سل ( Tuberculosis) چیست ؟

سل یک بیماری عفونی است که اغلب ریه ها را مورد حمله قرار می دهد اما می تواند هر قسمتی از بدن را درگیر نماید. سل از طریق هوا از فردی به فرد دیگر منتقل می شود. در فرد مبتلا به سل ریوی یا گلو، سرفه، خنده، عطسه، خواندن یا صحبت کردن منجر به پراکندگی میکروب در هوا می گردد. اگر فردی هوای آلوده را استنشاق نماید احتمال ابتلا به سل در وی وجود دارد. این نکته مهم است که تفاوت عفونت سل و بیماری سل را درک نماییم. فردی که آلوده به سل است ، باکتری سل در بدن او وجود دارد ولی سیستم دفاعی بدن از وی در برابر باکتری حفاظت می نماید و او بیمار نمی شود. فردی که به بیماری سل مبتلا است ، بیمار است و می تواند بیماری را به دیگر افراد منتقل نماید. فرد بیمار لازم است در کوتاه ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه نماید. آلوده شدن به عفونت سل به آسانی صورت نمی گیرد. اغلب لازم است فرد در تماس نزدیک با شخص مبتلا به بیماری سل برای یک مدت طولانی قرار گیرد. سل، اغلب بین اعضای خانواده ، دوستان نزدیک و افرادی که با هم زندگی یا کار می کنند انتشار می یابد. سل اغلب براحتی در فضای کوچک و در یک مدت زمان طولانی انتشار می یابد.
هر چند انتقال بیماری در یک هواپیما، اگر چه به صورت نادر گزارش شده است. در هر صورت اگر فردی آلوده به باکتری سل باشد به این معنی نیست که حتماً در آینده مبتلا به بیماری سل می شود. بسیاری از افرادی که آلوده هستند به بیماری سل مبتلا نمی شوند زیرا سیستم دفاعی بدن، آنها را محافظت می نماید. بسیاری از بیماری های فعال سل، نشانه فعال شدن عفونت های قدیمی در افرادی با نقص سیستم ایمنی می باشد. متخصصین معتقدند حدود ۱۰ میلیون آمریکایی آلوده به باکتری سل می باشند. فقط حدود ۱۰ درصد از این افراد طی دوران زندگی مبتلا به بیماری سل می گردند و ۹۰ درصد دیگر هرگز به بیماری مبتلا نمی شوند. سل یک مشکل جهانی پیشرفته محسوب می شود به خصوص در آفریقا که انتشار بیماری از طریق ایدز تسهیل می شود.
تخمین زده می شود که از هم اکنون تا سال ۲۰۲۰ میلادی اگر کنترل قطعی نگردد، حدود یک میلیارد نفر دچار عفونت گردند، بیش از ۱۵۰ میلیون نفر به بیماری مبتلا شوند و ۳۶ میلیون نفر در سراسر جهان فوت نمایند. در هر سال بیش از ۸/۸ میلیون بیماری تازه و نزدیک به ۲ میلیون مرگ به بیماری سل نسبت داده می شود، ۱۰۰ هزار مورد از ۲ میلیون مرگ در بین اطفال رخ می دهد. · چه کسی به سل مبتلا می شود ؟ هر کسی ممکن است به سل مبتلا گردد، هر چند گروهی از افراد در خطر بیشتر ابتلا به بیماری سل فعال قرار دارند.
▪ افراد مبتلا به عفونت HIV ( ایدز )
▪ تماس نزدیک با فرد مبتلا به عفونت سل
▪ برخی مشکلات طبی که مقاومت بدن را در برابر بیماری کاهش می دهند. (برای مثال : دیابت، سیلکوزین یا بیماری که تحت درمان یا داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی مانند کورتیکواستروئیدها می باشند. )
▪ افراد متولد در کشورهایی که میزان ابتلا به سل بالا می باشد.
▪ برخی از اقلیت های نژادی و قومی
▪ افرادی که به مدت طولانی در مراکز درمانی مشغول به کار هستند نظیر پرستارها
▪ مراقبین بهداشتی و افراد دیگر نظیر نگهبان های زندانها
▪ افراد مبتلا به سوء تغذیه
▪ افراد الکلی ، بی خانمان و مصرف کننده های مواد مخدر وریدی ·
● علائم سل چیست ؟
فرد مبتلا به عفونت سل می تواند بدون علامت باشد . یک فرد مبتلا به بیماری سل می تواند همه یا هر یک از علائم زیر را تجربه کند.
