نشر الکترونیکی یا تکثیر سی.دی؟

نشر الکترونیکی نشری است که تمام فرآیند‌های نشر سنتی همراه با ابزارهای دیجیتال موجود در فرآیند تولید، ارتباط و انتقال در آن وجود دارد که البته این ابزارها نشر الکترونیکی را جذاب‌تر و در راستای یادگیری، اثرگذارتر کرده به طوری که این نشر در جهان امروز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شده است؛ اگر چه به گفته کارشناسان نشر الکترونیکی هنوز در توسعه یافته‌ترین کشورهای جهان نیز در برابر هیبت و قدمت چند صد ساله کتاب چاپی، نتوانسته تسلط چندانی به رخ بکشد و در قیاس با کتاب با اقبال عام مواجه نبوده اما واقعیت آن است که کسی نیز نتوانسته منکر قابلیت‌های و امکانات بسیار و اهمیت ویژه آن در حال حاضر و در آینده‌ای نه چندان دور شود.
مزایای نشر الکترونیکی را به هیچ عنوان نمی‌توان در نشر سنتی جست‌وجو کرد و این نشر در جوامعی که از دانش و دیجیتال توسعه یافته‌ای برخوردارند، لحظه‌ به لحظه سیر صعودی را طی می‌کند و این در حالی است که در کشوری مانند ایران کپی‌رایت هم‌چنان مهم‌ترین معضل نشر الکترونیکی محسوب می‌شود و حتا به عقیده برخی این نوع نشر تنها به تکثیر CD محدود شده است.
به گفته‌ کارشناسان هر اقدامی که تولید محتوا به صورت فرمت‌های الکترونیکی و غیرچاپی را باعث شود، نشر الکترونیک است که گاهی برروی یک دیسکت یا سی‌دی و گاهی نیز برروی شبکه محلی، شبکه جهانی و یا وب‌سایت‌های قابل مشاهده است. به عقیده‌ آن‌ها حتی پیام‌های کوتاهی که از طریق پورتال‌های مختلف، برروی تلفن‌های همراه منتقل می‌شود نیز شامل تعریف نشر الکترونیک و قانون و مقررات نشر الکترونیک می‌شود.
شکل دیگری از از ظهور کتاب الکترونیک که در اینترنت عرضه می‌شود اصلی‌ترین چهره نشر الکترونیک است. در این حالت دیگر کتاب برای اعلام حضور خود از هرگونه شیئی فیزیکی حتی CD بی‌نیاز است و کتاب در جهان منتشر شده و برای خواندنش تنها باید آن را دانلود کرد. در این حالت مخاطب دیگر صرفا در حال خواندن یک کتاب نیست بلکه در حال خواندن یک جهان است چرا که هر جزء از متن به تمامی بافت‌ها و ساختارهای علوم دیگر نیز لینک شده است به نحوی که اگر بخواهیم ادامه این لینکهای متعدد را ردیابی و دنبال کنیم باید به اندازه کل دانش بشری وقت و انرژی صرف شود تا بتوانیم دوباره به کتاب مورد مطالعه خود برگردیم.
● وضعیت بازار مهم‌ترین چالش نشر الکترونیکی است
مهرداد سیجانی - عضو کمیسیون نشر الکترونیک سازمان نظام صنفی رایانه‌یی تهران - در این‌باره معتقد است: نگاه حاضر به نشر الکترونیکی در سازمان‌ها و ارگان‌های مربوطه در مقایسه با اولویت‌های سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و امور بانکی، در شان و جایگاه فن‌آوری اطلاعات نیست در حالی که توجه زیربنایی به فن‌آوری اطلاعات و مباحث کلیدی مربوط به آن از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین فعالیت‌های حکومتی محسوب می‌شوند، ضمن اینکه وضعیت بازار نیز مهم‌ترین چالش نشر الکترونیکی کشور است.
او نگاه متولیان دولتی را از پایه اشتباه و در عین حال آرمان‌گرایانه دانست و افزود: در مقایسه با جهان پیرامون وقتی توسعه‌ی IT را به توسعه‌ی تلفن همراه خلاصه و ترجمه می‌کنند دیگر جایی برای نرم‌افزار و نشر الکترونیکی باقی نمی‌ماند و در واقع مساله‌ای که چشم‌اندازها را در ابهام فرو می‌برد دست و پا گیر بودن موارد دیگر است.
وی درباره‌ آخرین تصمیم‌گیری‌های کمیسیون نشر، از همکاری با اداره استاندارد و تدوین یک کمیته و پروتکل مشترک برای تدوین تراز داده‌های فی‌مابین خبر داد و خاطر نشان کرد: استانداردها در بحث نشر و IT از اهمیت ویژه برخوردار است و موسسه فوق با تدوین یک سری از استانداردهای مرتبط با نشر الکترونیکی با تدوین و نظارت بر قوانین به اجرای عملیاتی‌تر و حرفه‌یی‌تر برنامه‌ها کمک خواهد کرد.
