگشته است كه فقط چند صباحی از حیات سیاسی بزرگ ترین متحد بوش باقی مانده وزمزمه تجدید نظر در راه رفته بلر بویژه دربحران های خاورمیانه از هرسو شنیده می شود.
از همین روست كه ناظران سیاسی انگلیس از ماجرای ۱۶ ژوئن به عنوان حادثه ای بس شگفت یاد كرده اند، بنابراین اكنون همه در انتظار شنیدن دلایل یك تصمیمی هستند كه با هیچ منطق جهان دیپلماسی بویژه با حال و روز سیاسی كشتی بحران زده دیپلماسی انگلیس سازگار نیست. حتی دیپلمات های ایران و اسلام آباد وقتی سفیران ملكه را در پاسخ به خشم جهان اسلام احضار كردند ابتدا در پی حل این معمای ذهنی خود بودند كه این رفتار نابهنگام و غافلگیرانه لندن چه مفهوم و معنایی دارد.
مسأله اصلی این است كه هیچ پاسخ روشنی از دستگاه حكومتی این كشور دال بر این كه با چه هدفی مسأله رشدی در كانون برنامه دیپلماسی بریتانیا قرار گرفته، شنیده نشده است.
لندن در پاسخ خود پیرامون اهدای جایزه به سلمان رشدی ۶۰ ساله فقط گفته است كه این اتفاق طبیعی است و برای طبیعی جلوه دادن این حركت به فهرست بلند ۹۵۰ نفری نام های مختلفی اشاره كرده اند كه امسال به مناسبت جشن تولد ملكه بریتانیا القاب و نشان هایی دریافت كردند.
اما این توضیح به همان اندازه شگفت انگیز است كه توجیه دستگاه حكومتی ملكه درباره خود كتاب آیات شیطانی كه زمانی می گفت؛ این كتاب تركیبی از تخیلات نویسنده و نظرات فلسفی اوست و در عالم آزادی بیان به بازگو كردن نبرد خیر و شر می پردازد.
دیپلمات های ملكه در یك هفته گذشته فراوان تلاش كردند ماجرای مدال رشدی را حادثه ای از حوادث دنیای ادبیات و فرهنگ جلوه دهند و آن را از طبقه بندی وقایع سیاسی خارج سازند اما این تلاش ها حتی رسانه های این كشور را نیز قانع نكرد. دلیل این ناكامی به آن جا بازمی گردد كه هم اكنون پرونده ای قطور در دستگاه قضایی انگلیس برسر ماجرای توزیع وفروش این القاب و نشان ها بر ضد تونی بلروحزب كارگر گشوده است.
رسانه های انگلیس از زمان افشای پشت پرده این ماجرا تاكنون اسناد بیشماری در باب رابطه منافع سیاسی حزب حاكم بلر با اعطای این نشان ها منتشر كرده اند. در آن ماجرا كه به صورت یك رسوایی برای نخست وزیر انگلیس درآمد، بلر متهم شد كه به یك معامله سیاسی - مالی در فروش این عناوین و القاب برای تأمین مخارج انتخاباتی حزب كارگردست زده است.
در واقع بلر از اختیار خود در زمینه اعطای نشان های حكومتی مانند «سر» و «شوالیه» برای پیشبرد اهداف سیاسی بهره جسته است. بنابراین انكار سیاسی بودن نشان ها دست كم در دستگاه حكومتی بلر كه یك بار دست اش در بهره جویی از این ابزار روشده است، امری نزدیك به محال است .چنان كه حتی شبكه بی بی سی گفته است كه به استثنای معدودی از نشان ها و عناوین، دریافت كنندگان نشان ها و عناوین مختلف از سوی نخست وزیر انتخاب و اسامی آنان به ملكه توصیه می شود.
بنابراین، این نكته كه چه كسی تصمیم گرفت درست كمتراز دو هفته مانده به رفتن بلر بالاترین عنوان حكومتی یعنی «سر» را پیش كش رشدی كند یك پاسخ قاطع دارد و آن این كه این تصمیم نه در كاخ باكینگهام كه درساختمان ۱۰ داونینگ استریت گرفته شده است. حتی افراد خوشبین و ذهن های ساده هم باور نمی كند كه این تصمیم امری تشریفاتی ودرشمار مراحم ملكه است ونویسنده كتاب آیات شیطانی به طور ناگهانی عطوفت ملكه را ازآن خود كرده است.
