امام علی(ع) در کنار پیغمبر(ص)

● مقدمه:
با پیغمبر(ص) بود،روزها و شبها، با او و در خانه او بود آنسانکه بوی رسالتش را استشمام می کرد. از دل تنهایی های حراء تا زمان رحلت جانسوزآن وجود نازنین درجنگها وهجرت ها ،در سفرها وحضرها،در قیام هاوقعودها در خلوتهاوجلوت ها درشدت ها وحدت ها امین ومشاوری برتر و مصاحب ویاوری دلسوزبرای پیغمبربود. ودرراه یاری او ازهیچ کمکی دریغ نمی ورزیدوهیچ احساس خستگی نمی کرد.وازآن به عنوان افتخارات زندگی پربارخویش یاد میکرد ومیفرمود:
"....ولقدعلمتم موضعی من رسول الله صلی الله بالقرابه القریبه والمنزله الخصیصه وضعنی فی حجره واناولدیضمنی الی صدره و یکنفننی فی فراشه ویمسنی جسده ویشمنی عرفه وکان یمضغ الشی ثم یلقمنیه وماوجدلی کذبه فی قول..." ۱
ترجمه:..شماموقعیت مرانسبت برسول خدا(ص)درخویشاوندی نزدیک درمقام ومنزلت ویژه ام می دانید.پیامبرمرادراتاق خویش می نشاندودرحالیکه کودک بودم درآغوشم میگر فت ودربستر مخصوصش می خوابانید.بدنش رابه بدنم می چسباندآنسان که بوی پاکیزه اش رااحساس میکردم و.... آنکس که بانبی چوبه خلوت دمی زدی گرد سرادقات از عباعلی است.
● آفریده شده ازنورپیغمبر(ص)وتربیت یافته دردامان او:
محمد(ص)وعلی(ع) دونورمکمل هم اندکه پیش ازخلقت عالم درتجلیگاه وحدت درخشیدند. نور تقرب و علقه میان این دووجود کامل درآسمانهارقم خوردودرزمین تجلی کرد واراده الهی بر این رقم خوردکه علی(ع) درکنارپیامبر(ص) و تحت تعلیم وتربیت وپرورش اوقراربگیرد. و از اخلاق کریمه اش بهره بردتاجلوه تمام نمای او و ادامه دهنده طریق ومبلغ دین وآئینش باشد.. قال رسول(ص):" علی منی وانا من علی..اناوعلی من شجرشتی "۲
علی ازمن ومن از علی ام یعنی هردویمان آفریده شده از یک منشاء ومنبت وسرچشمه ورسته از ریشه یک درخت استواریم.
از جمله نعمت‌هایی که خدا و به علی عطاکرداین بود که وی سالها قبل ازحلول دین مبین اسلام ودردوره حساس شکل‌گیری شخصیتش درکودکی ونوجوانی درخانه ودامان پربرکت حضرت رسول(ص) و تحت تعلیم وتربیت علمی ومعنوی وروحی واخلاقی اش قرارگرفت.اگرچه ظاهر امر کمک حضرت به عمویش ابوطالب درسه سال قحطی درمکه بود، امابدنبال تحقق اراده الهی برای تربیت علی درخانه وحی رقم خورد.
ومولا علی(ع)دربیان این افتخاربزرگ درخطبه قاصعه اشاره می کندومی فرماید:
"..و لقدکنت اتبعه اتباع الفصیل اثرامه یرفع لی فی کل یوم من اخلاقه علما، ویامرنی بالاقتداء به ..." ۳ جایگاه مرادرنزد رسولخدا بواسطه نزدیکی وخویشاوندی و منزلت ویژه بخوبی میدانید د ..من همواره بدنبال اوبودم چنان که بچه شتربدنبال مادرخویش.آن بزرگوار، هر روزی که می گذشت ، پرچمی ازاخلاق برمن می افراشت ودستورمیداد که ازاو تبعیت کنم ....
