نیکولای ایوانوویچ لوباچفسکی

▪ تولد: نیژنی‌نووگوراد (اکنون گورکی)، روسیه؛ ۱۱ آذر ۱۱۷۱ ه.ش./ ۱ دسامبر ۱۷۹۲ (۲۰ نوامبر در تقویم ژولیانی)
▪ درگذشت: قازان، روسیه؛ ۴ اسفند ۱۲۳۵ ه.ش/ ۲۴ فوریه ۱۸۵۶ ریاضیدان
لوباچفسکی، هر چند دربارهٔ موضوعات متنوعی از قبیل مکانیک، اخترشناسی، نظریه‌ی‌ احتمالات، تحلیل ریاضی (آنالیز)، و جبر پژوهش کرد و مقاله و کتاب نوشت اما نام او را فعالیت در زمینهٔ هندسه و ابداع هندسهٔ نااقلیدسی در تاریخ ماندگار کرد. امروزه هندسه‌ هذلولوی را به نام او هندسه‌ لوباچفسکئی می‌نامند.
لوباچفسکی اولین کسی بود که عملا مقاله‌یی در زمینهٔ هندسهٔ نااقلیدسی نوشت او در ۱۲۰۸ ه.ش ۱۸۲۹ م. مقالهٔ خود را به روسی نوشت و یانوش بویویی بدون اطلاع از کار لوباچفسکی دو سال بعد در ضمیمهٔ ۲۶ صفحه‌ای کتاب تنتامن که توسط پدرش فورکوش بویویی نوشته شده بود مطالبی دربارهٔ هندسهٔ نااقلیدسی نوشت اما قبل از این دو، ریاضیدان برجستهٔ آلمانی کارل فریدریش گاوس تحقیقات مفصلی در زمینهٔ هندسهٔ هذلولوی انجام داده بود که به دلیل هراس از نفهمیده شدن حرف‌اش هرگز آن‌ها را منتشر نکرد و صرفاً در چند نامهٔ خصوصی در مورد کارهای‌اش صحبت کرد. به هر حال هر چند در ۱۸۴۰ م. لوباچفسکی مقاله‌یی به آلمانی نوشت که مورد ستایش گاوس قرار گرفت اما او به دلیل عقاید ماتریالیستی‌اش و به دلیل کج‌فهمی‌های روسیهٔ تزاری هرگز در کشورش مورد قدردانی قرار نگرفت و در سال‌های پایانی عمر که نابینا هم شده بود در تنهایی به سر برد و از دانشگاه غازان اخراج شد. چند سال بعد از مرگ لوباچفسکی ارزش کارهای او قدر دانسته شد و به عنوان بینانگذار یکی از هندسه‌های اقلیدسی که در سطح هذلولوی صادق است و طبق آن از یک نقطه خارج یک خط بی‌نهایت خط به موازات آن می‌توان کشید شناخته شد. اکنون در کنار هندسه‌ اقلیدسی چند هندسهٔ دیگر وجود دارد که مهم‌ترین‌شان یکی هندسهٔ لوباچفسکئی یا هذلولوی و دیگری هندسه‌ ریمانی یا هندسه‌ بیضوی است.
لوباچفسکی علنا با تعلیمات و عقاید کانت در بارهٔ فضا به مثابهٔ شهود ذهنی به مبارزه پرداخت او در ۱۸۳۵ نوشت:"تلاش‌های بی‌ثمری که از زمان اقلیدس تا کنون صورت گرفته است... این بدگمانی را در من برانگیخت که حقیقت... در داده‌ها وجود ندارد و برای اثبات آن، مثل مورد قوانین دیگر طبیعت، کمک‌های تجربی، مثلاً مشاهدات نجومی مورد نیاز است." (هندسه‌های اقلیدسی و نااقلیدسی)
منبع
۱) گرینبرگ، ماروین جی،هندسه‌های اقلیدسی و نااقلیدسی، ترجمه‌ی: م.ه. شفیعیها، مرکز نشر دانشگاهی.
۲) آ.س. اسموگورژفسکی، هندسه لوباچفسکئی، ترجمه‌ی: احمد بیرشک، انتشارات دانشگاه صنعتی شریف.
۳) و. کاگان، لوباچوفسکی هندسه نااقلیدسی ترجمه‌ی: پرویز شهریاری، انتشارات توکا
۴) بیرشک، احمد و دیگران، خلاصهء زندگینامهء علمی دانشمندان، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی.

منبع : ویکی پدیا