قلب و رگ های خونی

قلب یک پمپ عضلانی است که در هر دقیقه ۸۰-۶۰ بار می ‌تپد و خون را به سراسر بدن پمپ می ‌کند. رگ‌های بزرگی که به قلب متصل‌اند، خون را به ریه‌ها و کل بدن می رسانند. خود قلب نیز نیاز به خون و اکسیژن دارد که این خونرسانی توسط رگ هایی به نام عروق کرونر که بر روی سطح آن قرار دارند، انجام می شود.
عضله قلب تنها زمانی سالم باقی می‌ماند که یک جریان خون کافی توسط شریان‌‌های کرونر به آن برسد. در طی سال‌های زندگی این عروق بدلایل مختلف تدریجاً تنگ و موجب ناراحتی قلبی می گردند پس لازم است با شناخت عوامل خطر بیماریهای قلبی سعی در تغییر روش زندگی و بهبود ناراحتی خود باشیم.
● نشانه های اصلی ناراحتی قلبی
علایم ناراحتی قلبی از شخصی به شخص دیگر متفاوت است، ولی اکثراً بصورت:
۱) احساس درد در وسط جناغ سینه یا بین دو کتف که بیش از ۱ دقیقه ادامه دارد.
۲) درد ممکن است به دست چپ ، راست یا هر دو دست تیر بکشد.
۳) درد ممکن است به فک، دندانها، انگشتان دست یا انگشت شست تیر بکشد.
۴) فرد ممکن است احساس تهوع، استفراغ، عرق ریزه سرد ، تنگی نفس داشته باشد.
۵) افراد اکثراً مضطرب و بیقرار هستند.
● عوامل خطر اصلی بیماری قلبی
فشارخون بالا، کلسترول LDL بالا، کلسترول HDL پایین، تری گلیسیرید بالا، قند خون بالا، سابقه ی خانوادگی بیماری‌های قلبی، نداشتن تحرک و فعالیت بدنی، مصرف سیگار، سن بالای ۵۵ سال
▪ تاثیر سیگار بر دستگاه قلب و عروق
استعمال سیگار یک پدیده زیان‌بخش برای سلامت عمومی است و در حقیقت می‌‌توان آن ‌را مهم ترین آسیب برای سلامت عمومی دانست. از میان شایع ترین بیماری‌هایی که با استعمال دخانیات در ارتباط است، بیماری‌های آترواسکلروز قلبی-عروقی، سرطان‌ها، بیماری‌های مزمن ریه، سکته مغزی و ... هستند.
سیگار کشیدن با صدمه مستقیم به دیواره رگها، افزایش ضربان قلب، ازدیاد فشار خون، افزایش میزان چربی خون، افزایش انعقادپذیری خون، افزایش کار قلب، افزایش نیاز به اکسیژن در عضله قلبی سبب تشدید ناتوانی و اختلال عملکرد قلب می‌گردد.
با کنار گذاشتن سیگار، خطر بیماری‌های عروق کرونر کاهش می‌یابد و بعد از حدود سه سال از ترک، خطر مرگ ناشی از این بیماری تقریباً مانند غیرسیگاری‌هاست. ادامه سیگار کشیدن بعد از یک حمله قلبی ، شانس بیمار را برای حمله دوم افزایش می‌دهد.
▪ فواید ترک سیگار
- کاهش فشارخون
-احتمال حمله قلبی کاهش می یابد.
-عملکرد ریه تا ۳۰ درصد افزایش می یابد.
- سرفه ، ترشحات و گرفتگی سینوس ها ، خستگی و کوفتگی و میزان کم آوردن نفس کاهش می یابد.
- میزان ابتلاء به انواع سرطانها کاهش می یابد.
- کاهش چین و چروک زودرس در پوست، بوی بد دهان ، زردی دندان ها، بیماری های لثه، بوی بد لباس ها، زردی دست
▪ مواد غذایی مفید برای ترک سیگار
ـ جو دوسر: عصاره جو دوسر به عنوان یک ماده موثر در ترک اعتیاد به سیگار است.
ـ اسفناج، کشمش ، انجیر خشک و بادام: این مواد غذایی به دلیل قلیایی کردن محیط بدن در ترک سیگار موثرند، زیرا میزان ماده اعتیاد آور نیکوتین را در بدن تا مدتی در سطح بالایی نگه می دارند و در نتیجه نیاز شخص به مصرف نیکوتین را کاهش می دهند.
▪ فشارخون بالا عارضه ای که باید از آن ترسید!
