فوتبال فقط یک بازی نیست!

● جستارگشایی
جام جهانی فوتبال و رخدادی که روزها مردم دنیا را به خود مشغول کرده بود،گذشت. اشک ها و لبخندهای مردمانی که دل به مستطیل سبز زمین فوتبال سپرده بودند ،همه طی شد و به تاریخ پیوست اما آنچه بر جای ماند از منظرهای گوناگون قابل تامل ، بررسی و نتیجه گیری است.ابعاد این رخداد ورزشی آنقدر گوناگون و گاه پیچیده است که شاید ورزش تنها بخشی از آن و یا شاید تنها بهانه ای برای آن اتفاق باشد. هر چهار سال یک بار ۳۲ تیم و یا ۳۲ ملت را از چهار سوی جهان در یکجا گرد هم می آورد. شعار این رخداد ورزشی غالبا زیبا انتخاب می شود و می کوشد به نوعی به دوستی میان ملت ها بینجامد اما دریغ که در این عرصه رقابتی نیز آنچه که کمتر به وقوع می پیوندد،دوستی و تفاهم ملت هاست.
حضور تیم ملی فوتبال ایران در جام هجدهم و حکایت های پر پیچ وتاب این حضور که مدتها ذهن رسانه ها و بالطبع مردم کشور را به خود مشغول داشته بود و نیز باید ها ونبایدهای این حضور موضوعی است که باید ابعاد گوناگونان آن را کالبدشکافی کرد تا درسی برای آینده باشد.
فوتبال امروزه صرفا یک بازی نیست بلکه سیاست ، اقتصاد،فرهنگ و...را نیز تحت تاثیرقرار داده و یا بهتربگوییم فوتبال تحت تاثیر مولفه های فوق قرار گرفته است.حضور تیم ملی ایران در جام جهانی ۲۰۰۶ از همه ابعاد و منظرهای ذکرشده قابل بررسی و تبیین است چراکه این حضور هم جنبه سیاسی و هم اقتصادی و هم فرهنگی و دست آخر ورزشی به دنبال داشت که به اجمال در این نوشتار بدانها پرداخته می شود:
الف) بعد سیاسی
جام هجدهم به میزبانی جمهوری فدرال آلمان به بهترین نحو از نظر امکانات و نظم برگزاری انجام شد اما حداقل این جام برای ما ایرانی ها از چند جهت جالب توجه و خبر ساز بود.چراکه تیم ملی فوتبال ایران به عنوان یکی از چهار نماینده قاره پهناور آسیا راهی این رقابت ها شده بود تا به اعتقاد برخی ،در این رقابت ها شگفتی بیافریند. از سوی دیگر این رقابت ها درست در زمانی انجام می پذیرفت که به سبب بحث درباره استفاده ایران از فن آوری هسته ای ، ایران مورد هجمه تبلیغاتی رسانه های غربی واقع شده بود. علاوه بر آن اظهارات ریاست جمهوری ایران درباره هولوکاست و لزوم تحقیق درباره آن ،در کشور آلمان که میزبان رقابت ها بود و بحث هولوکاست بیش از هر کشور دیگر به سبب جنایات نازی ها در جنگ جهانی دوم متوجه این کشور بود، حساسیت ها را دوچندان کرده بود. همه این علل و عوامل دست به هم داد تا حضور ایران در جام هجدهم بیش از حضور دیگر کشورها حساسیت داشته باشد. لابی صهیونیست و همچنین منافقین از این فرصت سود جستند تا مدتها افکار عمومی المان را علیه ایران بشورانند. برخی از منافقین پیشنهاد نمودند که برای تحت فشار قرار دادن افکار عمومی مردم ایران در موضوع هسته ای و با توجه به حساسیت و علاقه مردم به ورزش فوتبال بهتر است ایران از حضور در این رقابت ها محروم شود که البته این تبلیغات راه به جایی نبرد. آلمانی ها برای برگزاری مسابقات به سبب تامین امنیت آن بسیار نگران بودند و به همین سبب وزیر کشور آلمان پیشنهاد داده بود که برای تامین امنیت در مقابل حملات تروریستی باید از ارتش استفاده شود. همین موضوع سوژه ای شد روزنامه تاگس اشپیگل کاریکاتوری بکشدکه واکنش سفارت ایران را نیز برانگیزد.در این کاریکاتور، در یک سوی میدان فوتبال تیم ایران قرار داشت و در سوی دیگر ارتش آلمان. ایرانی های مقیم آلمان و اروپا این روزنامه را به سبب کشیدن این کاریکاتور مورد انتقاد قرار دادند. بعدها عنوان شد که روزنامه کسی که کاریکاتور را کشیده از سوی ایرانیان به مرگ تهدید شده و دوباره همین موضوع هم بر دامنه تبلیغات افزود و هر روز روزنامه ای در این باره مطلبی می نوشت. به هر حال تا ورود تیم ملی ایران به آلمان هر روز مطلبی در گوشه و کنار رسانه های آلمانی به چشم می خورد. از سوی دیگر حزب دست راستی آلمان NPD هم اعلام کرده بود که از تیم ملی ایران استقبال خواهد کرد . این حزب که درواقع همان نئونازی های آلمانی هستند به سبب انتقاد ایران به موضوع هولوکاست یعی داشتند از آب گل آلود به نفع خودشان ماهی بگیرند ، حال آنکه اعلام طرفداری این گروه از تیم ملی ایران بیشتر به ضرر ایران بود تا به نفع آن زیرا این حزب در افکار عمومی آلمان جایگاهی ندارد.