شهیدمطهری(ره) درسخنانی بااشاره به این بعدمهم ازامتیازات ویژه امام علی(ع)درکنار دیگر امتیازات مینویسد:". پیغمبر(ص)علی(ع) رابرگزیدتاباتربیتش درآینده همان سمت را به او بدهدکه هارون به موسی داد .. خودمولادراینباره میفرماید:
"انامن رسول الله کالصلومن الصلووالذراع من العذر"۴من وپیامبربسان درختی هستیم که از یک ریشه رسته وچون ساعدوبازوپشتیبان هم باشیم.این سنخیت که بین کلمات حضرت علی ورسول اکرم است ناشی ازهمان بستگی وهمین اصل است.." ۵
مدحت کن وبستای کسی را که پیمبر بستودوثناکرد وبدو داد همه کار
آن کیست براین حال وکه بوده است وکه باشد جزشیــر خداوند جهان حیدرکرا
این دین هدی رابه مثل دایره ای دان پیغمبر مامرکزوحیدر خط پرگار
علم همـه عالم به علی داد پیمبر چون ابربهاری که دهد سیل به گلزار
● انیس وهمدم واولین مسلمان وامین وصاحب سرپیغمبر(ص):
درصدراسلام برای ارزش گذاری افرادوتعیین درجات ایشان ازملاک هایی چون تقدم وتاخر در پذیرش اسلام وجهاددررکاب رسول خدا بهره می جستند.وامام علی(ع)به شهادت وجدان های
بیدارومنصفان تاریخ درهردوملاک ازهمه مردم عصرپیغمبر(ص)تقدم و پایبندی آشکاری داشت. چنانکه بارها خطاب به علی(ع)فرمود:"یاعلی انت اول المومنین ایمانا واول المسلمین اسلاما وانت منی بمنزله هارون من موسی"۶وخودحضرت نیزدربیان این افتخارعظیم خداوند رابشهادت می- گرفت وعرض میکرد:
"اللهم انک تعلم انی اول من اناب وسمع فاجاب ولم یسبق منی احدفی الصلوه الارسول الله"۷ خدایا تومیدانی که من اولین کسی هستم که بخدابازگشتم وندای دعوت راشنیدم واجابت کردم واحدی جزرسول الله برمن درنمازسبقت نجست.
وازدیگرافتخارات حضرت این است که همدم ومونس پیغمبربود. اولین شاهداستوارتاریخ دربیان و اثبات این امر بودن اودرکنارحضرت در"غارحراء"بعنوان اولین نقطه التقاء دینی همزمان باآغازبعثت پیغمبر (ص) و نزول اولین وحی برقلب مبارکش است.چنانکهطبق نقل کتاب صحاح اهل سنت و شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید معتزلی پیامبربا عنایت شدیدی که نسبت به علی (ع )داشت گاهی او را به همراه خود به غارحرا ء می‌برد.و وقتی که فرشته وحی برای نخستین بار بر حضرت نازل شد وپیغام امر رسالت الهی رابه او رسانیددر کنار ش بود.
چنانکه خوددربیان این افتخاربزرگ میگوید:
"ولقدکان یجاورفی کل سنه بحراءفاراه ولااراه غیری ولم یجمع بیت واحد یومئذ فی الاسلام
غیر رسول الله(ص)وخدیجه واناثالثهما.واری نورالوحی والرساله واشم ریح النبوه "۸
پیامبر هر سال در کوه حرا به عبادت می‌پرداخت و جز من کسی او را نمی‌دیدو آنروز د رهیچ خانه ای اسلام راه نیافته بودجزخانه رسول خداکه خدیجه هم درآن بودومن سومین آنها بودم، و نور وحی و رسالت را می‌دیدم و بوی نبوت را استشمام می‌کردم...."
