۱۶ آذر تقابل آزادی و استبداد

ابتدا روز دانشجو را به تمامی ملت آزادیخواه و استقلال طلب ایران بوی‍ژه تک تک دانشجویان این مرز و بوم و پویندگان راه شهدای ۱۶ آذر تبریک می گویم .
پردازش اصولی و واقع گرایانه حوادث منتهی به ۱۶ آذر ۳۲ مستلزم تصویر کردن زمینه های ایجاد فضای خفقان و مه آلود سیاسی آن روز است. بی شک تاریخ یکصد و اندی ساله اخیر این مرزو بوم حوادث پر رمز و رازی را دردل خود جای داده است. تا امروز و پس از گذشت بیش از یک قرن از شروع آن حوادث و ادامه آن در طول سالهای اخیر نخبگان جامعه را به ژرف اندیشی در این وادی وادار کند و نقش بستن علامت سئوالهای متعددی را در ذهن اقشار جامعه سبب گردد، اگرچه هنوز هم پاسخی متقن برای بیشتر این سئوالات در جامعه بلکه در بین خود نخبگان هم فراهم نشده است. اکثر قریب به اتفاق مورخین، مفسرین و محققین عرصه های سیاسی و اجتماعی به این نکته اساسی امعان نظر دارند که اگر به آن میزان و حجمی که در این چند ساله اخیر به تاریخ نگاری و حادثه نگاری توجه شده است و جابجایی القاب صورت گرفته، نگاه نقادانه، آسیب شناسانه و تحلیل مدارصورت می گرفت می توانست به میزان زیادی پاسخگوی سئوالات نقش بسته در اذهان عمومی باشد .
بیش از ۲۵ قرن این سرزمین به عرصه ای برای رویارویی جنگجویان و از بین رفتن فله ای انسانها بود و در این میان آدمیان از آرامش و کرامت و آزادی و انصاف بی بهره بودند تا هر روز سلسله ای آن سان که توانسته بود در مقابله با حریف به پیروزی برسد تنها با شمشیر و سر نیزه و بدون مقبولیت و مشروعیت عمومی حکمرانی کند. به ستوه آمدن توده مردم در زیربار ستم پادشاهانی با القاب متفاوت، ضرورت تحول را موجه می نمود تا آنجا که اصلاح ساختار را حداقل تا اندازه ای در ماهیت و نه در شکل و قالب اجتناب ناپذیر ساخت.
تاریخ بیداری ایرانیان از زمانی آغاز شد که توانستند بوسیله نخبگان سیاسی اجتماعی پی گیر علل عقب ماندگی خود از سایر ملل شوند و به هر روی پس از یک دوره فعالیت برای به سرانجام رساندن مطالبات عمومی به پیشقراولی تلفیقی از علما و روشنفکران آن عصر، با صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه قاجار اولین مجلس شورای ملی در مهر ماه ۱۲۸۵ خورشیدی تاسیس و برگ زرین دیگری در تاریخ پر رونق این دیار این گونه ورق خورد .
کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ پس از ایجاد اختلاف در صفوف مشروطه خواهان توسط سید ضیاءالدین طباطبایی و مشخص شدن پایه های حکومت سردار سپه تحت عنوان همراهی با مشروطه خواهان و تاجگذاری وی در سال ۱۳۰۴ خورشیدی باعث شد تا کماکان استبداد در لباسی دیگر و با دست نشاندگی دولت فخیمه انگلیس و تسلط منطق چکمه مآب بر سرنوشت این دیار و مردم حکومت کند . در سوم شهریور ۱۳۲۰ با هجوم متفقین و رسیدن چند روزه آنها به تهران ، رضاخان مجبور به فرار از ایران و سکنی گزیدن در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی تا آخر عمر گردید . و با واسطه گری محمد علی فروغی نخست وزیر وقت و فراماسون بزرگ ایران شاه جوان ( محمد رضا پهلوی ) بر تخت نشست .
سن کم شاه جوان و اختلاف میان متفقین پس از جنگ، چند سالی فضای سیاسی ایران را قابل استشمام نمود . در این فضا حزب توده که سالهای پس از ۱۳۱۰ بدستور رضاخان مورد تعقیب قرار گرفته بودند و گروه ۵۳ نفره تقی ارانی در بند بودند ، در شهریور ۱۳۲۰ آزاد شدند و توانستند در مهر همان سال رسما حزب توده را تشکیل دهند . اما در کنار این جریان جبهه ملی از یک طرف و جریان روشنفکری دینی از طرف دیگر تقریبا از سالهای ۱۳۲۱ شروع به فعالیت با وجه های متفاوت نمودند . رویکرد سیاسی در دستور کار حزب توده و جبهه ملی به رهبری دکتر مصدق که اینک نماینده دوره چهاردهم مجلس شورای ملی بود ، کاملا مشهود می نمود . اما جریان روشنگری دینی برآمده از متن و بطن دانشگاه و متشکل از دو هسته اصلی تشکیل دهنده این مکان علمی یعنی استاد و دانشجو با مشی آرام در حال تدوین مانیفست راهبردی برای اینده ای پرمخاطره بود . پایه گذاری جریان روشنفکری دینی در دانشگاه تحت عنوان انجمن اسلامی دانشجویان ، توسط دانشجویان فعال آن روز را می توان به عنوان شروع فعالیتهای جنبش دانشجویی ایران بعد از شهریور ۲۰ منتهی به ۱۶ آذر دانست .
