هگمتانه

بنای شهر همدان را به دیاکو پادشاه ماد (حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) نسبت می‌دهند به روایت هرودوت مورخ یونانی پادشاه ماد، همدان را اکباتان یا هگمتانه نامید و آن را به پایتختی برگزید شهر همدان در زمان بخت‌النصر ویران شد و بعدها داریوش بزرگ آن را مرمت نمود و در زمان سلسله اشکانیان که تیسفون پایتخت کشور بود همدان نیز پایتخت و اقامتگاه تابستانی اشکانیان گردید.بعد از اشکانیان، ساسانیان نیز قصرهای تابستانی خود را در این شهر بنا کردند آثار و خرابه‌های باروی قلعه اشکانی برفراز تپه مصلی و مجسمه شیرسنگی از آثار این دوره می‌باشند. درسال ۲۳ هجری که جنگ نهاوند روی داد همدان به تصرف اعراب درآمد و از این زمان به بعد گاهی مرکز آبادی و ثروت و زمانی دچار چپاول و فقر بوده است این شهر در زمان دیلمیان (۳۱۹ هجری) صدمات فراوان دید در قرن ۶ هجری سلجوقیان مرکز خود را از بغداد به همدان منتقل کردند و مدت ۵۰ سال این شهر پایتخت سلسله سلجوقیان بود و در حمله مغول و تسلط تیموریان این شهر ویران شد و در زمان سلاطین صفوی شهر همدان مجدداً آباد گردید.مردم ساکن در مراکز شهرهای شهرستان همدان به فارسی و در روستاها عمدتاً به ترکی سخن می‌گویند مذهب مردم این شهرستان شیعه اثنی عشری می‌باشد.
آشوریان باستان به شهرهای قوم کاسی، عنوان ( کارکاشی) داده بودند، که ( کار ) به معنی قرارگاه یا منزلگاه و کاشی اسم قوم ( کاسی) است.آشورشناسان و مادشناسان، جملگی این کارکاشی ( یا شهر کاسیان) را منطقه کنونی همدان دانسته اند. پرفسور گیریشمن، باستان شناس معروف فرانسوی، معتقد است که اسم قبلی هگمتانه (اکسا یا) یعنی شهر کاسی ها بوده است و در مجموع اعتقاد غالب براین است، که شهر هگمتانه را یکی از اقوام آریایی بنام مادها ساخته اند و نخستین دولت ایرانی را در آن بنا نهاده اند. ولی نتایج تحقیقات ، بیانگر آن است که شهر هگمتانه، پیش از انتخاب به پایتختی توسط مادها وجود داشته و مردمانی از قوم کاسی در آن می زیسته اند. سپس بازماندگان قوم کاتسی، بعدها با طایفه ای از آریایی ها ، قوم موسوم به ماد را پدید آورده اند و با غلبه بر دولت تجاوزگر آشوری، دولت ماد را بنیان گذاشته و پایتخت خود را کارکاشی قرارداده اند و از آن به بعد، این شهر هگمتانه نام گرفته است.مادها گروهی از اقوام آریایی بودند، که از جنوب سیبری به سمت فلات ایران حرکت کرده و در غرب ایران ساکن شدند. عواملی مانند:رشد اجتماعی و فرهنگی،تماس با گروههای بومی ساکن فلات ایران،وجود همسایگان قدرتمند و احساس نیازهای جدید سیاسی و اجتماعی، آنها را وادار به اتحاد و ایجاد حکومتی مقتدر نمود، به طوری که قوی ترین قوم آن روزگار یعنی آشوری ها را، برای همیشه از صفحه روزگار محو کردند.امروزه عموم باستان شناسان، تپه باستانی هگمتانه، واقع در مرکز شهر همدان را، که وسیع ترین تپه باستانی هگمتانه، واقع در مرکز شهر همدان را،که وسیع ترین تپه باستانی ایران است، بقایای همان ابنیه عهد کاسی، مادی،هخامنشی و بعد از آن می دانند.