تیم ملی ایران بلاخره با تبلیغات بسیار به محل اردوی خود در فردریش هافن وارد شد.نکته قابل تامل دیگر آن بود که پس از ورود تیم ایران به آلمان و حضور معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان تربیت بدنی به آلمان ،برخی از اعضای شورای یهودیان آلمان به این کشور اعتراض نمودند که چرا اصلا به ایشان اجازه ورود داده شده است.از سوی دیگر برخی دیگر از مطبوعات جنجالی از همان روزها این فرضیه مطرح می ساختند که در صورت پیروزی تیم ملی ایران و حضور آن در مرحله دوم ممکن است رئیس جمهور ایران به آلمان بیاید و نباید به ایشان ویزا داده شود . در روز مسابقه ایران و مکزیک در نورنبرگ نیز تظاهراتی از سوی حزب ناسیونالیست آلمان NPD در حمایت از ایران برگزار شد و از دیگر سوی تعداد اندکی از منافقین و یهودیان علیه تیم ملی ایران دست به تظاهرات زدند اما پس از نتایج ضعیف تیم ملی کم کم از شدت تبلیغات کاسته شد چراکه نتایج ضعیف تیم ملی همه چیز را تحت شعاع قرار داد و از سوی دیگر چشمان منتظر و دل های امیدوار میلیونها ایرانی را بهت زده کرد.
پس همانگونه که ملاحظه شد یکی از ابعاد مهم حضور ایران در جام جهانی جنبه سیاسی آن بود . ایران آماج تبلیغات ناروا و نادرست رسانه های غربی بوده و هست و متاسفانه در دنیای غرب سعی شده است ایران کشوری عقب مانده و توسعه نایافته معرفی شود.به همین سبب همواره فیلم های ایرانی که بدبختی های اجتماع ما را نشان می دهند، در جشنواره های بین المللی برنده جایزه می شوند. بنابراین فرصت پیش آمده برای ایران در جام جهانی می توانست با درخشش تیم ملی ایران و نظم و انضباط درخور نام ایران خود بهترین تبلیغ برای ایران و به نوعی پاسخی بر همه این پیش داوریهای ناروا باشدکه متاسفانه از این ظرفیت ها بهره ای گرفته نشد.