● نظر مساعد دولت نسبت به صنعت فن‌آوری اطلاعات جلب شد
محمد یوسفیان - رییس کمیسیون نشر الکترونیک سازمان نظام صنفی رایانه‌یی استان تهران - نیز در این‌باره با اشاره به آخرین وضعیت طرح ساماندهی کپی‌رایت و محتوای سایت‌ها می‌گوید: بنابر قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌یی مصوب مجلس و هیات وزیران، این سازمان با هدف نظم‌دهی و ساماندهی به بازار فن‌آوری اطلاعات تشکیل شد.
او اضافه کرد: در این راستا برای اجرای صحیح قانون کپی‌رایت، طرح‌ها و برنامه‌هایی جهت فرهنگ‌سازی، آموزش و صیانت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزار، مطالعه، بررسی و تهیه شد و در اختیار دولت، سازمان‌ها و نهادهای ذیربط گذاشته شده است.
رییس کمیسیون نشر الکترونیکی افزود: اما متاسفانه این طرح‌ها مورد حمایت قرار نگرفت، با کم بها شدن این قانون زشتی ارتکاب به جرم از بین رفته و بر عکس بعضی افراد انجام این جرم را برای خود امتیاز دانسته و حقوق دیگران را به سادگی از آن خود می‌کنند.
یوسفیان با بیان اینکه خوشبختانه با تلاش مسوولان سازمان نظام صنفی رایانه‌یی در شرایط فعلی نظر مساعد دولت نسبت به صنعت فن‌آوری اطلاعات جلب شده و احساس می‌شود نگاه‌های محبت‌آمیز بیش‌تر شده است، خاطرنشان کرد: سازمان نظام صنفی رایانه‌یی نقش کنترلی و یا نظارتی ندارد، اعضای سازمان هم با رعایت ضوابط قانونی و شرایط عضویت نظام صنفی رایانه‌یی رفتار می‌کنند، در شرایط تخلف احتمالی و داشتن مدعی و یا شاکی نیز شورای انتظامی سازمان با همکاری قوه قضاییه پیگیری قانونی می‌کند.
● دغدغه‌ نشر الکترونیکی تعیین سیستم اقتصادی هموار است
محمدعلی خاشعی - کارشناس - نیز در این‌باره معتقد است: در طول سه سال از شروع فعالیت‌های این کمیسیون هنوز به نیمی از اهداف مورد نظر نرسیده‌ایم به لحاظ حقوقی، قانونی و فضای کسب و کار تغییر خاص و چشم‌گیری در وضعیت نابسامان این صنف اتفاق نیفتاده است.
به عقیده‌ی او توسعه در صنعت‌ها از جمله صنف رایانه‌یی و تولیدکنندگان نرم‌افزاری نیازمند کاهش تورم‌های سرسام‌آور و مشخص شدن مسیر اقتصادی است.
عضو کمیسیون نشر سازمان نظام صنفی رایانه‌یی استان تهران با اشاره به اینکه دغدغه‌ی نشر الکترونیکی تعیین سیستم اقتصادی هموار است، ادامه داد: به عنوان چالش‌های خاص نشر الکترونیکی تمرکز بر روی چند نقطه اعم از بحث فرهنگ‌سازی استفاده از نرم‌افزارهای کاربردی که دارای اهمیت ویژه‌ای است، تدوین استانداردهای مناسب و به روز کردن آن‌ها برای تولید نرم‌افزار و کار برروی بحث کپی‌رایت برای حفاظت از حقوق قانونی پدیدآورندگان می‌تواند حداقل به حفظ سرمایه‌ها کمک کند.
او با ابراز تاسف از حمایت بخش‌های دولتی، دیدگاه دولت به منظور حفظ دستاوردها را نسبت به شان IT در جهان نامناسب خواند و گفت: در حال حاضر نگاه دولت بر این پدیده کم است و اختصاص یافتن کمتر از یک درصد از مصوبات دولتی مرتبط با فن‌آوری اطلاعات نشان‌دهنده‌ی جایگاه این صنعت در اذهان دولتی است.
به گفته کارشناسان علی‌رغم برنامه‌ها و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حفظ آثار تولیدکنندگان این نهاد به جای ظاهر شدن در مقامی حمایتگر، به کنترل نبض بازار پدیده همچون ثبت محصولات از این طریق و غیره اقدام کرده است و اینکه در امر حمایت از سازمان‌های باقی مانده فعال چه حمایتی صورت می‌گیرد نامشخص است.
