مشاهده

در اين روش، شخص جمع‌آورى‌کنندهٔ اطلاعات معمولاً فردى است آگاه و صاحب‌نظر که شخصاً پديدهٔ مورد نظر را به‌دقت مشاهده و آنچه را که از اين طريق دريافت مى‌نمايد به‌عنوان اطلاعات مطلوب جمع‌آورى مى‌کند. اين روش به‌صروت انواع بازديدها، ملاقات‌ها، مناظرات و از اين قبيل قابل انجام است.

در اين روش کسى اطلاعات را مستقيماً و رأساً به جمع‌آورى‌کننده نمى‌دهد بلکه مطالعه‌کننده خود به جمع‌آورى اطلاعات مى‌پردازد و آنچه را که در حين مشاهده دريافته است به‌عنوان اطلاعات مورد نياز ذخيره مى‌کند.

جمع‌آورى اطلاعات از طريق مشاهده مى‌تواند به کمک يک يا چند نفر و يک بار يا به‌ دفعات انجام گردد. در حالتى که چند نفر به اين کار مى‌پردازند بايد از قبل معيارهاى واحدى را بر بنيانى هم‌سنگ بپذيرند و از اين طريق ديدگاه‌هاى خود را (حتى‌المقدور) به‌يکديگر نزديک سازند و نسبت به اصل موضوع کاملاً آشنا و هم‌رأى شوند.

پس از جمع‌آورى اطلاعات، لازم است اعضاء گروه گرد هم آيند و يافته‌هاى خود را در ميان گذارند و مجموعه را به‌عنوان محتوائى واحد تدوين کنند.

اين امر البته هنگامى ممکن است که همگى اعضاء مسئلهٔ واحدى را بررسى کنند. در غير اين صورت لزوم چندانى در هم‌سنگ کردن معيارهاى سنجش و يکنواخت کردن روند مطالعات احساس نمى‌شود الا اينکه اعضاء براى تکميل اطلاعات مربوط به مراحل يک مجموعه، نياز به گردهم‌آئى دارند تا مسئله را يک بار به تفکيک اجزاء آن مورد بررسى قرار دهند و بار ديگر کل موضوع رادر يک قالب واحد شناسائى کنند.

مزايا

مزاياى روش مشاهده به‌طور عمده اين است که اطلاعات مورد نياز غالباً با سرعت کسب مى‌شود. در عين حال مشاهده‌کنندگان اطلاعات را رأساً و بدون تماس با ديگران فقط از طريق ارتباط با منبع اصلى کسب مى‌کنند بنابر اين در روند طبيعى پديدهٔ مورد مطالعه دخالتى صورت نمى‌گيرد و لذا پديدهٔ مورد مطالعه بدون دست‌کارى و در واقع آن طور که حقيقتاً هست مشاهده مى‌شود.

محدوديت‌ها

از محدوديت‌هاى عمدهٔ روش مشاهده يکى اين است ک در کسب اطلاعات قضاوت‌ها فردى است بنابر اين دخالت ملاک‌ها و معيارهاى شخصى در برداشت‌ها امرى انکارناپذير است. از اين رو، تعيين ضابطه‌اى يکنواخت و مشخص کمتر ميسر مى‌شود و غالباً مشاهده‌کنندگان و مطالعه‌کنندگان بر اساس ميل و سليقهٔ خود عمل مى‌کنند. تعيين ضوابطى يکسان براى يکنواخت کردن روند مطالعاتي، با توجه به تفاوت‌هاى فردى مشاهده‌کنندگان، کمتر به ايجاد وضعيتى قابل اعتماد مى‌انجامد مگر آنکه نظارتى مستمر، مستقيم و پيگير وجود داشته باشد. اين محدوديت سبب مى‌شود که همهٔ افراد نتوانند از اطلاعات جمع‌آورى شده کمّيت و کيفيتى يکسان ارائه دهند.

در روش مشاهده، مراجعهٔ مستقيم شخص مطالعه‌کننده امرى الزامى است که شايد همواره ممکن و موردپسند نباشد، براى رفع اين مشکل لازم است قبلاً جوانب امر را به‌دقت مطالعه گردد وجود فرد يا افراد مطالعه‌کننده قبلاً به اطلاع افراد ذيربط با پديدهٔ مورد مطالعه، برسد.