تثبیت ماسه های روان

ماسه های روان به توده یا تپه های ماسه ای اطلاق می شود که بر اثر فرسایش بادی یا به عبارت دیگر طوفانهای ماسه ای بوجود آمده و فاقد پوشش گیاهی است عاری بودن این تپه ها از گیاه یا پوشش زنده سبب می شود که توده های ماسه ای نتوانند در مقابل اثر فرسایشی بادهای شدید ثابت بماند، در نتیجه با وزش باد جابجا می شود (ماسه های روان).
همزمان با اجرای برنامه هایی به منظور تثبیت ماسه های روان، باید حتی الامکان اقداماتی نیز در جهت تعدیل طوفانهای ماسه ای و همجنین جلوگیری از حرکت ماسه ها در منشا صورت گیرد تا ماسه ها اصولا نتوانند حرکت کنند و تپه های ماسه ای یا ماسه های روان را بوجود بیاورد که ما دائم مجبور به تثبیت کردن آنها بشویم.منظور از تثبیت، جلوگیری از حرکت ماسه هاست که معمولا به دو طریق صورت می گیرد: یکی از طریق ایجاد موانع غیرزنده (پرده ها و چیزهایی از حصیر، نی، سرشاخه درختان یا شبکه هایی از تخته یا تورکیسه های ماسه و غیره) و پوشش گیاهی و دیگر از طریق استفاده از ماده نفتی بخصوص به نام مالچ نفتی.
الف) تثبیت ماسه های روان از طریق ایجاد موانع غیر زنده و پوشش گیاهی
همانطور که اشاره شد، بهترین روش برای تثبیت ماسه های روان همان ایجاد پوشش گیاهی روی آنهاست. اما چون مدتی طول می کشد تا گیاه رشد بکند و در تثبیت موثر واقع بشود یا همچنین اگر شرایط طوری باشد که گیاه نتواند بروید یا نتواند به آسانی بروید، پرده ها یا چپرها یا بطورکلی موانعی از مواد مختلف، مانند نی، سرشاخه، حصیر و غیره در سطح تپه های ماسه ای بوجود می آورند تا جلوی حرکت ماسه ها را بگیرد و در ضمن شرایط را برای سبز شدن بذر یا رشد گیاه فراهم سازد.در نقاطی که شرایط برای ایجاد پوشش گیاهی مساعد است، بهتر است به جای ایجاد پرده یا چپر، گیاهانی که رشد سریع و اثر تثبیت کننده قوی دارند و با شرایط جغرافیایی منطقه مورد نظر سازگار هستند، در درجه اول گیاهان بومی آن منطقه را کاشت.
ب) تثبیت ماسه های روان با استفاده از مالچ نفتی
مالچ کلمه ای است انگلیسی به معنی "پوشش" که بیشتر در کشاورزی به کاربرده می شود و به مواردی اطلاق می گردد که می تواند ایجاد پوشش محافظی بر روی زمین یا در اطراف ریشه گیاه بکند. مالچ ماده جدیدی نیست، بلکه قدمت آن به موقعی می رسد که حفظ ریشه گیاهان در مقابل تاثیر عوامل خارجی و همچنین کمک به رشد گیاه از طریق ایجاد یک پوشش نازک از موادی چون کاه، خاک اره، برگ در سطح زمین (به نام مالچ) امکان پذیر بوده است. این مواد که بصورت یک پوشش نازک و مجزا سطح خاک را می پوشاند، از جهات مختلف خاک، آب و گیاه را حفظ می کند.در سالهای اخیر بشر که موفق شده است ماده جدید دیگری به عنوان مالچ کشف کند و در کشاورزی و تثبیت ماسه های روان مورد بهره برداری قرار دهد. این ماده، مالچ نفتی نام دارد.
مالچ نفتی از فراورده های سنگین نفت است. این مواد ابتدا بصورت امولسیون درمی آیند. آنگاه با وسایل مخصوصی بر روی زمین مورد نظر پاشیده می‌شوند. پخش فراورده های سنگین نفت بصورت امولسیون در آب سهل تر صورت می گیرد و امکان می دهد که بتوانیم یک پرده یا قشر نازکی از آن را در سطح زمین بگسترانیم. این ماده امولسیونه (مالچ نفتی) پس از آنکه در سطح زمین پاشیده شد و با سطح خاک تماس پیدا کرد، آب خود را از دست می دهد و قشر نازکی از ماده اصلی آن در سطح زمین بر جای می ماند. مالچ نفتی با ایجاد قشری بر روی زمین، بخش فوقانی خاک را در مقابل عوامل گوناگون چون باد باران حفظ می کند و موجب کاهش تبخیر می گردد و بعنوان پرده عایق در جلوگیری از تغییرات ناگهانی دما و حفظ رطوبت خاک بسیار موثر است.
معمولا مالچ نفتی را در تثبیت ماسه های روان در شرایط ذیل بکار می برند:
_ تپه های ماسه ای که به سرعت جابجا می شوند و احتمال خطر جانی و مالی فراوان وجود دارد. بنابراین برای جلوگیری از آن باید بطور مستقیم در اسرع وقت مبارزه شود (مالچ در سطح توده ها یا تپه های ماسه ای پاشیده شود)
_ به علت نامساعد بودن شرایط آب و هوایی، امکان ایجاد پوشش گیاهی نیست، پس باید با پاشیدن مالچ مانع از حرکت ماسه ها شد.
_ امکان روییدن گیاه هست ولی استفاده از مالچ به سبز شدن بذر و رشد گیاه در روی تپه ها یا توده های ماسه ای متحرک، کمک می کند.
بنابراین مالچ نفتی هم در مبارزه مستقیم و هم در مبارزه غیر مستقیم با حرکت ماسه های روان بکاربرده می شود .

زینب عبادی
عبادی - کارشناس خاکشناسی
منبع: http://www.ebadi.coo.ir