● فرصت‌سوزی در بخش IT به ضرر تمام آحاد جامعه است
محمدامین شهرستانی - عضو مجمع ناشران الکترونیکی - هم در این‌باره می‌گوید: مواردی مانند نداشتن سیاستی مشخص در بخش نرم‌افزار، رونق و بازارسازی اقتصادی این بخش را ضایع کرده و در عمل چیزی جز به زیان تولیدکننده نمانده است.
وی افزود: متاسفانه وضعیت کپی‌رایت با توجه به توانایی کشور در جذب سرمایه‌گذاری‌ها و استفاده از فکر و ایده‌ی ایرانی که اکثر کشورها از نداشتن آن رنج می‌برند در وضعیت نابسامانی به سر می‌برد.
عضو مجمع ناشران الکترونیک مدیریت در بخش کپی‌رایت و ساماندهی اوضاع نشر الکترونیک را چاقوی دولبه معرفی کرد که مدیریت نادرست آن لبه‌ی آفت‌زده دیگر استفاده از این محصول را تیزتز می‌کند و ادامه داد: اگر اکنون شاهد ترویج روزافزون نقص قوانین کپی‌رایت هستیم بدین دلیل است که دولت رغبت و میل جدی برای حضور در این عرصه ندارد.
او گفت: فرصت‌سوزی بسیار جدی در حال انجام بوده که به ضرر تمام آحاد کشور است، بحث فن‌آوری اطلاعات از جمله بحث‌هایی است که اگر شخصا مورد عنایت نهاد ریاست جمهوری قرار گیرد توفیقات بسیاری برای کشور و دولت به بار خواهد آورد.
● پروژه‌ کپی‌رایت مستلزم عقد ضمانت اجرایی توسط بخش دولتی است
اما حمید بابادی‌نیا - کارشناس فن‌آوری اطلاعات - نیز در این‌باره معتقد است: کپی‌رایت مساله‌ای پیچیده است که از دو طریق حمایت از تولیدکنندگان داخلی به منظور حفظ دستاوردهایشان و جلب سرمایه‌گذاری‌ها که به رونق این بخش خواهد انجامید، در مساله‌ی جدی‌تری یعنی استفاده از شبکه‌های تجارتی برای بهره‌گیری از خدمات و نرم افزارهای نامحدود قابل بررسی است.
وی درباره‌ مهم‌ترین چالش در به‌کارگیری بحث کپی‌رایت افزود: نگاه به کپی‌رایت به عنوان مساله که به راحتی قابل حل است به دلیل حفظ تمام سرمایه‌های بخش IT توسط این رشته از فن‌آوری اطلاعات و تمرکز ویژه‌ی سوءاستفاده‌گران از مزایای نقض این قانون اشتباه است.
او اضافه کرد: مساله اصلی برای پیوستن به بازارهای جهانی مانند WTO نیازمند حل و فصل مساله کپی‌رایت در کنار دیگر مسایل و سازوکارهای جدی دیگری است و این در حالیست که اعمال این قانون مستلزم صرف هزینه‌های گزافی است.
بابادی‌نیا با ابزار تاسف از نحوه سرمایه‌گذاری‌ها اظهار کرد:‌ متاسفانه در زمینه‌ی پیوستن به بازارهای بین‌المللی در چشم‌اندازهای چند ساله قرار بود فعالیت‌هایی مانند طراحی سیستم عامل فارسی مربوط به بحث سیستم نرم‌افزارهای متن باز در داخل کشور صورت بگیرد که به دلیل صرف هزینه‌های ناچیز نتیجه چشم‌گیر و مشخص را در این زمینه شاهده نبودیم.
بابادی‌نیا با اشاره به اینکه پروژه‌ی کپی‌رایت مستلزم عقد ضمانت اجرایی توسط بخش دولتی است، اضافه کرد: در همین راستا به صورت موازی طرحی به مبنای جرایم رایانه‌یی کشور در مجلس مطرح شد که طبق این طرح سازمان به طور غیرمستقیم در بحث جرایم رایانه‌یی اظهارنظر می‌کند که فعلا در حال کارشناسی است و در کل کمک و راهگشای خوبی به حل مساله کپی‌رایت در کشور خواهد بود.
● تولید نرم‌افزار مستلزم همکاری تشکل‌های مرتبط با IT است
حسن احمدی - دبیر مجمع ناشران الکترونیکی - هم در این‌باره می‌گوید: مسایل مربوط به بحث فن‌آوری اطلاعات بویژه حل مساله‌ی کپی‌رایت و تحقق واقعی شخصیت نشر در حل مشکلات پیش روی همه‌ی سازمان‌های مربوط به فن‌آوری اطلاعات موثر بوده و در امور زیرساختی و فن‌آوری اطلاعات ریشه دارد.