طبق روایات متعددحضرت رسول (ص)مولاعلی(ع)راصاحب سرولوای خودمعرفی می کردو اسراروحکمت نبوت رابه اوآموخت واورادرجمع خمسه آل عباجا ی دادوفرمود: "صاحب سری علی بن ابیطالب" ۹
علاوه براین طبق آیه "نجوی" ۱۰واجماع نظرمفسران شیعه وسنی کسی جزامام علی(ع)مجازبه د ر گوشی سخن گفتن باپیامبرنبود وپیامبر(ص) اسراروعلوم غیب رادرگوش اوزمزمه می کرد و او نیزدرحفظ آن کنوزمی کوشیدواوبا توانی که خدا ونددروجودش بودیعت نهاده بودپابه پای پیغمبرحرکت میکرد کندوصاحب سروامین اوبودچنانکه صدای وحی وحتی ناله شیطان را می شنید.وپیغمبر(ص)به اوفرمود:"یاعلی انک تسمع مااسمع وتری مااری الاانک لست بنبی و لکنک
لوزیر وانک لعلی خیر..."۱۱
ای علی تو آنچه را که من میشنوم می‌شنوی و آنچه را که من می‌بینم توهم می‌بینی، جز اینکه تو پیامبر نیستی، بلکه وزیر (من) و هم بر خیر و نیکی هستی.
● حمایت ودفاع وجان نثاری درراه پیغمبر(ص) درامرخطر رسالت :
درآغازرسالت پیغمبر(ص)آنگاه که ندای وحی در"یوم الدار"گوش جانش رانوازش داداولین کسی که درجریان امر خطیر رسالتش قرار گرفت وازهمان آغازکاربعنوان یک مشاورومباشر درامر تبلیغ همواره درکنارش بودوندای یاری سر می داد علی بن ابیطالب (ع)بود.
وآنگاه که به دستورالهی"انذرعشیرتک المقربین.."۱۲ابلاغ رسالت ابتدادرمیان قبیله بنی هاشم آغازشد این علی(ع) پانزده ساله بودکه بدستورپیغمبراسلام مجلس میهمانی ترتیب داد.و رسول اکرم(ص)پس ازپذیرائی از میهمانان با شیرو..دعوت آسمانی خویش راابلاغ فرمود وآنها نه تنها اجابت نکردند بلکه مجلس رانیز برهم زده وخانه رسول خدا را ترک گفتند.واین مجالس سه بار بدون اخذ نتیجه به پایان رسید.اماهرسه بارعلی دعوت پیغمبررااجابت کردودست خودرابه نشانه حمایت ازحضرتش بالایرد.چنانکه دراین باره می فرماید:
صدقته وجمیع الناس فیماظلم من الضلاله والاشراک والنکد
فالحمدلله فردالاشریک له البربالعبد والبلقی بلاامد
از خدمات بی شائبه وشجاعانه حضرت درراستای ابلاغ رسالت نبی مکرم اسلام قرائت سوره برائت بایهودیان نجران درجمع مشرکان مکه وآیه مباهله۱۳ درمقابل حواریون مسیحی ویهودی و نصرانی بودکه بتحقیق انجام آن ازتوان همه خارج بود.
ازدیگر افتخارات مولای متقیان علی(ع) این بودکه دربسیاری ازامورمهمه ازجمله تبلیغ دین-حل اختلافات قبیله ای -اخذمالیات وقضاوت ومشاورت وفرماندهی جنگ به یاری پیامبر می شتافت و به نماینگی ازسوی آنحضرت به میان قبایل وطوائف وبلادگونانون میرفت.ودراین راههاودرانجام ماموریتهازخم کاری نیزبرمی داشت ولی هیچگاه ازمباشرت ویاری پیغمبر دست نمی کشید و در هیچ شرائطی ازانجام وظائفی که برعهده گرفته بودطفره نمی رفت.
آنحضرت بارها نمایندگی ازجانب پیامبررادرمیدانهای حساس جنگهای سختی چون بدروحنین و فتح مکه واحدوخیبروحدیبیه.."غزوه ها و سریه ها" و فرماندهی نیروها بخوبی بردوش کشید.