ب) بعد فرهنگی
درباره نتایج تیم ملی فوتبال ایران و مشکلات فنی آن در آلمان ، آنقدر در شبکه های مختلف صدا و سیما و صفحات روزنامه ها بحث شده است که دیگر نیازی به تحلیل آن نیست.اما بیگمان موضوع حضور ایران در عرصه های بین المللی و مدیریت نا کارآمد ورزشی موضوعی است که بیش از هر چیز دیگر نیاز به بررسی کارشناسی دارد.علاوه بر آن نادیده گرفتن ظرفیت ها و پتانسیل های این صحنه ها و میادین بین المللی است . باید بپذیریم وقتی دیدگان میلیونها انسان از سراسر جهان به مستطیل سبز زمین فوتبال دوخته می شود، این لحظات می تواند بهترین فرصت برای تبلیغ فرهنگ و ارزش های یک ملت باشد.تیمی که نه تنها از نظر تکنیک ورزشی منظم و درست عمل نمی کند بلکه حتی از نظر اخلاقی نیز وجهه خوبی از خود ارائه نمی دهد چگونه می تواند انتظار داشته باشد که تماشگران سراسر دنیا او را تشویق کنند. امروزه ورزشکاران پیام رسانان فرهنگی یک ملت اند که در پس فعالیت ورزشی آنها اقتصاد و سیاست نیز ایفای نقش می کنند.فوتبال ملی و یا تیم ملی در وهله نخست پیوند دهنده دلهای یک ملت است بی گمان روزهایی که تیم ملی ایران مسابقه داشت ،دلهای همه اقوام ایرانی برای این تیم می تپید چراکه این تیم و پرچم و سرود ملی ایران متعلق به همه ایرانیان بوده و هست.در خبرها آمده بود که ایرانیان مقیم فرانسه برای تشویق تیم ملی ایران در جایی گرد هم آمده بودند و نیز چه بسیار بودند تماشاگران ایرانی که از اقصی نقاط جهان خود را به آلمان رسانده بودند تا با دیدن پرچم ایران یاد وطن را در دل زنده کنند . این حس همبستگی همراه با شور و نشاط حاصل از آن یکی از دستاوردهای ورزش است و بنابراین نمی توان به صرف اینکه فوتبال فقط یک بازی است از کنار آن به سادگی گذشت.پرسش اینجاست که با وجود چنین ظرفیتی دست اندرکاران تیم ملی و سازمان تربیت بدنی برای بعد فرهنگی این رخداد چه اندیشیده بودند. چه تعداد از ایرانیان خارج از کشور توانستند جذب فرهنگ بومی خودشان شوند. جوانانی که در غرب به دنیا آمده اند و حتی فارسی را هم خوب سخن نمی گویند اما در دل به ایران علاقمندند تنها در اینگونه مجال هاست که می توانند با سرزمین خود آشنا شوند .بنابراین باید برای این جنبه از ابعاد فوتبال نیز مدیریت ورزش کشور پیش بینی های لازم را انجام دهد که ظاهرا چنین کاری انجام نپذیرفته و تماشاگران ایرانی حاضر در ورزشگاه نه از نتایج تیم ملی راضی بودند و نه از نحوه رفتار مسئولان و بازیکنان تیم ملی.
این موضوع نشان می دهد که بازیکن تیم ملی فقط نباید مهارت های فنی فوتبال را دارا باشد بلکه باید در کنار آن جایگاه و شان خود را به عنوان کسی که پرچم تیم ملی ایران را بر تن دارد، بشناسد.بازیکن ایرانی باید عرضه کننده تاریخ و فرهنگ اسلامی و ایرانی این مرز و بوم باشد.بازیکنی که پس از تعویض حرکت ناشایست از خود نشان می دهد ،هرگز موقعیت خود را نشناخته و هیچ شانی برای پیراهنی که به تن دارد ، قائل نیست.ادب و احترام به پیشکسوت و تبعیت از سرگروه حتی اگر دستورش اشتباه باشد ،از اجزای فرهنگ ایرانی است و کسی که برخلاف آن عمل می کند ، فقط نام ایرانی را یدک می کشد و فقط به این دل خوش کرده است که در ایران به دنیا آمده است اما از فرهنگ آن بویی نبرده است، لذا برای آنکه پیام فرهنگی برای جهان داشته باشیم باید بازیکن تیم ملی فوتبال ایران اخلاق اسلامی و ایرانی داشته باشد. با اعتراف کنیم که با وجود همه انتقادهایی که بر عربستان سعودی وارد می کنیم. تیم ملی عربستان در آلمان الگو و نماد یک تیم مسلمان بود. اینکه در هتل محل اقامت آنها باید همه چیز اسلامی باشد، خبری بود که خبرگزاری ها درباره تیم ملی عربستان گزارش کردند و همچنین عکس زیبایی که نماز خواندن تیم ملی فوتبال عربستان را به جماعت نشان می داد و در یکی از روزنامه های آلمان به چاپ رسید ،نشاندهنده آن بود که عربستانی ها بیشتر از ما به جنبه ها ی فرهنگی عنایت داشتند و این موضوع توجه اصحاب رسانه را برانگیخته بود.تیم ملی ایران که بسیاری به سبب همان ملاحظاتی که پیشتر به آن اشاره شد، نظرها بدان دوخته شده بود،در هیچیک از بازیهایش حرکتی که ایرانی بودن و مسلمان بودنش را نشان دهد، دیده نشد.تیم ایران تیمی بود مثل سایر تیم ها که حرف خاصی از جهت فرهنگی برای گفتن نداشت.بنابراین می طلبد که مدیریت ورزش کشور برای پیامهای فرهنگی و آنچه که می خواهد در عرصه های بین المللی ارائه کند ،برنامه ریزی داشته باشد. به هر حال در کشورما هستند قهرمانانی که هم در عرصه ورزش و هم در عرصه اخلاق سرآمدند و حضورشان در پیکارهای بین المللی بیانگر منش و اخلاق اسلامی است.
