استدلال ابطال‌ناپذیر نولیبرال‌ها

«کارل پوپر» در نقد خود به روش‌شناسی جبرگرایانه‌ی مارکسیست‌های «آیین‌پرست» (ارتدوکس) عنوان می‌کرد که آن‌ها با روش «ابطال‌پذیر» (falsible) استدلال نمی‌کنند، یا استدلال «ابطال‌ناپذیر» دارند. از این رو، خلاف ادعای خود، به‌هیچ‌وجه «علمی» سخن نمی‌گویند یا نمی‌نویسند، بلکه تنها ایدئولوژی یا باور خود را توجیه می‌نمایند. به طور مثال، هیچ‌وقت در زمان و مکان و شرایط معین، پیروزی پرولتاریا را پیش‌بینی نمی‌کنند، تا قابل‌ابطال باشد. بلکه پس از هر شکست می‌گویند که نفوذ و مداخله‌ی ایدئولوژی بورژوایی در برنامه‌های پرولتاریا باعث شکست سیاسی یا اقتصادی آن شده است، وگرنه پیروزی اقتصاد سوسیالیستی، در صورت عدم مداخله‌ی بورژوازی، محتوم است. حال آن که رویکرد مارکس، برخلاف مارکسیسم آیین‌پرست، رویکردی ابطال‌پذیر بود، نه ایدئولوژیک.
لیبرال‌های آییـن‌پرست خارجی و داخلی نیز، پس از وقوع هر بحران اقتصاد بازار یا سرمایه‌داری با همین روش ابطال‌ناپذیر سخن می‌گویند. بدین معنا که با شدت و حدّت عنوان می‌کنند که مداخله‌ی دولت در بازار، در اثر نفوذ ایدئولوژی سوسیالیستی، باعث شکست سازوکار بازار شده است، وگرنه پیروزی بازار در تخصیص بهینه‌ی منابع، و در نتیجه‌ی توزیع و مصرف بهینه، امری محتوم است. حال فرقی نمی‌کند که وقوع بحران به دلیل «مقررات‌گذاری» شیوه‌ی کینزی یا پساکینزی باشد، یا در اثر مقررات‌زدایی لیبرال‌های نو و «نئوکان‌ها». در هر صورت آن‌ها ایدئولوژی خود را به صورتی غیرعلمی و برای همه‌ی زمان‌ها و مکان‌ها و به شیوه‌ی ابطال‌ناپذیر تبلیغ نموده و می‌‌گویند آنچه تا به حال صورت گرفته «اقتصاد ناب بازار» نبوده است!
در صورتی که از دهه‌ی ۱۹۷۰ تاکنون که نوبل اقتصاد مرسوم شده است، اقتصاددانان طرفدار بازاری که بدین شیوه «آیین‌پرست» نیستند، هر ساله با روشی «ابطال‌پذیر»، شرایطی را که در آن بازار می‌تواند با موفقیت عمل کند با نظریه‌های گوناگون، عنوان می‌کنند و به خاطر آن جایزه‌ی نوبل می‌گیرند. تا سال بعد اقتصاددان دیگری که استدلال‌های ابطال‌پذیر آن­ها را آزموده و رد یا اصلاح کرده است به دلیل کشف یا ابداع خود، نوبل جدید را پاداش بگیرد. در واقع لیبرال‌های آیین‌پرست، علم اقتصاد را به ایدئولوژی بازارپرستی تقلیل داده‌اند و از تحولات آن از «آدام اسمیت» به بعد چشم‌پوشـی می‌کنند. آن‌ها این واقعیت را نادیده می­گیرند و دیگران را نیز به نادیده‌گرفتن آن دعوت می‌کنند، که «مقررات‌زدایی» نیز نوعی مداخله‌ی دولت در بازار است. همان گونه که در ایالات متحده آمریکا پس از مقررات‌زدایی دوره‌ی «ریگان» که به بحران مسکن و مستغلات و در نتیجه بحران مالی اول آن انجامید، «دولت کلینتون» با «مقررات‌گذاری» بر بحران فائق آمد. اما دولت «بوش دوم» بار دیگر مقررات‌زدایی را در عرصه‌های مختلف و از آن جمله عرصه‌ی مالی رایج کرد و این به بحران فراگیرتر از گذشته انجامید.
به عبارت دیگر دولت «ریگان» و «بوش دوم» بنابر یک شیوه‌ی «ابطال‌پذیر» که اقتصاددانان لیبرال، اما غیر آیین‌پرست، استدلال کرده بودند بازار را تنظیم کردند یا برای آن مقررات جدیدی وضع نمودند، و حالا در دوره‌ی «اوباما» اقتصاددانان دیگری خواهند کوشید برای حفظ اقتصاد بازار به شیوه‌ی دیگری آن را تنظیم نمایند. به طور مثال در دولت «بوش» علاوه بر آزادگذاری بازارهای مالی، به خصوص در شکل «مشتقات»، در بازار کار نیز، مدیران بر حقوق و پاداش خود افزودند و سهم درآمدی نیروی کار بدنه‌ی شرکت‌ها کاهش یافت و این باعث فقر آن‌ها شد.
آیا این نوع تنظیم بازار، که در اثر رهاگذاری دولت شکل گرفت، خود نوعی مداخله نیست؟ آیا می‌توان از این واقعیت چشم پوشید که، کینز با توصیه به تنظیم بازار از طریق بالابردن تقاضای مؤثر یا مداخله‌ی دولت رفاه در اقتصاد، توانست اقتصاد بازار را از بحران دهه‌ی ۱۹۳۰، که در اثر رهایی‌گذاری پیش از آن رخ داده بود، نجات بخشد؟
«کارل پوپر» می‌گفت که استدلال‌های «ابطال‌ناپذیر» یا متافیزیکی و ایدئولوژیک، هرچند غیر علمی‌اند، اما «مهمل» نیستند. زیرا آیین‌پرستان به گونه‌ای استدلال نمی‌کنند که بتوان آن‌ها را ابطال نمود و آن‌چه را که نمی‌توان «ابطال» کرد، نمی‌توان «مهمل» نامید. تنها به همین دلیل است که هیچ‌گاه نمی‌توان سخن سوسیالیست‌های آیین‌پرست و سخن لیبرال‌های آیین‌پرست را مهمل دانست و شاید به قول «لاکاتوش» هریک بتوانند هر از چند گاه از «هسته‌ی سخت» ایدئولوژی خود با ارائه‌ی یک برنامه‌ی پژوهشی جدید دفاع کنند و جامعه‌ی بشری نیز از ایدئولوژی بی‌نیاز نیست. اما اداره و نجات اقتصاد جهان و ایران به سخنان ابطال‌پذیر نیاز دارد نه ابطال‌ناپذیر!

کمال اطهاری
احمد سیف (مترجم)

منبع : سایت تحلیلی البرز