کسی که قعه خیبر گشوده به دست به جنگ بدرزاهریمنان کشیده دمار
کسی که روی مگردانیده هیچگه ازرزم کسی که در احدازدشمنان نکردفرار
نبی فرستادونفرمودتا که گردآیند رکابدار نبی چون مهاجروانصار
ازآن فرازعلی رابخواند دربرخویش وصی کنارنبی آمد وگرفت قرار
فرازدست نبی شدعلی که تابیند بدست قائداسلام مظهری زشعار
پس ازفتح مکه وتسلیم شدن قریش که باجانفشانی حضرت وبه نمایندگی ازجانب رسول خدا (ص) تحقق یافته بودآنحضرت یک تنه به شکستن بتها وپاک سازی خانه خدا ازلوث وجودبت ها و خدایان چوبین پرداخت وآیه"فتح"درمدح اوخطاب به مهاجرین وانصارنازل شد:"لایستوی منکم من انفق من قبل الفتح وقاتل اولئک اعظم درجه من اللذین انفقوامن بعدوقاتلوا وکلاوعدالله الحسنی والله بما تعملو ن خبیر"۱۴
آنانکه پیش ازفتح مکه انفاق جان وجهاددرراه خداکردندباشمامساوی نیستند آنهامقامشان عظیم ترازکسانیست که یبعدازفتح انفاق وجهادکردند وخدابه همه وعده نیکوترین پاداش داده وخدا به هرچه کنیدآگاه است.
دربیان مجاهدت های علی(ع)درحفاظت ازجان پیغمبر(ص) نمونه های بارزوفراوانی درتاریخ نقل شده که بسیاری ازآنها بمرورازسراغراض مختلف دستخوش تغییرشده اند...
بعنوان نمونه میتوان غمخواری مولاعلی(ع)رادر غم ازدست دادن دویاروفادار پیغمبر(ص)یعنی خدیجه وابوطالب درفاصله کم ونیزهمراهی اوبا پیغمبر (ص)درراه طائف برای حفاظت ازجان گرامیش مثال زد. اگرچه در آن سفرمردم طائف زیربار نرفتندوجسورانه علیه پیغمبر اسلام (ص) شوریدنداماعلی (ع)آنجا به تنهایی واردمیدان شدو خود راسپرجان پیغمبرقرار داد و سنگها رابجان خرید وباافتخارازاین جان نثاری می فرمود:
"والله لوتظاهرت العرب علی قتالی لماولیت عنهاولوامکنت الفرص من رقابها لسارعت الیها.."۱۵ بخداقسم اگرعرب وعجم برمن بشورندتا من ازیاری پیغمبر(ص)دست بکشم هرگز چنین نخواهم کردواگرفرصت وزمینه وجودداشته باشدبه پیکارباهمه آنهاخواهم شتافت.
ونیزجریان خطیرومعروف"لیله المبیت" را که جبریل ومیکائیل رابه تحسین واداشت واین آیه درحق و شان اوبرپیامبر(ص) نازل شده که"ومن الناس من یشری نفسه ابتغاءمرضات الله والله روف بالعباد”۱۶ یعنی ازمومنان واقعی ازمیان مردم کسی است که جان خودرابرای رضای خدادرمعرض فدا ومعامله باخداقرارمی دهدوخداوندبه همه بندگانش رووف ومهربان است.. علاوه براین جان نثاری حضرت درطول سه سال محاصره اقتصادی مسلمانان درشعب ابیطالب روزها و شبهادرحفاظت ازجان رسول خدا(ص) فصلی جدا ونمونه ای رسادراین باره است که بکرات دردل تاریخ دوست ودشمن نقل شده واوبااین مجاهدت ها تاریخ رابه شگفتی و اداشت.