ج) بعد اقتصادی
یکی از ابعد مهم جام جهانی فوتیابل بعد اقتصادی آن است. تبلیغات ،توریسم و هزاران درآمد دیگر بی گمان بر اقتصاد کشور میزبان تاثیرگذار است.کشور آلمان در خلال برگزاری جام جهانی به سودی سرشار دست یافت .برای برگزاری جام جهانی ۵۰۰۰۰ فرصت شغلی ایجاد شد که پس از جام جهانی نیمی از این مشاغل باقی مانده اند و دائمی خواهند بود. بنابراین برای آلمانی ها بیش از آنکه تیمشان پیروز میدان باشد دستاوردهای اقتصادی و فرهنگی آن حائز اهمیت بود چراکه آلمان ها در خلال برگزاری بازی ها نظم و انضباط آلمانی را به رخ مردم جهان کشیدند و میلیونها انسان را به کشورشان آوردند تا هتل ها ،حمل و نقل و.... سود سرشاری به دست آورند. البته این فقط آلمانی ها نبودند که از سود اقتصادی آن بهره بردند بلکه به عنوان مثال چینی ها که حتی تیمشان در جام جهانی حضور نداشت ، برای این رقابت ها برنامه ریزی کرده بودند و سود بسیار نصیبشان شد.چینی ها پرچم های کشورهای مختلف را به قیمتی ارزان تولید کرده بودند و حتی خود آلمانی ها نیز پرچم های تهیه شده در چین را باقیمت ارزان می خریدند.و این نشادهنده اقتصاد ورزش است که البته باید مد نظر مسئولان قرار گیرد.
● به انتظار یک اتفاق
اما ما با سابقه کهن تمدن اسلامی و ایرانی فقط تماشاگر این رویداد بودیم. جام جهانی برای ایران و ایرانیان خارج از کشور می توانست به فرصتی برای اتحاد و همدلی تبدیل شود اما برای این مهم برنامه ریزی نداشتیم.می توانستیم در این عرصه نمایانگر فرهنگ اسلامی باشیم اما در این عرصه نیز بازماندیم و البته نقاط ضعف ورزشی ما نیز که جای خود دارد.متاسفانه رسانه های کشور نیز از لایه های مهم و پنهان این جولانگاه جهانی مدتها وقتشان را صرف کردند تا مثلا نحوه دریبل زدن فلان بازیکن را تحلیل کنند و آنقدر در این جوانب و دعواهی پیرامونی آن غرق شدند که گویی فقط تمام جام جهانی برای به ثمر رسیدن چند گل بوده است که اگر چنین بیندیشیم که راستی چه خیال باطلی.
طبیعی است که در جام جهانی فقط یک تیم قهرمان می شود و شکست در زمین بازی به معنای پایان همه چیز نیست . اما پرسش اینجاست که برای حواشی فوتبال و یا بهتر بگوییم لایه های پنهان این آوردگاه چه آورده ایم ؟ برای بهره های فرهنگی و تبلیغی که می توانستیم از این رویداد ببریم چه چاره ای اندیشیدیم؟
این پرسش ها و پرسش های دیگر به مانند آن _که غالبا بی پاسخ می ماننند - موضوعاتی هستند که باید درباره آنها تامل نمود.در دنیای امروز نمی توان از کنار این مسائل به سادگی گذشت.چراکه امروزه همه چیز برپایه علم و دانش پیش می رود و بدون برنامه ریزی هیچ چیز به انجام نمی رسد. جالب آن است که اکثر کارشناسان فوتبال ما پیش از انجام هر بازی به برتری تاکتیکی و تکنیکی بازیکنان تیم رقیب اذعان داشتند اما می گفتند در فوتبال هیچ اتفاقی غیرممکن نیست. نکته قابل تامل و جالب توجه نیز همین و جمله است یعنی اینکه ما هیچ برننامه ای نداریم بلکه فقط دل به اتفاق خوش کرده ایم و منتظریم که این اتفاق به نفع ما رخ دهد و راستی که چه خبال خامی!!