برهمین اساس، برخی محافل ایرانی حتی معتقدند كه جایزه دیگر روز ۱۶ ژوئن ملكه، چشمداشت سیاسی دارد جایزه ای كه به خبرنگار ایرانی تبار آمریكا _كریستین امانپور- كه بیشترین گزارش های ضد ایرانی را روی آنتن سی ان ان برده است، اعطا شد.
به هر حال این اقدام درآخرین روزهای حكومت بلر باردیگر این فرضیه را دراذهان سیاسی قوت بخشیده است كه لندن مركز تصمیم ها وطرح های تازه، در جهان رمزآلود دیپلماسی است. سیاستمداری كه به عنوان تنها رهبر اروپایی دردوجنگ بزرگ آمریكا درجهان اسلام دركناربوش ایستاد، پایان حضورخود درعرصه سیاست را نیز به نقشی همراستا با اندیشه های نومحافظه كاران پیوند زده است. شاید این تصور از آن جهت درست باشد كه لندن هیچ گاه به حذف یا حتی انزوای رشدی تن نداد و برحسب گزارش رسانه هابرای حفظ و حراست او چندین میلیون دلار هزینه كرد. به باور این ناظران، لندن رشدی را چون اسلحه پنهان خود در رویارویی های نمادین با كشورهای اسلامی نگه داشته و با این مدال این برگ بازی خود را بكار انداخته است.
این گوی آتشین كجا فرود خواهد آمد؟
بر اساس برآورد كارشناسان حوزه امنیت انگلیس، درمیان كشورهای اروپایی هیچ كدام به اندازه لندن آسیب پذیر نیست، تا حدی كه مقام های وزارت كشور انگلیس در آخرین گزارش خود هشدارداده اند كه این كشور بر روی دریایی از تهدیدهای امنیتی، بویژه موجی از نارضایتی مسلمانان واقع شده است. ازهمین روست كه آماده باش نانوشته پس از بزرگ ترین تهاجم تروریستی هنوز برجاست وسایه سنگین واقعه ژوئیه ۲۰۰۵ هنوز درفضای این كشورحكمفرماست. در دو سال گذشته ده ها طرح و لایحه در این باره گذرانده شده است وچندین دادگاه ومركزامنیتی وقضایی با دستوركارمقابله با تهدیدها شكل گرفته اند.
با در نظر گرفتن این اوضاع است كه تحلیلگران سیاسی این كشور گفته اند تونی بلردربه صحنه آوردن رشدی دست به یك قمار خطرناك زده است. به باوراینان این بازی درمرحله كنونی حاوی چند خطرآنی وجدی است:
- نخستین و شاید بدیهی ترین پیامد این اتفاق برای انگلیس این است كه فلش دشمنی و درواقع زبانه شعله های خشم مقدس مسلمانان را از سمت آمریكا متوجه انگلیس می كند. این اتفاق چنان كه از موج تظاهرات پاكستان وشبه قاره می توان فهمید در این برهه منافع انگلیس در حوزه خاورمیانه و جنوب آسیا را با تهدید اساسی روبرو می كند وبه عبارتی لندن را دركانون حملات عراق و افغانستان می نشاند. این نكته از آن رو قابل توجه است كه كشور انگلیس به غیر از بمب گذاری ژوئیه ۲۰۰۵ لندن، تاكنون شاهد حادثه خاص امنیتی نبوده است واما این ماجرا زمینه و ظرفیت آن را دارد كه بستر آرام امنیت این كشور در داخل و خارج را برآشوبد.
- بلر یك بحران تمام عیار را هنگام رفتن خود برای حزب كارگر و رهبر جدید آن گوردون براون به ارمغان نهاد. این ماجرا چنان كه به دست همكاران براون مهار نشود، می تواند رهبر جدید این كشور را كه در پی فضایی آرام پس از دوران بحرانی بلر است، با شرایطی ناگوار روبه رو سازد. براون اعلام كرده كه در اندیشه ترمیم شكاف ها و تضادهای عصر بلر است. حال برای رهبری با این تفكر، ماجرای رشدی می تواند یك دام سیاسی باشد.