فشار خون بالا یکی از مهمترین عوامل خطر ساز بیماری های قلبی است. اگر فشارخون بالا دارید بهتر است آنرا درمان کنید و میزان آنرا به زیر ۱۴۰ میلیمتر جیوه برسانید. زیرا فشارخون بالا باعث فشار به قلب و خستگی زود هنگام آن می شود.
▪ عوارض فشارخون بالا
۱) سخت شدن و آسیب دیدن شریان ها
۲) سکته قلبی یا نارسایی قلبی
۳) سکته مغزی
۴) نارسایی کلیه
۵) فشار یا تورم در چشمها که ممکن است منجر به کوری شود.
● نکات مهم در درمان فشارخون
۱) کاهش وزن در صورت اضافه وزن.
۲) کاهش مصرف نمک.
۳) کاهش رژیم پر چرب.
۴) افزایش مصرف میوه های تازه و سبزی.
۵) ورزش منظم مانند پیاده روی سریع ۲۰ تا ۴۰ دقیقه در روز، سه تا پنج بار در هفته.
۶) ترک سیگار
● غذاهایی مفید
ـ موز، زردآلو، پرتقال، انجیر، گریپ‌فروت، هلو، انگور ، آلو، سیب‌زمینی، سیر، کلم بروکلی ، کدو سبز، قارچ ، گوجه‌فرنگی، سبزی‌ها، حبوبات، جوانه گندم برشته ، بادام زمینی، سیب زمینی، اسفناج، شیر، نان سبوس دار ، مرغ ، شیر و لبنیات و ماهی
میوه‌ها و سبزی‌ها دارای مقدار کم ‌سدیم هستند و باید به وفور مصرف شوند.
ـ مرکبات، توت‌ها و سبزی‌های دارای برگ سبز، ‌منابع غنی ویتامین C هستند .
ـ ماهی‌های حاوی اسیدهای چرب مفید از قبیل حلوا، قزل‌آلا و قباد چندین بار در هفته توصیه می‌شوند.
ـ‌ برنج، ماکارونی، رشته‌ها و حلیم‌ بدون نمک
ـ سیر به کاهش فشارخون کمک می‌کند.
● از چه غذاهایی باید پرهیز کرد؟
ـ از سوسیس، کالباس، کنسرو گوشت، برگرها و سایر فرآورده‌های گوشتی به علت دارا بودن مقادیر بالای نمک باید پرهیز کرد.
- سبزی‌های کنسروشده در آب نمک، زیتون شور، چیپس و سایر تنقلات شور نباید مصرف شوند.
ـ ماهی دودی یا کنسروشده و تن ماهی سرشار از نمک هستند.
ـ سس‌ها، ‌سوپ‌ها، قرص‌های گوشت، کنسرو لوبیا و سایر غذاهای آماده مصرف می‌تواند سبب تشدید بیماری شود.
● کلسترول چیست؟
بدن انسان به طور طبیعی به کلسترول نیاز دارد، قسمت اعظم کلسترول در داخل بدن و توسط کبد ساخته می شود و بقیه آن با مصرف غذاهای پر کلسترول و پر چرب وارد بدن می شود. با گذشت زمان کلسترول و چربی اضافی که در خون گردش می کند، روی دیواره رگ هایی که خون را برای قلب تامین می کنند، رسوب می کنند. این امر باعث می شود سرخرگ ها باریک تر شوند، در نتیجه خون کمتری به قلب برسد. خون موجود در سرخرگ ها، اکسیژن را به قلب می رساند و در اثر باریک شدن سرخرگ ها ، به مقدار کافی اکسیژن به قلب نمی رسد و ممکن است دچار درد قفسه سینه شوید. در اثر قطع جریان خون به قسمتی از قلب، سکته قلبی رخ می دهد. میزان مناسب کلسترول خون چقدر است؟ اگر کلسترول خون شخص کمتر از ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر خون باشد نشانه ی بسیار خوبی برای سلامت یک قلب سالم است. اما زمانی که کلسترول خون بالاتر از ۲۴۰ میلی گرم در دسی لیتر خون باشد خطر حمله ی قلبی را باید جدی گرفته و حتماً میزان آن را به وسیله ی دارو و رژیم غذایی و یا هر دو کاهش داد. اگر فردی همراه با کلسترول بالا مبتلا به فشار خون بالا نیز باشد احتمال خطر حمله ی قلبی به ۶ برابر می رسد و اگر این فرد سیگاری هم باشد احتمال خطر به ۲۰ برابر یا بیشتر خواهد رسید.
● کلسترول خوب/ کلسترول بد!
