ترمه

ترمه كه بافت آن از اوایل دوره ی صفویه در ایران رواج یافته و هم اینك یزد و كرمان مراكز اصلی تولید آن بشمار می رود، نوعی پارچه ی ظریف است كه از پشم لطیف یا كرك و با طرح های تزیینی گوناگون بافته می شود.
در مورد زادگاه ترمه بین محققان اختلاف نظر زیادی وجود دارد و در این رابطه گروهی را عقیده بر این است كه ترمه در كشمیر متولد شده و از آنجا به ایران راه یافته و عده ی دیگری معتقدند كه مبتكر بافت ترمه ایرانیان بوده اند و این متاع مثل خیلی از دیگر انواع صنایع ایرانی مورد استقبال و اقتباس مردم سایر نقاط جهان قرار گرفته است.
به هرحال، حقیقت هر چه باشد این نكته واقعیت دارد كه ترمه های بافت ایران درمقام مقایسه با آنچه در كشمیر تولید میشده نه فقط چیزی كم ندارد، بلكه گاهی از نظر رنگ آمیزی و طرح از تولیدات كشمیر نیز پیشی گرفته است و تنها آنچه باعث شهرت ترمه های كشمیر گردید، استفاده از نوعی نخ است كه از كرك بزكوهی به دست می آید وچون زیستگاه اصلی این بز در ارتفاعات هیمالیاست، ترمه با فان كشمیری دسترسی بیشتری به آن داشته اند، در حالیكه بافندگان ایرانی اجبارا پشم را مورد استفاده قرار داده اند.
نخستین مرحله ی بافت ترمه، تهیه كردن مواد اولیه ی آن است كه در این رابطه تهیه ی پشم، شستشو و رنگرزی پشم با گیاهان رنگدار و ریسیدن و تابیدن آن اهمیت زیادی دارد.
بافت ترمه نیاز به پشم مرغوب با الیاف بلند دارد و معمولا از نخ پشمی دولا جهت پود استفاده به عمل می آید.
دستگاه بافندگی ترمه تقریبا شبیه سایر دستگاههای نساجی سنتی و چوبی است و در خود مناطق تولید، توسط صنعتگران محلی سلخته می شود.
این نوع دستگاه چهار وردی است كه وردها توسط پدال هایی كه در زیر پای بافنده قرار دارد به حركت در می آیند. بعد ازتهیه ی مواد اولیه و تدارك دستگاه بافندگی، كار چله كشی به شكلی كه در بافت سایر منسوجات دست باف رایج است انجام و به دنبال آن عمل بافت آغاز می گردد.
هر دستگاه ترمه نیاز به یك گوشواره كش دارد كه استاد كار در پشت دستتگاه نشسته و گوشواره كش در بالای آن قرار می گیرد و كار وی انتخاب و تعیین نخ های مخصوص جهت ایجاد نقش بر روی پارچه می باشد و نقوشی كه معمولا بر روی ترمه های ایرانی دیده می شود حاصل و نتیجه ی همكاری گوشواره كش با استاد كار است.
بافت ترمه كاری بسیارحساس، دقیق و وقت گیراست. به طوری كه هر بافنده، به شرط برخورداری از مهارت كافی در یك روز كار فقط قادربه تولید ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر پارچه ی مرغوب خواهد بود.
رنگهای مصرفی در بافت ترمه به ویژه متن آن بیشتر رنگهای عنابی، قرمز روشن، سبز، نارنجی و سیاه می باشد و طرح هایی كه آن را زینت می بخشد دراكثرموارد شامل نقوش بوته جقه، بوته خرقه، شاخ گوزنی درهم، امیری، راه راه، بوته سروی، بوته بادامی و… است.
ترمه به عنوان پارچه یی نفیس موارد مصرف فراوانی دارد و به همین جهت در ابعاد و اندازه های مختلف بافته می شود كه ذیلا به پاره یی از انواع آن و كاربردهایش اشاره خواهد شد:
۱) نوعی از ترمه به نام شال چار قدی در اندازه ۱۵۰*۱۵۰ سانتی متر و بیشتر جهت رومیزی و بقچه تولید می شود.
۲) شال بندی نوع دیگر ترمه است كه نقشه ی آن شبیه لانه ی زنبور می باشد و داخل هر خانه آن یك گل قرار می گیرد و بیشتر به مصرف بقچه و رومیزی می رسد.
۳) شال راه راه- كه بر دو نوع راه پهن و راه باریك تقسیم می شود.
۴) شال اتابكی كه از نوع ترمه های كشمیری است و نیاز به پشم بسیار لطیف دارد، در گذشته بافته میشده و چون خیلی ریز بافت است قیمت گرانی داشته و بیشتر به مصرف دوخت لباس های فاخر می رسیده.
۵) شال كشمیری كه بیشتر بصورت بوته جقه- شاخ گوزنی و… تزیین می شود و برای دوخت های لباس مورد استفاده قرار می گیرد.
۶) شال زمردی كه رنگ سبز در آن بیشتر است.
۷) شال رضائی كه از بهترین نوع ترمه است و دارای نقوش درشت و مصرف پرده یی می باشد.
علاوه بر این، در حال حاضر از ترمه برای دوخت جلد قرآن، سجاده، سوزنی، رویه ی پشتی، جلیقه، سرپایی، كلاهك آباژور، رویه كوسن، كمربند و… نیزاستفاده به عمل می آید و در تركیب با دیگر محصولات دست ساز و به صورت كالاهایی تكمیلی به شكل قوطی سیگار، كیف عینك، كیف زنانه، كیف پول زنانه و مردانه، جعبه ی دستمال كاغذی و… هم مورد استفاده قرار می گیرد.
● نگهداری ترمه
اصولا پارچه ی ترمه به سبب بافت منحصر به فردخود، وبه دلیل تراكم زیاد- پودهایش از یك مقاومت نسبی مطلوب برخورداراست و در مجموع پردوام ترازبقیه ی انواع پارچه می باشد. با این وجود، نور و رطوبت از بزرگترین عوامل رنگ پریدگی ترمه است. زیرا قسمت های سیاه آن در برابر نور و حرارت حساس تر از بقیه ی قسمت ها بوده و به راحتی آنها را جذب می كند.
هم چنین بیدیكی از دشمنان ترمه است و به همان گونه كه دیگر پارچه های پشمی در برابر بیدزدگی محافظت می شود، می بایست در نگهداشت ترمه اقدام شود.
برای شستشوی پارچه های ترمه در صورتیكه از رنگ ثابت گیاهی برخوردار باشد از هر نوع محلول شوینده یی می توان استفاده كرد، ولی اگر الیاف آن با رنگهای شیمیایی رنگ آمیزی شده باشد با ید حتما آن را خشكشویی نمود تا رنگ پس ندهد.

منبع : خانه اقوام ایرانی