- این اتفاق تأثیرات عمیق ومیان مدت خود را در روابط جامعه پرشور مسلمانان این كشوربا دولت، نمایان خواهد كرد. ۲ میلیون اقلیت مسلمان در انگلیس به همراه ده ها نهاد قدرتمند اسلامی تاكنون منش مدارا در برابر سیاست های سختگیرانه بلر داشته اند. جامعه اسلامی لندن حتی پس از ماجرای انفجار ژوئیه ۲۰۰۵ به یاری مسئولان امنیتی این كشور آمدند، تا شاید لندن ازموج تهدیدات تروریستی به آسانی عبور كند و تفاهم و تكثر، دیگرباربه عرصه فرهنگ و سیاست این كشور بازگردد. اما حركت ۱۶ ژوئن بلر دردادن مدال به فردی كه منفور مسلمانان این كشور است همه این رشته های اعتماد و تفاهم را می تواند بر هم بریزد.
● بزرگترین خدمت به القاعده
واضح ترین مفهوم جایزه انگلیس برای رشدی درنگاه مسلمانان این بود كه هنوز لندن به این كتاب موهن اعتقاد دارد. پس طبیعی است كه اقدام فوق بیش از هر چیز صداقت مردان سیاسی لندن را در نظر سران و محافل مسلمان زیر سؤال ببرد. این بحران بی اعتمادی اكنون بر یكی از بدیهی ترین سیاست های انگلیس تردید افكنده؛ سیاستی كه از زبان دیپلمات ها و سخنگویانش جهان اسلام را به همراهی علیه افراطیون فرامی خواند و می گفت زمینه ها و بسترهای تشویق رفتارهای افراطی برچیده شود.
این نكته را دیپلمات های شبه قاره با وضوح بیشتری بیان كردند. مطبوعات پاكستان در تحلیل های خود گوشزد كردند رفتار دولت انگلیس در زنده كردن مهره سوخته رشدی با ادعای دیروز آن كه مدعی رهبری دومین جبهه علیه تروریسم بود تناسبی ندارد.
این نكته رمز مخالفت بی وقفه و بحران اخیر در روابط لندن و اسلام آباد است كه پس ازماجرای اهدای جوایز به وقوع پیوسته است. حتی دیپلمات های پاكستان با عزمی قاطع تر از احزاب این كشور دولتمردان غرب را در این قضیه به مواخذه كشیده اند. تحمل این دوگانگی برای حكومت مشرف كه در این مدت با بی سابقه ترین فشارها از سوی مردان آنگلوساكسون بر سر مبارزه با تروریسم روبه رو بوده است بسیار گران است. طرفه آن كه لندن اكنون زیر ضرب آن اتهامی است كه با آن بر سر مشرف می نواخت و می گفت او اراده و انگیزه كافی در مبارزه با ترور ندارد یا آن كه رفتارها و سیاست هایش زمینه های افراط گرایی را تشویق می كند.
گویی بار نخست محمد اعجاز الحق وزیر امور دینی پاكستان این ماجرا را درگوش مشرف زمزمه كرده و گفته است كه اعطای نشان به سلمان رشدی می تواند حملات انتحاری را توجیه كند. وزارت امور خارجه پاكستان هم با احضار رابرت برینكلی كمیسر عالی دولت بریتانیا این هشدارها را به لندن رسانده كه اقدام بریتانیا اعتقادات یك و نیم میلیارد مسلمان و پیروان سایر ادیان را جریحه دار كرده و اسلام آباد مانند ایران دولت بریتانیا و ملكه الیزابت را مسئول عواقب این اقدام می داند.
به این صورت شبه قاره كانون عمیق ترین موج های اعتراض به ماجرای كتاب آیات شیطانی است. حركت مسلمانان پاكستان بر زمینه هایی تاریخی استوار است.
ذهن مردم این منطقه با خاطره ای از مبارزه طولانی با انگلیسی ها آمیخته است. اما دركنار بدبینی تاریخی مسلمانان این منطقه نسبت به دستگاه فخیمه لندن هیچ چیز به اندازه بیوگرافی هایی كه تریبون های آن كشور از رشدی می خوانند خشم آنها را برنمی انگیزد.
وقتی كه از این تریبون ها خوانده می شود كه سلمان رشدی در نوزدهم ژوئن ۱۹۴۷ در خانواده فرهنگی مسلمانی در بمبئی (مومبای) در هند متولد شد، محافل اسلامی شبه قاره عزم قاطع برای طرد رشدی و مبارزه با كتاب موهن او ابراز می دارند و بدترین كار در نظرآنان به رخ كشیدن تبار اسلامی و شبه قاره ای او و نسبت دادنش به خانواده مسلمانان این منطقه است.

سلیمان دعویسرا

منبع : روزنامه ایران