کلسترول در قالب لیپو پروتئین در خون گردش می کند. قسمت اعظم کلسترول خون توسط لیپوپروتئینی به نام لیپوپروتئین با وزن کم یا LDL حمل می شود. کلسترول بسته بندی شده درLDL، کلسترول بد نامیده می شود، زیرا مقدار زیادLDL در خون، باعث رسوب کلسترول در دیواره رگ ها و انسداد آنها می شود. مقدار طبیعی سطح LDL خون کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر میباشد. هر چه مقدار LDL بالاتر باشد، خطر بیماری قلبی بیشتر می شود. اطلاع از مقدارLDL خون مهم است، زیرا نوع درمانی را که نیاز دارید تعیین می کند.
نوع دیگر کلسترول لیپوپروتئین با وزن زیاد یا HDL نام دارد که به عنوان کلسترول خوب شناخته می شود. HDL باعث برداشت کلسترول از خون می شود و از رسوب آن در سرخرگ ها جلوگیری می کند، اگر مقدار HDL کمتر از ۴۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد یک عامل خطر بزرگ برای بیماری های قلبی است، ولی اگر بالاتر از ۶۰ میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر باشد می تواند مانع از سکته های قلبی شود.
● توصیه هایی خاص برای کاهش کلسترول
۱ ) هر روز حتماً ۲ عدد سیب یا پرتقال ، چند عدد توت فرنگی خصوصاً پس از غذا میل کنید که باعث کاهش جذب کلسترول مصرف شده با غذا می شود.
۲ ) حتماً در کنار غذا، سبزی خوردن و یا سالاد تهیه شده با هویج زیاد و روغن زیتون ( یک قاشق غذاخوری) را میل کنید.
۳ ) مصرف تخم مرغ را به هفته ای ۳ عدد کاهش دهید، زیرا حذف کلی کلسترول ، تولید داخلی آن را افزایش می دهد.
۴ ) از غذاهای سرخ شده- لبنیات پر چرب- غذاهای آماده مانند سوسیس، کالباس و پیتزا- چربی های اشباع شده مانند روغن های حیوانی و گیاهی جامد و کره- احشاء حیوانی مانند دل، جگر، قلوه، سیرابی و مغز- میگو و گوشت های پر چرب، دسرهای چرب، انواع کلوچه، کیک، شیرینی ها مخصوصاً شیرینی تر- روغن نارگیل - سس های سالاد - انواع شکلات ، چیپس و پفک- زرده تخم مرغ استفاده نکنید.
۵ ) از روغن های حیوانی و روغن های جامد پرهیز کنید .
۶ ) از نان سبوس دار استفاده کنید.
۷ ) از ماست و شیر کم چرب استفاه کنید.
۸) در بین روغن های گیاهی فقط روغن نارگیل و نخل کلسترول خون را بالا می برند و بیماران قلبی نباید از آنها استفاده کنند.
۹) به طور کلی تمام گیاهان مانند سبزیجات، حبوبات و غلات فاقد کلسترول اند. اما جو، کدو، سویا، شوید و سیر اثر ضد کلسترول بسیار قوی تری دارند.
۱۰) انجام فعالیت های ورزشی باعث کاهش کلسترول خون می گردند، تمرینات ورزشی باعث افزایش مقدارHDL خون توام با کاهشLDL می گردد.
۱۱) چربی گوشت قرمز را کاملاً از آن جدا کنید، پوست و چربی مرغ را کاملاً جدا کنید.
۱۲)به جای سرخ کردن گوشت، از روش آب پز و کباب کردن استفاده کنید.
● چاقی
برای رسیدن به عمر طولانی، داشتن وزن مناسب الزامی است. هر چقدر چاق ‌تر باشید، احتمال ابتلا به بیماری قلبی در شما بیشتر است. اضافه وزن خطر سکته ی مغزی ، نارسایی احتقانی قلب، بیماری‌های کیسه ی صفرا ، آرتریت ، مشکلات تنفسی، سرطان‌های سینه، کولون و سایر سرطان‌ها را افزایش می ‌دهد.
▪ بهترین و سالمترین راه حل ارائه‌شده در مورد درمان چاقی
۱) هرگز در درمان چاقی خود از دارو استفاده نکنید، چون هر دارویی دارای عوارض خاصی می‌باشد.
۲) در درمان چاقی خود هیچگاه عجله نداشته باشید. کاهش وزن باید تدریجی باشد. حداکثر یک کیلوگرم در هفته کاهش وزن مجاز می‌باشد.
۳) رژیم غذایی صحیح(عدم مصرف غذای پر چرب و پرنمک)
۴) ورزش مناسب و کافی
۵) تغییر رفتار و اصلاح عادات بد غذایی است.
