کوه خواجه ، دریاچه هامون ، زابل

یكی از آثار تاریخی ارزشمند و جالب توجه استان،‌ كوه خواجه است كه در سیستان واقع شده است. این كوه به ارتفاع تقریبی 900 متر مانند جزیره‌ای در وسط دریاچه هامون قرار گرفته است. بالای این كوه آثار آتشكده و كاخ عظیمی نمایان است كه عمارات مختلف آن مشرف بر حیاط وسیعی است. در چهار طرف آن چهار رواق ستوندار قرار گرفته كه قوس‌های آنها هلالی است. این كاخ آثار زیادی از گچبری‌های قدیمی متقاطع، خطوط شكسته متوازی و نقاشی دیوار با نقش برش‌های اكانت و خدای یونانی اروس (خدای عشق) سوار بر اسب و نقاشی‌های متعدد دیگر را در بر دارد.
آتشگاه كوه خواجه مركب از تالار چهارگوشی است كه سردر بزرگی دارد و در اطراف تالار راهرویی است كه پوشش آن به صورت گهواره‌های هلالی شكل است. تاریخ ساختمان این آتشكده را حدود قرن اول میلادی می‌دانند و ویرانه‌های اطراف آن را هم به دوران اشكانی و ساسانی نسبت می‌دهند. در قسمت جنوب كوه خواجه پرستشگاهی وجود دارد كه به كرچك چل گنجه معروف است و از گل بنا شده است. این بنا جایگاه پرستش ناهید (آناهیتا) و از نوع قلعه‌های دختر است كه پرستشگاه ناهید محسوب می‌شدند.
از آثار بعد از اسلام این مجموعه آرامگاه خواجه مهدی ابن محمد خلیفه است كه به صورت اتاق خشتی به ابعاد 6×9 متر می‌باشد و در بالای كوه قرار گرفته است.
بنای بعدی كوه خواجه، زیارتگاه «خواجه غلطان» است كه هنوز مورد تقدیس مردم است و هر سال در آنجا قربانی‌ها می‌كنند. زیارتگاه «پیرگندم بریان» در همین تپه است و قبرستانی نیز در آن جاست.
مردم سیستان در هفته اول فروردین به زیارت این محل می‌روند و گندم بریان نذر می‌كنند. احتمال دارد كه نام «اوشیدا» كه در اوستا نام كوهی است همین كوه باشد. سنگ آتشگاهی كه از آتشكده این كوه بدست آمده كاملاً مشابه آتشگاه آپادانای شوش است كه به زمان هخامنشیان مربوط است.
سایر آثاری كه در این كوه بدست آمده بیشتر مربوط به قوم «سكا» است كه در حدود قرن دوم میلادی به این سرزمین مهاجرت كرده‌اند.
در هر حال، كوه خواجو و مجموعه آثار باستانی دوره‌های مختلفی كه در دامنه آن وجود دارند، همراه با چشم‌انداز زیبای هامون و ویژگی‌های مردم‌شناسی ساكنان پیرامون آن، یكی از جاذبه‌های ممتاز جهانگردی استان سیستان و بلوچستان به شمار می‌آید.