● مجسمه شیر سنگی:
ظاهراً در زمان اشکانیان این مجسمه با مجسمه دیگری نظیر و قرینه آن بر دو سمت یکی از دروازه های شهر نصب بوده است و به همین دلیل بعدها آن دروازه را باب الهسد خواندند و در سال ۳۱۹ هجری که دیلمیان بر همدان دست یافتند آن دروازه ها را ویران و مجسمه های شیر را سرنگون ساختند. یکی از آن دو بکلی از بین رفت و دیگری که باقی مانده.
● غار علیصدر
غار علیصدر به عنوان بزرگترین غارآبی جهان یکی از پرجاذبه ترین و شگفت انگیزترین غارهای دنیا محسوب می شود و از موقعیت خوبی دراین منطقه برخوردار است. این غار که در ۷۲ کیلومتری شمال غربی همدان واقع شده است، به عنوان زیباترین جلوه طبیعت همه ساله در فصول مختلف، بویژه تابستان مورد بازدید مسافران و مشتاقان از گوشه و کنار ایران و سایر کشورهای جهان قرار می گیرد.
غار علیصدر به صورت دریاچه ای عظیم در دل کوههای موسوم به «سوباشی» در روستای علیصدر قرار گرفته و از تعداد زیادی تالار بزرگ و کوچک و پیچ در پیچ که طول آن به ۱۲۰۰ متر می رسد تشکیل شده است . این غار عظیم درحال حاضر به یک دهکده گردشگری تبدیل شده است و اصلاحات خوبی از نظر نورپردازی، صدا، تردد و نحوه استفاده از داخل غار صورت گرفته است و همچنین ایجاد مراکز تفریحی و رفاهی و نمایشگاهی و فروشگاههای بزرگ جلوه ویژه ای به این غار داده است.
غار علیصدر در ۸۰ کیلو متری شمال همدان و در کوههایی که به سوباشی معروفند و در روستای علیصدر از توابع بخش گل تپه شهرستان کبوترآهنگ واقع شده و یکی از زیباترین پدیده های طبیعی جهان است . کوهی که این غار عظیم و شگفت انگیز در دل آن قرار دارد ، در جنوب روستا و تقریبا چسبیده به آن است و ارتفاع چندان زیادی ندارد . در این کوه دو غار دیگر به اسامی سوباشی و غار سراب موجود می باشد که به ترتیب حدود ۷ و ۱۱ کیلومتر با غار علیصدر فاصله دارند. و به گفته اهالی و آنچه که در منابع جغرافیایی آمده است ، آب درون غار علیصدر از غار سراب سرچشمه میگیرد. دهانه غاردردامنه هم سطح زمین ودرجهت یکی از کوچه های روستای علیصدرقرارگرفته است . پس ازورودبه غار به محوطة نسبتا وسیعی می رسیم که رسوبات کربنات کلسیم در سقف و دیوارهای آن نمایانگر آن است که در گذشته در این محوطه آب وجود داشته است محل فعلی آب درون غار حدود ۵۰ متر با این محوطه فاصله دارد و سطح آن چندین متر پایین تر از آن است و مجرایی به عمق ۲ متر از محوطة ورودی تا محل آب کشیده شده است و تا چند ده متر در آب به طرف عمق غار ادامه دارد و مشخص میکند که در گذشته برای استفاده ار آب غار حفاری گردیده است . محوطه غار از تعداد زیادی تالارهای بزرگ و کوچک و پیچ در پیچ تشکیل گردیده است . که به وسیلة‌ دهلیزها و دالان های مشبک با یکدیگر مرتبط میشوند و وسعت بعضی از آنها به بیش از چند صد متر مربع می رسد . از مجموع رشته آبهای داخل غار ، دریاچة بزرگی به وجود آمده که کف تمامی غار ( تالار ها و راهروها ) را در برگرفته است
● بنای یادبود آرامگاه بوعلی
آرامگاه بوعلی درمیان میدانی به همین نام واقع است. میدانی بیضوی، با درختان چنار کهنسال، باغچه های موزون، بنایی زیبا و تندیسی که معرف این میدان است، تفرجگاه زیبایی را بوجود آورده است، کهچون نگینی در قلب این شهر کهن می درخشد. شهرهای مهم جهان معمولاً هر یک به قامت بنای یادبودی مشهورند. همدان نیز، حدود پنجاه سال است که به برج آرامگاه بوعلی، مزین و معروف است.طرح و نقشه فعلی بنا به سبک معماری قرنی که حکیم ابوعلی سینا در آن می زیسته، از روی قدیمی ترین بنای تاریخ دار اسلامی، یعنی برج قابوس بن وشمگیر در شهر گنبدکاووس، اقتباس شده است.بنای آرامگاه تلفیقی از دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام است.