● دیابت باعث سکته ی قلبی می شود
دیابت یک عامل خطر مهم برای بیماری ‌های قلبی و سکته است. احتمال سکته ی قلبی یا مغزی در افراد دیابتی ۵۰ درصد بیشتر از کسانی است که قند خون طبیعی دارند. بنابراین کسانی که دیابت دارند، باید فشار خون و کلسترول خود را پایین‌تر از سطح توصیه شده‌ نگه دارند. نکشیدن سیگار، داشتن تحرک بدنی و مصرف روزانه ی آسپرین (در صورت توصیه ی پزشک) برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی مهم هستند.
▪ توصیه های غذایی در دیابت
۱) استفاده از فیبرهای محلول زمان لازم برای جذب قند خون را افزایش داده و از افزایش ناگهانی قند خون پس از مصرف وعده غذایی جلوگیری می کند. منابع غنی از فیبر محلول عبارتند از : سیب، مرکبات مثل پرتقال ، لیمو و گریپ فروت ، توت فرنگی و غلات سبوس دار .
۲) مصرف سیب زمینی ، هویج ، آردهای سفید و جوانه گندم آرد شده برای شما ممنوع است.
۳) از مصرف کربوهیدرات های ساده ( قند ، شکر، شیرینی ، مربا ، آرد سفید ، ژله ، آب نبات و...) پرهیز کنید
۴) بهترین شکل مصرف نان، استفاده از نان سبوس دار آن است و بهترین گزینه ها استفاده از نان سنگک و نان جو است.
۵) از مصرف چربی زیاد به خصوص چربی های جامد پرهیز کنید، توصیه میشود که چربی های گوشت ها و پوست مرغ را حتماً جدا کرده و مصرف سینه مرغ را به ران مرغ و سایر قسمت ها ارجحیت دهید.
۶) کباب کردن، بخارپز کردن و روش های پخت سریع را بر سرخ کردن در روغن ارجحیت بدهید.
۷) خوردن ماهی ممکن است احتمال ابتلا به دیابت نوع دوم را ۵۰ درصد کاهش دهد.
۸) کلم بروکلی، جو، مغزها ، قارچ خوراکی، سبوس غلات، ریواس و مخمر از سبزی های بسیار مفید است که منبع غنی کروم هستند و به تنظیم قند خون در محدوده مطلوب بسیار کمک می کند.
۹) آنتی اکسیدان ها شامل ویتامین های C , E و بتاکاروتن از مواد بسیار مهم برای حفاظت از سلول های بتا (سلول های تولید کننده انسولین) هستند، بنابراین از منابع حاوی این ویتامین استفاده کنید. ویتامین C در سبزیجات و میوه های تازه و بیشتر در مرکبات(پرتقال، گریپ فروت، انواع لیمو و نارنگی )، کیوی، انواع توت، گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای، هندوانه، طالبی، توت فرنگی و سبزیجات برگ سبز موجود است. بهترین منبع ویتامین E آجیل و روغن های گیاهی مثل : روغن جوانه گندم ، آفتابگردان، بادام ، گردو ، فندق ، ذرت و زیتون است. بتاکاروتن ( پیش ساز ویتامین A ) در میوه های رنگی به خصوص زرد و نارنجی و سبزی های سبز تیره وجود دارد؛ مثل هویج ، اسفناج ، کدو حلوایی ، طالبی ، زرد آلو ، کلم بروکلی ، گریپ فروت قرمز.
۱۰) خوردن میوه ها با پوست باعث افزایش تدریجی قند خون می شود. جالب است بدانید که بیشتر ویتامین ها در لایه های نزدیک به پوست میوه ها قرار دارند. مصرف میوه های بسیار شیرین مثل موز ، انجیر ، خربزه، انگور شیرین ممنوع است.
۱۱) برخی از ادویه ها فعالیت انسولین را تشدید می کنند. مصرف دارچین ، میخک ، زردچوبه فعالیت انسولین را تا سه برابر افزایش می دهند و مانع از افزایش قند خون می شود.
۱۲) اثر تخم شنبلیله در افراد مبتلا به دیابت نوع اول بسیار چشمگیر بوده و حتی کاهش چربی های خون را هم به دنبال دارد.
۱۳) مصرف ۸-۷ لیوان آب در روز
۱۴) به خود عادت دهید که برچسب تمام مواد غذایی را قبل از مصرف بخوانید. ممکن است تعجب کنید که بسیاری از غذاهای حاوی شیرین کننده های مصنوعی اغلب موجب افزایش قند خون می شوند.
۱۵) سویا ماده غذایی مفید و موثری است که علاوه بر قند خون، بر چربی های خون هم اثر شگفت انگیزی دارد.

محمد رضا یگانه خواه
کارشناس ارشد پرستاری