▪ سرفه طولانی مدت
▪ احساس خستگی دائمی
▪ کاهش وزن
▪ کاهش اشتها
▪ تب
▪ سرفه خلط دار خونی
▪ تعریق شبانه این علائم در دیگر بیماری های ریه نیز دیده می شوند.
نکته مهم این است که یک فرد مبتلا به سل ممکن است کاملاً سالم به نظر برسد و یا فقط سرفه های گاهگاهی داشته باشد. اگر شما فکر می کنید که در معرض عفونت سل قرار گرفته اید، باید یک تست پوستی سل بدهید.
● چگونه بیماری سل پیشرفت می نماید؟
دو راه ممکن برای ایجاد بیماری سل عبارتند از: شخصی که سالها به عفونت سل آلوده است ولی سالم به نظر می رسد. زمانی فرا می رسد که تغییری در وضعیت سلامتی شخص رخ می دهد. علت این تغییرات ممکن است بیماری دیگری نظیر ایدز یا دیابت باشد. از علل دیگر دارو یا مصرف الکل و یا کمبود بهداشت شخصی در اثر بی خانمانی را می توان مطرح نمود. در اثر این عوامل و هنگامی که سیستم حفاظتی بدن صدمه دید، آلودگی سل تبدیل به بیماری آن می گردد. در این روش فرد ماه ها یا سالهای بعد از آلودگی به باکتری سل به بیماری آن مبتلا می شود. در روش دیگر، بیماری سل بسیار سریع پیشرفت می نماید. گاهی با اولین تنفس باکتری سل بدن قادر به مقابله با باکتری نمی باشد و بیماری سریعاً پیشرفت می نماید و بعد از چند هفته بیماری وارد مرحله فعال خود می گردد.
● تست پوستی سل چیست ؟
این تست روشی برای شناسایی افراد آلوده به سل می باشد. اگر چه چندین روش تست پوستی وچود دارد ولی روش ترجیحی تست « مانتـو » می باشد. برای این تست تعداد کمی از مواد در لایه سطحی پوست بازو تزریق می شود. ۲ تا ۳ روز بعد مراقبین مراکز بهداشتی میزان پیشرفت توده و اندازه آن را بررسی می نمایند. افزایش قابل ملاحظه اندازه توده با ریسک بالایی برای آلودگی سل همراه می باشد. در صورت آلودگی فرد به سل آزمایش هایی نظیر عکس قفسه سینه و کشت خلط صورت می گیرد.
▪ سوال: آیا برای چک کردن سل باید هر سال یک تست پوستی انجام داد؟
▪ جواب : اگر شما در معرض خطر ابتلا به سل یا انتقال سل هستید و یا شغل شما ایجاب می کند باید تست صورت گیرد. توصیه می شود افرادی که در تماس نزدیک با بیماران مبتلا به سل هستند و یا اخیراً علائم سل در آنها بروز کرده است، جهت، تشخیص « تست توبرکولین » را انجام دهند. اگر شما در گروهای پر خطر بیماری سل قرار گرفته اید، برای مثال مبتلا به ایدز، باید حتماً تست شوید.
● درمان سل چیست ؟
این نکته که فرد آلوده است یا دچار بیماری سل می باشد تعیین کننده درمان می باشد. در فردی که آلوده به باکتری سل می باشد، درمان پیشگیری کننده کافی می باشد. درمان پیشگیری کننده قبل از ایجاد صدمات، باکتری سل را از بین می برد اما ممکن است در آینده با شکست روبرو شود. درمان معمول تجویز دوز روزانه ایزونیازید یا INH می باشد . ایزونیازید یک داروی ارزان قیمت می باشد. فرد بیمار باید به مدت ۶ تا ۹ ماه دارو را مصرف نموده و مرتباً جهت بررسی عملکرد دارو چک شود. در سالهای گذشته بیماران مبتلا به سل به مدت ماه ها و یا حتی سالها در بیمارستان های مخصوص بستری و سپس جراحی می شدند. ولی امروزه سل توسط داروهای بسیار کارایی درمان می شود. اغلب بیماران برای مدت کوتاهی در بیمارستان بستری و سپس مصرف داروها را در خارج از بیمارستان ادامه می دهند و گاهی بیماران اصلاً در بیمارستان بستری نمی شوند. بعد از چند هفته فرد به فعالیت های طبیعی روزمره خود بازگشته و از بابت انتقال بیماری به دیگران هیچ نگرانی ندارد. بیمار اغلب ترکیبی از چند دارو ( اغلب ایزونیازید به علاوه دو تا سه داروی دیگر شامل ریفامپین ، پیرازین آمید، آتانبوتول ) را به مدت ۹ ماه مصرف نماید.