درست است که فوتبال بازی اتفاق ها است اما اتفاق میان دو تیم هم طراز و همپایه رخ می دهد نه میان یک تیم بسیار ضعیف و یک تیم بسیار قوی. و البته این پایان کار نبود و درست بعد از شکست همه حامیان تیم ملی که پیش از آن به به و چه چه می گفتند به منتقدانی بدل شدند که همه تقصیرها را به گردن یک یا دو نفر انداختند تا باز همان قاعده همیشگی ادامه یابد و هرگز به ریشه یابی علت های شکست نپردازیم. شکست پلی برای پیروزی است و جوانان این ملت در همه عرصه ها اثبات کرده اند که اگر باور شوند می توانند نه بر پایه اتفاق بلکه در سایه تلاش -که لیس للانسان الا ما سعی- به توفیقات جهانی دست یابند .اما به تعبیر شیخ اجل ، هیچ دانه خرمایی بدون تربیت نخلی باسق نمی شود و این تربیت همان فرهنگ غنی اسلامی و ایرانی است که امروزه ما میراث خواران فراموشکار آنیم.
● سخن آخر
میزبان جام جهانی برای رونق اقتصادی کوشید از همه ابزارها بهره گیرد که از آن جمله می توان به فراهم کردن زمینه انواع مفاسد از جمله بی بندباری جنسی برای کسب سود بیشتر اشاره کرد. گویی جام جهانی همان ملعبه ای است که برای عده ای همه امکانات فساد و بی بندباری فراهم می کند و انسان مدرن امروز چون عصر جاهلیت در حالی که هم خود را فراموش کرده و هم خدا را تنها و تنها به هوی و هوس نفسانی خویش می اندیشد و این بهترین فرصت برای اربابانی است که بشریت را به سخره گرفته اند و انسان امروز از هر روز دیگر بیشتر ملعبه این بازی است . فوتبال تنها یک بازی است با همه حدابیت هایش.فوتبال تنها یک مجاز است اما مجازی که واقعیت را تحت تاثیر قرار می دهد.بازی فوتبال و جذابیت هایش به سبب آن است که در دل خود می تواند برخی موضوعات را انتقال دهد.در این بازی گروهی تنها تیمی نتیجه می گیرد که نفراتش در اختیار کل تیم باشند و هر کدام صرفا به فکر کسب شهرت و اهداف فردی نباشند. در این بازی فداکاری و جوانمردی از اصولی است که تماشاگران آن را می ستایند و حرکت ناشایست بازیکنان را حتی اگر ستاره میدان باشننند نمی بخشنند.از این رو فوتبال امروز فقط یک بازی هیجانی و یک سرگرمی نیست بلکه به سبب ویژگی ها و قابلیت هایش می تواند به مانند یک ابزار برای هر هدفی به کار گرفته شود. حال این هدف می تواند ارزش ویا ضد ارزش باشد. از این رو تیم ملی جمهوری اسلامی و فردی که پیراهن این تیم را بر تن می کند باید بداند که او پرچم کدام کشور را بر دوش می کشد و در پس این پرچم سه رنگ چه ارزش هایی که نهفته است. این پرچم به خون شهیدانی برافراشته مانده است که در طول تاریخ از این کهن مرزوبوم صیانت کرده اند ، از این رو نمی توان لباس تیم ملی ایران را بر تن کرد اما حرمت آن را در رفتار و کردار نگه نداشت.
به هر حال بخواهیم یا نخواهیم آنچه که در ارودی تیم ملی ایران در آلمان گذشت به هیچ عنوان در حد و اندازه ملت ایران نبود و نشان داد که در عرصه ورزش هیچگونه کار فرهنگی انجام نداده ایم.شاید تشویق هواداران تیم ملی آلمان پس از شکست تیمشان مقابل ایتالیا صحنه ای درس آموز از انسجام ملی و کار فرهنگی انجام شده بر روی تیم ملی آلمان و هواداران آن باشد. بنابراین باید با آسیب شناسی ورزش کشور و مدیریت فرهنگی آن ، برای آینده برنامه ریزی نمود.

نویسنده: مریم چراغی

منبع : باشگاه تحلیل‌گران جوان آریا