طبق نقل ابوطالب پدرعلی(ع)بارهابه کنارش می آمدواورادرشب بیداریهاو.. برای حفظ جان پیغمبر (ص)دلداری می داد.اماحضرت خطاب به پدرش می فرمود:
اتا مرنی بالصبر فی نصراحمد فوالله ماقلت الذی قلت جازعا
ولکننی احببت ان تر نصرتی لتعلم انی لم ازل لک طائعا
وسعیی لوجه الله فی نصر احمد نبی الهدی المحمودطفلا ویافعا
یعنی:آیاتو مرادلداری می دهی براین امردرحالی که من خودمشتاقم یاریم رانسبت به پیامبرببینی ودانی که من پیوسته ودرهرحال برادرمحمدم.من احمدراکه درکودکی وجوانی ازسوی خدا ستوده شده است برای رضای اویاری می کنم.
● علی وصی برحق پیغمبر(ص)
قال الله تعالی:" انماولیکم الله ورسوله واللذین آمنوااللذین یقیمون الصلوه ویوتون الزکوه و هم راکعون"۱۷
حق وصایت وجانشینی برحق رسول خدا(ع)چیزی نیست که هرکسی بصرف مدعابتواندبه آن دست پیداکند.اگرچه درطول رسالت حقه پیغمبر(ص)برخی صحابه ومردم نیزدر رکاب و پا به پای حضرتش درصحنه های مختلف بودند.اما همه اینهادلیل کافی برشایستگی ایشان برای انتخاب وبر عهده گرفتن امرخطیرومهمی چون خلافت و جانشینی آخرین فرستاده الهی وازهمه بالاترامر آسمانی امامت نمی تواندباشد.بلکه تنها وتنهااذن واراده وگزینش الهی بایددراین امرحاکم باشد. چنانکه خداوندعالم ازهمان آغازنبوت پیغمبراسلام رادرکنارامامت علی طلبیدورسالتش رابااو پیوند زدونیز کمال وسعادت بشررادرظل آن رقم زد.
عشق پیامبر(ص)به علی(ع)نیزبرهمین مبنا ومتخذازریشه های عمیق معنوی ومنشعب ازیک علقه خدا دادی رقم خورده وبرمنبت ایمان استواربود نه بصرف محبتهای عارضی چون علقه پسر عمویی یاخویشاوندی و..چنانکه حضرت خودرا قبل ازهمه مامورعشق ورزی به علی(ع) میدانست وخدا رابراین مدعا به شهادت می گرفت. " اللهم انت تعلم انی احبه فاحب من احبه وابغض من ابغضه" ۱۸
و درروزغدیردست علی(ع) رابرافراشت وفرمود:"من کنت مولاه فهذاعلی مولاه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه و..." ۱۹
درمدح توهمین بس که نبودی دوزخ "لواجتمع الناس علی حب علی"
باهمه این توصیفات وویژگی های خاصی که دروجودنازنین مولاعلی(ع)جستجو آیاکسی جز او را می توان شایسته خلافت بلافصل ووصایت وجانشیی رسول مکرم اسلام دانست....
ندای رسای پیغمبردرگوش جان عالم بخوبی آشناست آنگاه که از"حجه الوداع"بهمراه صدها تن از حجاج عرب وعجم ازمهاجروانصاروقبائل مختلف ازاطراف واکناف عالم بر می گشتندودرصحرای غدیرخم دستور الهی"یاایهاالرسول بلغ ماانزل الیک من ربک فان لم تفعل فمابلغت رسالتک "۲۰ نازل شد "جلوی انظارهمه بطوری که ازچهارطرف می دیدند دست علی را برافراشت وباصدای بلند طوری که همه بشنوندچندباراین جمله راتکرار فرمود:
"..من کنت مولاه فهذاعلی مولاه اللهم وال من والاه وعادمن عاداه..."۲۱
زین سبب پیغمبر بااجتهاد نام خود راوعلی مولانهاد
گفت هرکورامنم مولاودوست ابن عم من علی مولای اوست مولانا
پس آنگاه ازهمه ایشان بیعت جست وپذیرش ولایت علی(ع)را شرط اصلی رضای خداو پیغمبر(ص) وورودبه بهشت موردتاکیدوسفارش قرارداد. بطوری که طبق روایات متعددواسنادصحیح منقول ومکررهمه دست به دست علی(ع)گذاشته وبه اوتبریک گفتندو وعده یاری به اودادند.