وی افزود: در حال حاضر همه‌ی فعالان این حوزه‌ها اعم از سازمان نظام صنفی رایانه‌یی، مجمع تشکل‌ها و انجمن شرکت‌های فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات و انجمن شرکت‌های اینترنتی هر کدام به صورت منفرد و جداگانه فعالیت می‌کنند و هیچ یک حاضر به همکاری و پیوستن به یکدیگر نیستند تا با رسیدن به تفاهمی معضل کپی‌رایت را حل کنند و شرکت‌های تولید کننده نرم‌افزار را از این معضل نجات دهند.
او با بیان این که بزرگ‌ترین چالش در بخش IT نبود تفاهم و همکاری واقعی بین تشکل‌های مرتبط با بحث فن‌آوری اطلاعات است و با اشاره به جلساتی که تا به حال در بین این تشکل‌ها برگزار شده است، افزود: متاسفانه ناهماهنگی‌ها و ناآشنایی به پتانسیل‌های تشکل‌ها نسبت به یکدیگر باعث شده است تا جلساتی که در سال‌های اخیر در بین مسوولان ارشد سازمان‌های مربوط به بخش IT برگزار شده به‌طور واقعی در حل مشکلات این صنف مثمرثمر واقع نشود.
احمدی با بیان این که بخش‌های خصوصی این صنعت به نهاد خاصی برای نظارت بر اعمال و رفتار آن‌ها نیاز ندارند تصریح کرد: با توجه به بحث خصوصی بودن شرکت‌های مرتبط در IT، این بخش‌ها به لحاظ سود و اندیشه‌های اقتصادی خود می‌توانند از پس حل مشکلات‌شان برآیند و جدا از بخش دولتی باید بتوانند به تفاهمی در رفع گرفتاری‌های موجود برسند کما آنکه بخش دولتی حمایت خودش را انجام می‌دهد.
وی با اشاره به مشکلات بسیار زیاد کپی‌رایت در امور اجرایی اظهار کرد: با وجود این مسائل هم اکنون ۲۵۰ شرکت تولید محتوا عضو مجمع ناشران الکترونیک از رعایت نکردن قوانین کپی‌رایت، به عنوان جدی‌ترین مساله مطرح برای این شرکت‌ها رنج می‌برند و هر روز شاهد پیشرفته‌تر و گسترده‌تر شدن بروز این جرایم در سطح جامعه هستند.
احمدی با اشاره به این که تمام مسایل تنظیم قوانین کپی‌رایت در دستورالعمل سازمان نظام صنفی رایانه‌یی کشور است گفت: مرحله‌ی بعدی وظایف این سازمان به رابطه‌اش با مجلس شورای اسلامی مربوط خواهد شد تا با تنظیم و طرح لایحه‌های پی در پی و به روز مربوط به این قضیه بتوانند سیستم را هرچه سریع‌تر به سوی اهداف مورد نظر حرکت دهند.
وی اقدامات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را بسیار خوب ارزیابی و اظهار کرد: این وزارتخانه به واسطه‌ی مرکزی به نام رسانه‌های دیجیتال که در حدود سه سال از تاسیس آن می‌گذرد و توانسته با انجام راهکارهای زیرساختی شرکت‌های تولید کننده نرم‌افزار را که مدت‌ها بود در سردرگمی و آشفتگی برای گرفتن شماره ثبت محصولاتشان به سر می‌بردند یاری دهد.
او ادامه داد: این شرکت با ایجاد اساس‌نامه فرهنگی تک منظوره به محصولات نرم‌افزاری به کلیه تولیدکنندگان این امکان را داده است که با مراجعه به این مرکز و ثبت فرهنگی شرکتشان نرم‌افزارها را دارای شناسنامه کنند و نسبت به نشر غیرقانونی این محصولات اطمینان خاطر را ایجاد کنند.
از بررسی آنچه گفته شد چنین برمی‌آید که ارزش نشر‌ الکترونیک در توسعه آموزش الکترونیک و حتی تجارت الکترونیک و هم‌چنین اثربخشی و اثرات عملی آن در یادگیری و تحقق آرمان‌های جنبش نرم‌افزاری و تولید علم بر هیچ کس پوشیده نیست.
اما متاسفانه و با وجود توانایی‌های بسیار نه تنها در زمینه‌ نشر الکترونیک پیشرفتی نداشته‌ایم، بلکه حتی از فرصت‌های به دست آمده نیز به در ستی استفاده نکرده‌ایم؛ البته نباید فراموش کرد که قطعا در کنار ادامه‌ فعالیت از سوی متخصصان امر، توسعه‌ نشر الکترونیک در کشور مستلزم انسجام دستگاه‌های دولتی و حرکت به موقع آن‌ها نیز هست.

منبع : روزنامه فناوران