● کتیبه های گنج نامه
گنجنامه، در یکی از دامنه های کوهستان الوند و به فاصله ۵ کیلومتری جنوب غربی همدان، در دوره مصفای عباس آباد قرار دارد. در نزدیکی گنجنامه، چشم انداز زیبایی از آبشار گنجنامه و دره های سر سبز عباس آباد، تاریک دره و کیوارستان دیده می شود. تاریک دره نیز به دو شاخه تقسیم می گردد: در شاخه شرقی آن، تاسیسات پیست اسکی تاریک دره احداث شده است و در ضلع غربی تاریک دره، در خط الراس گردنه (گدوک)، جاده ماشین رو جدید با راه کاروان رو قدیمی یکی می شود. این دره عصر هخامنشیان، شروع جاده هگمتانه – استخر، معروف به “ جاده شاهی“ بوده، که هگمتانه را از طریق پیچ و خمهای تاریک دره، گدوک (دره)، ورد آورد علیا، شهرستانه، اشتران به تویسرکان، نهاوند، کرمانشاه، لرستان، تخت جمشید و فارس مرتبط می ساخته است. این راه، همچنین یکی از راههای ارتباطی همدان به غرب و جنوب کشور ( و میانرودان) یا بین النهرین (عراق امروزی) بوده است. هر یک از کتیبه های به سه زبان، در سه ستون و ۲۰ سطر، بر روی صخره ای بزرگ حک شده اند، که در ستون دست چپ، متن فارسی باستان، ستون وسط؛ عیلامی یا شوشی و ستون دست راست کتیبه ها، به زبان بابلی یا اکدی و هر سه به خط میخی مادی یا هخامنشی می باشند. اولین واژه ستونی که به فارسی باستانی حک شده، کلمه “baga“ به معنی خداست.
● برج قربان
این بنای تاریخی درشهر همدان و در محله زندی ها, نزدیک دبیرستان ابن سینا قرار گرفته است. از قرارمعلوم مدفن شیخ الاسلام حسن بن عطار حافظ ابوالعلا و جمعی از امرای سلجوقی است که در قرن هفتم و هشتم هجری به طرز ساده و بی پیرایه ساخته شده است. بنا از یک برج دوازده ضلعی آجری با گنبد هرمی شکل دوازده ترک آجری تشکیل شده و بر روی طاق سردابه این برج سنگ نوشته ای وجود دارد که قدمت آن به سال ۱۰۰۹ ه .ق می رسد و ظاهرا هیچگونه ارتباطی با بنا ندارد .در وجه تسمیه این بنا از شخصی به نام قربان نام برده اند که این محل را در حمله افاغنه سنگرگاه خود قرار داد و از اهل محل خود دفاع کرد.
● جاذبه های تفریحی:
کهن ترین جایی که از واژه (الوند) اسم برده شده است، کتاب اوستاست. بایدگفت که وجوه و معانی کلمه اوستایی و فارسی باستان (ارونت)، ترکیبات اساسی و موصوفات بدان بسیار است. همچون (آروند، آلوند، آروند، آرذوند، اروند، اورند، حتی (راوند) و سرانجام (الوند). حسب قاعده جاری با تبدل معمول حرف (را) حرف (لام) – اینک بدین صورت لفظی و کتابی متداول است،از جمله متون پهلوی در پازند (اکرین دهمان) یا آفرین هفت امشاسپند، در ستایش الوند چنین آمده است: (همازور اروند کوه..... همازور چشمگان بون خانآوان ، روان، همازور الوند روت...... ) بدین معنا که ( پیروز باد کوه الوند..... پیروزباد سرچشمه های رودها و آبها، پیروز باد اروندرود ......) کتاب (بوندهشن) ایرانی (پهلوی)درباره چگونگی کوهها از کوه ((ایرز)) (ارز) در مادستان و همدان یاد کرد.

منبع : گیگاپارس