اما باهزاران تاسف بلافاصله بعدازرحلت نبی مکرم اسلام(ص)برخی ازهمین بیعت کنندگان بجهت خودخواهی ها ودنیاپرستی هایشان با تشکیل اجتماع"سقیفه ای"ازوعده ها وبیعتشان سرباززدند و این حق آشکاررا وقیحانه موردانکاروامحاء قرارداده متابعان جاهلشان اصل ومحتوای آن را در مسیرتاریخ به انحراف کشانیدند.وراه رابر سلطه وتجری هتاکان وخناسان تاریخ نسبت به خاندان رسول مکرم اسلام (ص)بازگذاشته بزودی همه آن عهدو پیمان وتوصیه وسفارش رسول خدا(ص) را درپس پرده های غفلت وفراموشی سپردند.وآن خورشیدتابناک امامت راسال ها پشت پرده های سکوت ومظلومیت وخانه نشینی قراردادند.
چنانکه حضرت درخطبه ای بنام "شقشقیه" جانسوزانه دراین خصوص به بیا ن درددلهای خویش می پردازدوبه بیان مظلومیتها ی خویشدرجواب فردی ازقوم بنی اسدکه پرسیده بود،اگرخلافت حق شما بود پس چرابشما ندادند، فرمود:
"یااخابنی اسد....فاعلم:اماالاستبدادعلینابهذاالمقام ونحن الاعلون نسبا، و الاشدون برسول الله (صلی الله علیه وآله) نوطا.فانهاکانت اثره شحت علیها نفوس قوم وسخت عنهانفوس آخرین و الحکم الله والمعودالیه یوم القیامه"۲۲
ای برادربنی اسدی تومردی پریشان ومضطربی که نابجاپرسش می کنی ...پس بدان که آن ظلم و خودکامگی که نسبت به خلافت برماتحمیل شددرحالی که ما رانسبی برتروپیوندو خویشاوندی با رسول خداست جزخودخواهی وانحصارطلبی چیز دیگری نبودکه گروهی بخیلانه به کرسی خلافت چسبیدندوگروهی سخاوتمندانه ازآن دست کشیدند.وحکم واقعی ازآن خداست وبازگشت همه مابروز قیامت بسوی اوست....
علی حبه جنـه قسیم الناروالجنـه
وصی المصطفی حقا امام الانس والجنه

حجت الاسلام سیدمحمدابراهیم حسنی کارشناس معاونت پژوهشی وآموزشی
منابع:
۱-قاصعه۱۹۲
۲- الصواعق المحرقه ص۱۲۰
۳- خطبه۱۹۲ قاصعه وخ۲۱
۴- خ قاصعه۱۹۲
۵- برگرفته از کتابحکمت ها واندرزهاص۳۹
۶- بنقل ازذخائرالعقبی محب الدین طبری ص۱۱۱
۷- خ۳۱
۸- خ۱۹۲قاصعه
۹- بنقل ازینابیع الموده ناب؟۵۶و۱۸۷
۱۰- سوره مجادله/۱۲
۱۱ - خ ۱۹۲ص۱۲۲
۱۲-سوره شعراء آیه۲۱۴
۱۳-سوره آل عمران آیه ۶۱
۱۴- سوره حدیدآیه۱۰
۱۵- بنقل ازشرح نهج ...ابی الحدیدج ۱۳ص ۲۵۶
۱۶-سوره بقره آیه۲۰۷
۱۷-سوره مائده آیه۵۵
۱۸- الصواعق المحرقه.ص۱۲۲- مناقب خوارزمی ص۲۸
۱۹- کشف الغمه علی بن عیسی اربلی ج۱ص۱۳
۲۰-سوره مائده آیه۶۷
۲۱- بنقل ازتاریخ یعقوبی ج۲ص۲۲
۲۲-نهج البلاغه خطبه ۳

منبع : پژوهه دین