بیمار احتمالاً فقط بعد از چند هفته از شروع درمان احساس بهبودی می نماید. این نکته مهم است که بیمار داروها را به درستی تا پایان دوره درمانی مصرف نماید. عدم مصرف صحیح و یا قطع دارو توسط او، وی را مجدداً بیمار نموده و احتمال انتقال بیماری سل را به دیگران افزایش می دهد. در نتیجه بسیار از کارگذاران سلامت عمومی درمان تحت نظر مستقیم یا (DOT ) را توصیه می نمایند. تا از این طریق مراقبین سلامت فردی از مصرف داروها توسط بیماران مطمئن گردند. اگر داروها نادرست تجویز شوند و فرد به بیماری سل مبتلا شود. درمان مجدد به علت مقاومت دارویی بسیار مشکل می باشد. بیماری سل مقاوم به چند دارو بسیار خطرناک است بنابراین بیماران باید به نحو صحیحی داروهای خویش را مصرف نمایند. ویزیت های مکرر جهت بررسی روند بیماری ضروری است. برخی اوقات داروهای مصرفی در درمان سل باعث بروز عوارض دارویی می گردند.
● مقاومت چند دارویی در برابر سل چیست؟
سل مقاوم به چند دارو یک فرم بسیار خطرناک بیمار است. برخی از انواع سل ، به بعضی از اثرات داروهای آن مقاومت نشان می دهند. این اتفاق به دنبال درمان نادرست و ناکافی بیماری سل رخ می دهد. این مقاومت می تواند علت بیماری سل شود. بیماری مقاوم به درمان بسیار سخت درمان می شوند. سل مقاوم به دارو مانند عفونت عادی سل انتشار می یابد. توجه بیمار به درمان تحت نظر پزشک، نقش بسیار مهمی در جلوگیری از ایجاد بیماری سل مقاوم به درمان ایفا می نماید.
● آیا یک بیمار مبتلا به سل می تواند دیگران را آلوده نماید؟
در صورت وجود بیماری و عدم درمان آن پاسخ مثبت است. با شروع درمان بیمار به سرعت غیر آلوده گشته و نمی تواند دیگران را به بیماری مبتلا سازد. داروها معمولاً بعد از چند هفته فرد را غیر آلوده می سازند. سل از طریق هوا و به وسیله سرفه و عطسه به دیگران منتقل می شود. رختخواب ، کتابها، لوازم خانگی ، و یا ظروف غذای فرد بیمار نمی تواند، منجر به انتشار عفونت گردد. تماس مختصر با منبع سل به ندرت باعث آلودگی فرد می شود. تماس نزدیک و مداوم اغلب می تواند باعث آلودگی به سل گردد. · اقدامات لازم در فرد مبتلا به سل. برخی افراد نظیر مبتلایان به ایدز یا کارکنان مراکز بهداشتی باید مرتباً از لحاظ بیماری کنترل شوند. در صورت هرگونه شک به آلودگی گذشته یا اخیر باید بلافاصله از نظر سل تست شوید. اگر تست منفی باشد : تست منفی اغلب به این معنی است که شما آلوده نیستید و نیاز به درمان ندارید، هرچند اگر شما علائم سل را داشته باشید، پزشک باید علت آن را جستجو نماید. برخی اوقات، در فردی که اخیراً آلوده شده و یا سیستم ایمنی عملکرد مناسبی ندارد، تست به صورت کاذب منفی می شود. اگر تست مثبت باشد : یک واکنش قابل ملاحظه به این معنی است که شما آلوده به باکتری سل می باشید ولی به این معنی نیست که شما به بیماری سل مبتلا هستید. در این صورت باید تستهای دیگر و عکس قفسه سینه انجام پذیرد.
از توصیه پزشک در درمان بیماری سل پیروی نمائید و داروهای تجویزی را با دقت و منظم مصرف نمائید. در صورت عدم نیاز به درمان به توصیه های پزشک در مورد پیگیری بیماری توجه نمائید. اگر شما به بیماری سل مبتلا هستید، توصیه های درمانی پزشک را دنبال نمائید.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان