نقدی بر فیلم دیوار تحریف در آینه فیلم

یکی از خصوصیات «سینما» این است که می تواند اتفاقات و موضوعاتی را که وجود خارجی ندارند، طوری به تصویر کشد که گویی حقیقت دارند. هرکس که به تکنیک سینما واردتر باشد، قدرتش در تحریف واقعیت ها نیز بیشتر است.
یکی از فیلم های سینمای ایران که سعی کرده در این مسیر گام بردارد، فیلم دیوار به کارگردانی محمدعلی طالبی است. کارگردانی که او را با آثاری چون «کیسه برنج»، «تیک تاک» و «چکمه» می شناسیم.
او در آخرین اثر خود «دیوار» سعی در ارائه فیلمی آمیخته از دیدگاه های شبه روشنفکرانه و نمودهای تجاری و عوام پسندانه نموده است. اتفاقا همین تلاش، موجب عدم موفقیت او گردیده، دچار اغراق زدگی، سطحی گرایی و شعارزدگی شده. داستان این اثر، منبعث از یک واقعیت اجتماعی است. اما مضامین مطرح شده و نتیجه گیری آن، که به شکلی مغرضانه شکل گرفته اند، نه تنها تناسبی با واقعیت ندارد، بلکه یک دروغ بزرگ هستند.
فیلم روایت دختری به نام ستاره است که خانواده اش پس از مرگ پدرش دچار بحران اقتصادی می شود. شغل پدرش نمایش با موتور بر دیوار مرگ پارک ارم بود، و پس از او، برادر این کار را ادامه می دهد که او نیز ناتوان است. به همین دلیل خود دختر دست به کار می شود و شغل پدر را استمرار می بخشد. تا این که در عرض مدتی کوتاه به چنان شهرت و ثروتی دست می یابد که زندگی شان زیر و رو می شود.
موفقیت های ستاره ادامه دارد، تا این که روزی مردهایی که دارای ظاهری مذهبی هستند مانع ادامه کار او می شوند و حتی دیوار مرگ را پلمب می کنند.
فیلم «دیوار» از نظر ساختاری، یک اثر متوسط محسوب می شود که موضوع مورد نظر خود را نتوانسته از نظر هنری مورد پرداخت دقیق قرار دهد. به طوری که تمام حرف های فیلم، به شکل زننده و شعاری هستند. ضمن اینکه بین فرم و محتوای فیلم یک شکاف عمیق دیده می شود. از یک طرف فرم فیلم، به سمت آثار نازل و عوام پسندانه متمایل است. اما از طرف دیگر محتوای آن گرایش به آثار مغرضانه و اجتماعی روشنفکرانه دارد. کارگردان نتوانسته این شکاف را پر کند و همین عامل به سیر دراماتیک فیلم و منطق آن ضربه وارد کرده است. به طوری که به نظر می رسد، پیام های درون فیلم به آن تحمیل شده اند.
همچنین فیلم از نظر منطق روایی دچار مشکلاتی است. از جمله این که هیچ گاه شهرت یک دختر موتورسوار بر دیوار مرگ آنچنان نخواهد بود که نامش تیتر یک نشریات زرد شود و در عرض چند روز از خانه ای در جنوب شهر به آپارتمانی در شمال تهران راه پیدا کند.
آنچه که در این فیلم دستمایه قرار گرفته است، ملهم از یک واقعیت است. چند سال پیش دخترهایی در دیوار مرگ پارک ارم با موتور نمایش می دادند. اما این فیلم واقعیت را تحریف کرده است. چون کار آن دخترها هیچ گاه از سوی مراکز رسمی و دولتی تعطیل نشد بلکه به خاطر مسائل خانوادگی و شخصی کار خود را ادامه ندادند. اما اینکه چرا فیلم دیوار این مسئله را جور دیگری مطرح کرده است، به موضوعات فرامتنی برمی گردد. فیلم دیوار، جزو جریان سینمایی فمنیستی محسوب می شود. جریانی که به اسم حمایت از حقوق زنان، در حال مبارزه فرهنگی با هویت و استقلال کشورمان است. در فیلم بیش از هر چیز این نظام است که آماج تهمت و تهاجم به عنوان منافی حقوق زنان قرار می گیرد. به همین دلیل است که در سکانس ممانعت از کار ستاره در دیوار مرگ و پلمپ کردن محل نمایش او، مردهایی با ظاهر مذهبی که منسوب به نظام و دولت هستند به عنوان مانع کار دختر ترسیم شده اند. حتی نام فیلم «دیوار» نیز کنایه از نظام اسلامی است که به زعم فیلم سد راه تحرک، اشتغال و پیشرفت زنان و دختران کشورمان قرار گرفته است! یکی از داستان های فرعی فیلم، روایت دختر جوانی است که از سوی خانواده اش به ازدواج با مردی تحمیل شده است. پس از ازدواج، او با آن مرد دیده می شود. درحالی که دختر چادری شده و مرد هم ظاهری مذهبی دارد! گویی دختران محجبه سرزمین ما همه به زور چادر به سر کرده اند و به اجبار به همسری مردهای متدین درمی آیند.
البته فیلم در یکی از دیالوگ ها مقصود خود را لو داده است. آنجا که «ستاره» برای دوست خود داستان حیواناتی را تعریف می کند که سعی در حذف یک دیوار را دارند. همه آن ها در تقابل با دیوار شکست می خورند. اما یک لاک پشت بدون درگیر شدن با دیوار، آرام آرام آن را «دور» می زند و از آن عبور می کند. این داستان، روایتی نمادین از مبارزه نرم با نظام اسلامی است. همان کاری که امروز، بخشی از جریانات سیاسی کشورمان در داخل و خارج از کشور نیز به آن مشغول هستند. آن ها بیشتر بر مجراهای فرهنگی متمرکزند و سعی می کنند با فیلم هایی چون «دیوار» موجبات دلزدگی مردم و به خصوص جوانان را از دین و نظام فراهم کنند. اما طوری عمل می کنند که به ممیزی و عدم صدور مجوز نیز بر نخورند. یعنی رفتارشان مثل همان «لاک پشت» است که با دیوار درگیر نمی شوند، اما آن را دور می زنند.
با این اوصاف، فیلم «دیوار» یک اثر شکست خورده محسوب می شود. چون آنچه به عنوان «واقعیت اجتماعی» مورد پرداخت قرار داده، به شکل ذوق زننده، رنگ تحریف گرفته.

امید صدرایی

منبع : روزنامه کیهان