مقبره امین‌الدین جبرائیل ، روستای کلخوران ، اردبیل

این مقبره كه متعلق به امین‌الدین جبرائیل پدر شیخ صفی‌الدین اسحق جد سلاطین صفوی است، در روستای كلخوران اردبیل واقع شده است. تاریخ بنای اولیه بنا به نیمه اول قرن دهم هجری قمری مربوط است و در محوطه‌ای كه بناهای متعدد دارد، محصور است.
دیوار گلی بلندی باغ بزرگ مقبره را به اضلاع تقریبی 150 در 200 متر محصور می‌كند و دو دروازه در اضلاع شمالی و جنوبی محوطه دارد. ضلع شمالی دارای اتاق‌های متعدد و وسیع در دو طبقه برای مسافران، زوار، خدمه و متولی است. دیوار و سقف دروازه‌ها، آجری و ازاره كوتاه آن‌ها سنگی است. مقدار محدودی تزئینات كاشی دارد و بیشتر پنجره‌های آن مشبك چوبی (گره‌چینی) است.
طرح بنا به شكل مستطیل است كه یك ذوزنقه برابر ساق به ضلع شمالی آن چسبیده و آن را به صورت شش ضلعی در آورده است. ابعاد بنا 14/8×24 متر از شمال به جنوب است. ساق‌ها و قاعده كوچك ذوزنقه، پهنای سه تاق ایوان مدخل رواق را تشكیل می‌دهد. در ازاره مدخل ورودی كاشیكاری شده و بالای آن بیت زیر نوشته شده است:
«هر كسی كو به ادب دست برین در ننهد
بی‌شك از پای درآید به یقین سر بنهد»
بالای درِ ورودی، تصویر یك شیر و یك پلنگ در دو سوی پنجره نقاشی شده و هر یك با یك زنجیر به پنجره بسته شده‌اند، و نشان از سبك و سیاق منسوب به دوره صفوی و اوایل سده یازدهم هجری دارند. تاق ایوان،‌ ساده است، ولی تاق‌های دو سوی آن دارای گچبری و مقرنس‌كاری است.
رواق،‌ بنایی است مستطیل شكل كه با تاق ضربی آجری پوشیده شده است و در دو سوی شرقی و غربی آن نیز، دو خواجه‌نشین منظم ساخته شده كه تاق ضربی آجری دارد. سقف رواق و خواجه‌نشین‌ها گچبری است، و با رنگ‌های آبی و طلایی، و با اسلیمی‌های ساده و توریقی و گل‌های شاه عباسی نقاشی شده است. ازاره رواق، با كاشی معرق و در برخی قسمت‌ها، با كاشی‌های هشت ضلعی منظم فرش شده است. حدفاصل چهار كاشی، با مربع‌های كوچك پوشیده شده است.
رواق مقبره از نظر تزئینات و رنگ،‌ ملایم و هماهنگ است. ازاره كاشیكاری، مجموعه گچبری و نقاشی سقف و دیوارها را كه در عین سادگی از تنوع شگفت از جهت طرح‌های مختلف برخوردار است دربرگرفته و فضایی مناسب را برای زائران فراهم آورده است. در این میان، در چوبی مقبره كه خود یكی از آثار بسیار ارزنده و جالب هنری است، بر جای مانده است. روی این در، منبت‌كاری‌های چشمگیر براساس تقسیم‌بندی‌ هندسی كار شده و اشعار گوناگون در قسمت‌های مختلف آن برجسته‌كاری شده است.
پس از آن كه از این در چوبی، وارد مقبره می‌شویم، اتاقی به شكل مربع با چهار رواق قرار دارد كه همه‌ آن‌ها مانند راهرو، ضربی آجری است و از داخل، گچبری و مقرنس‌كاری شده است، همه‌ سطوح آن در بدنه دیوار و سقف، با اسلیمی‌های مختلف و ترنج‌ها و شاه‌‌عباسی‌ها نقاشی شده است. آخرین تعمیرات و مرمت‌كاری‌ در این قسمت مقبره به سال 1030 هجری قمری مربوط است و طاهر بن سلطان محمد نقاش، آن را انجام داده است.
در میان بقعه مقبره، صندوق ساده شیخ جبرائیل قرار گرفته كه ابعاد آن 1/50×2×3 متر است. در بدنه دیوارهای بقعه، لوحه‌ای كمربندی از كلام خدا گچبری شده است.
در دو سوی شاه‌نشین جنوبی مقبره، دو اتاق شش ضلعی به قطر 3/30 متر و اضلاع 1/25 متر ساخته شده است كه از ویژگی‌های معماری مانند تاقچه‌بندی دیوارها، مقرنس‌كاری سقف، گچبری و نقاشی‌های سطوح گوناگون اتاق‌ها برخوردار است. این اتاق‌ها مجموعه‌ای است از انواع اسلیمی‌ها و تركیبی از رنگ‌های سبز، آبی خاكستری، قهوه‌ای قرمز،‌ فیروزه‌ای در متن‌ها؛ و صورتی، سفید و طلایی بر گلها و اسلیمی‌ها.
در محوطه داخلی بقعه شیخ امین‌الدین جبرائیل، مقبره‌های متعدد با سنگ گورهای صندوقی و مكعبی شكل وجود دارد كه همگی دارای نقش و نگارهای چشمگیر و نوشته‌هایی است كه نام ائمه اطهار و امامان بر آن‌ها نقر شده است. علاوه بر این‌ها، اشكال مانند سرو، شیر، خورشید،‌ طاووس و نمادهای مشابه روی این صندوق‌های سنگی حجاری شده است كه از مهارت و استادی حجاران آن حكایت دارد. متأسفانه بیشتر این سنگ‌قبرها فاقد نام و هویت صاحبان آن‌ها است.
هفت قطعه سنگ قبر بسیار زیبا و پرنقش و نگار، اما بدون نام و نشان در جنوب شرقی بقعه شیخ جبرائیل وجود دارد. این سنگ‌ها به موازات و مجاورت هم در حاشیه یك گورستان بزرگ قرار دارند و به نام هفت‌تنان كلخوران معروف‌اند. ابعاد سنگ‌ها برابر همدیگر و در اندازه‌های 0/50×0/55×2/08 متر است. نقش‌های سطح جانبی سنگ‌ها شبیه هم هستند كه بر اثر مرور زمان برخی از آنها عاری از نقش و نگار شده‌‌اند.