برگزاری کلاسهای ، علمی اعتقادی و توجیهی و انتشار ارگانهای مختلف مطبوعاتی از فعالیتهای جنبش دانشجویی در این دوره است . لذاست که در این دوران بواسطه تاثیرپذیری متقابل جامعه و دانشگاه و نقش حساسی که جریانهای منبعث از دانشگاه و عنصر دانشجو برایجاد تحولات اجتماعی داشت ، ‌ این نهاد طی عمر خود که تقریبا به سه دوره از سالهای ۱۳۳۲-۱۳۲۰ و نیز از ۱۳۴۲-۱۳۳۲ و از ۱۳۵۷- ۱۳۴۲ تقسیم بندی می شوند توانست در مقاطع مختلف به عنوان کانون تحولات سیاسی اجتماعی نقش ایفا کند و به واسطه همین نقش همیشه مورد غضب دستگاه حاکمه و دربار بود و به دلیل نقش روشنگرانه ای که در شناساندن معادلات و معاملات پشت پرده دستگاه حاکمه جهت تثبیت پایه های استبداد داشت ، مورد هجمه ساواک و دستگاه پهلوی قرار می گرفت .
جریان ملی شدن صنعت نفت و عدم اجازه دولت ۲۸ ماهه دکتر مصدق جهت واگذاری امتیاز نفت ایران به انگلستان ، خشم دربار و انگلیس را به عنوان حامیان همیشگی دربار برانگیخت . کودتای ۲۸ مرداد با برنامه ریزی انگلیس و اجرای دقیق نقشه کودتا توسط آمریکا و فرستاده آنها کروملیت روزولت جهت مدیریت نقشه کودتا و هزینه ۲۱ میلیون دلاری آن ، انتقام اسف بار دربار و هم کیشانش از دولت دکتر مصدق به واسطه ملی شدن صنعت نفت بود و دولت کودتا مامور خاموش کردن صدای رسای ملت ایران جهت مبارزه با استبداد داخلی - که محصول استعمار خارجی بود – شد . و با این رویکرد دربار توانست به اهداف خود جهت استقرار مجدد سلطنت برسد ، اما این بار ندای آزادیخواهی و استثمار ستیزی ملت ایران از جای دیگری برخاست .
شاه جوان و حامیان خارجیش اینک با خیال راحت می بایست به داد و ستدهای متقابل جهت تحقیر هر چه بیشتر این دیارمی پرداختند و به منظور ایجاد سدی مستحکم جهت مبارزه با مخالفان حاکمیت تحکم مدار خود که می دانستند روزی توسط فرزندان این مرز و بوم نمایان خواهد شد به جولان و یکه تازی پرداخته تا ندای حاکمیت جمهور که می رفت تا در صبح ۲۸ مرداد ۳۲ توسط مصدق بر سراسر این دیار نواخته شود و بساط سلطنت پهلوی را بی اساس نماید .
ورود ریچارد نیکسون معاون وقت رئیس جمهور آمریکا عاملی گردید تا دربار ورود نظامیان و ساواک را به صحن دانشگاه جهت ایجاد فضای تک صدایی و جو خفقان چاره ای بداند تا آخرین سنگر بیان کننده خواست ملت نیز خاموش گردد . اعتراض شدید دانشجویان به خصوص دانشجویان دانشکده فنی و تعطیلی کلاسها در آن روز چاره ای جز خفه کردن صدای دانشجویان برای رژیم پهلوی باقی نمی گذاشت . در نتیجه شهیدان شریعت رضوی و قندچی و بزرگ نیا تقدیم ملت گردید تا گواه و سندی زرین در تاریخ اصلاح طلبی و آزادیخواهی این ملت ثبت گردد و هزینه تحول خواهی این گونه پرداخت گردد .
۱۶ آذر به دانشجویان آموخت که راه و رسم بیدار بودن و اعتراض کردن و تظلم خواهی به نظام حاکم جوابی جز اخراج ، زندان و در نهایت شلیک گلوله ندارد . در این روز اثبات گردید تا زمانی که ملتی هزینه تحول و اصلاح به نفع خود را نپردازد می بایست شاهد خود کامی و یکه تازی سلطنت باشد . و از این روست که بهمن ۵۷ جوابی محکم شد به خودسریهای دربار که از جنس ۱۶ آذر ۳۲ بود.

سعید شمالی نژاد

منبع : نشریه بازدم