ایرانشناسی در کانادا

ذخایر عظیم فرهنگی ایران زمین همواره در میان مردم فرهیخته و فرهنگ دوست كانادا از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است.
در نیم قرن اخیر، عواملی چند، در توسعه چشمگیر مطالعات ایرانشناسی در این كشور موثر بوده اند. از جمله آنكه، پس از جنگ جهانی دوم همراه با بسط سریع ارتباطات بین المللی كانادا در زمینه های سیاسی و اقتصادی، دوره های مطالعات مربوط به خاور میانه و اسلام شناسی نیز در برخی از دانشگاههای كانادا دائر گردید و معمولا در این دوره ها شاخه ای زیر عنوان ایرانشناسی گنجانده می شد.
در دهه های اخیر و مخصوصا پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹، كه با مهاجرت تعداد قابل توجهی از تحصیل كرده ها، دانشگاهیان، روزنامه نگاران، شعرا، هنرمندان و روشنفكران ایرانی به كانادا همزمان گردید، باعث شد كه مطالعه راجع به ایران و ایرانیان و به طور كلی فارسی زبانان مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
و همچنین با افزایش تعداد نسل دومی ها (ایرانی – كانادایی) علاقمندی به جنبه های مختلف زبان و فرهنگ و تمدن ایرانی افزایش یافته و در بسیاری از دانشگاههای كانادا در سطوح مختلف دروس و برنامه های آموزشی مربوطه دایر شد.
از جمله قدیمی ترین این موارد باید به تاسیس موسسه مطالعات اسلامی در دانشگاه مك گیل در سال ۱۹۵۱ اشاره كرد كه در آن به مطالعات ایرانی به عنوان زیر مجموعه مطالعات اسلامی و خاورمیانه پرداخته شده است.
همچنین در دانشگاه تورنتو در سال ۱۹۶۱دپارتمان مطالعات اسلامی شروع به فعالیت نمود. این دپارتمان در دهه های ۶۰ و ۷۰ تحت مدیریت قوی پروفسور جورج مایكل ویكنس (Goarge Micheal Wickens) به یكی از قطبهای مهم مطالعات ایرانشناسی و ادبیات ایران در آمریكای شمالی تبدیل گردید.
در زمینه زبان و ادبیات فارسی، پروفسور ویكنس یكی از پیشقدمان محسوب می شود. وی با ترجمه و تصحیح تعدادی از متون كلاسیك ادبیات فارسی و عربی از جمله ترجمه بوستان سعدی و اخلاق ناصری خواجه نصیر الدین طوسی در این عرصه كاملا شناخته شده است.
مطالعه ادبیات ایرانی معاصر نیز در بخش تطبیقی در برخی از دانشگاههای كانادا دنبال شده است.
استاد ریوان ساندلر Rivanne Sandler از دانشگاه تورنتو طیف وسیعی از نثر و نظم مدرن فارسی را مورد بررسی قرار داده و در مجله "ادبیات امروز جهان"World Literature Today زیر عنوان "تحولات ادبی در ایران در سالهای دهه شصت و هفتاد میلادی تا قبل از انقلاب ایران"۱ به چاپ رسانده است. پروفسور نسرین رحیمیه از دپارتمان ادبیات تطبیقی دانشگاه آلبرتا نیز به بررسی آثار نویسندگان معاصر ایرانی، سینمای ایران بعد از انقلاب توجه ویژه ای نشان داده و متدلوژی چند رشته ای در تحقیقات وی كاملا مشهود است. از جمله آثار وی می توان به كتاب "پارسیان گمشده: بازخوانی صداها در تاریخ فرهنگی ایران"۲ اشاره نمود.
در همین زمینه لازم به اشاره است كه یكی از اساتید دانشگاه مانیتوبا خانم ژیلا قمیشی ادیتور یكی از شماره های مجله زبان شناسی۳ بوده كه به تركیبات زبانهای ایرانی اختصاص یافته است.
انجام تحقیقات در زمینه تاریخ ایران از زمانهای اساطیری قبل از تاریخ تا به امروز همواره یكی از زمینه های بالنده مطالعاتی بوده كه شامل ترجمه و تصحیح فنی متون قدیمی نیز می شده است.
با برگزاری اولین سمینار دانشگاهی راجع به ایران در كانادا، در دسامبر ۱۹۷۱، تحت عنوان فرهنگ و تمدن ایرانی Iranian Civilization and Culture عملا مباحث ایرانشناسی به طور رسمی به جهان دانشگاهی راه یافت.
در این زمینه باید از محققان برجسته ای نظیر استادان زیر نام برد:
• Margarett C. Miller۴
• Waldemar Heckel۵
• Roger Savory۶
برخی جنبه های تاریخ دیپلماسی در ایران دوره صفویه در قرنهای ۱٦ و ۱۷ نیز توسط آقای كولین میشل Collin P. Mitcheal در دانشگاه Dalhousie مورد مطالعه قرار گرفته و نتایج آنها طی مقالات متعددی منتشر شده است. از جمله می توان به مقاله
“Safavid Imperial Tarassul and The Persian Insha Tradition”۷
اشاره كرد.
همچنین پروفسور Edward Ingram استاد تاریخ در دانشگاه سیمون فریزر، چندین تحقیق در مورد روابط انگلستان با ایران قرن نوزدهم منتشر ساخته است.۸
از اساتید مبرز حوزه ایرانشناسی در حال حاضر، پروفسور دریل مك لین (DerrylMaclean) در دانشگاه سیمون فریزر می باشند كه به تحقیق درباره فرهنگ ایرانی در بستر تاریخی اسلامی – هندی پرداخته و دارای آثار متعددی در خصوص مباحث ادیان و تقارن فرهنگی بین ایران قرون وسطی و هند منتشر ساخته اند.
هم اكنون نیز دروس مختلفی در زمینه اسلام شناسی و تاریخ و تمدن اسلامی در آن دانشگاه تدریس می نمایند.
و با توجه به منابع فارسی ذیقیمت در كتابخانه دانشگاه سیمون فریزر و نیز برگزار سالیانه سمینار "میرهادی" در زمینه ایرانشناسی، در آینده نه چندان دور این دانشگاه به صورت یكی از قطبهای ایران شناسی در خواهد آمد. در زمینه فلسفه و كلام و عرفان و تشیع در ایران، باید به آثار پروفسور هرمنت لندولت Hermann Landolt از دانشگاه مك گیل اشاره كرد كه به ارائه دیدگاههای ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا پرداخته و از جمله آثار مهم وی، تصحیح و استنساخ كشف الاسرار اثر مشهور نورالدین اصفهانی است و بسیاری از مقالاتی كه در دائره المعارف های مختلف در این زمینه منتشر ساخته است.از اساتید مبرز در زمینه فلسفه و عرفان اسلامی كه به دانشگاه مك گیل كانادا وابسته بوده است، توشیكو ایزوتسو Toshikiko Izutsu است كه مولف اثر مشهور "مفاهیم اخلاقی و مذهبی در قرآن"۹ و از جمله انتشار كتاب "ساختار اساسی مابعد الطبیعه سبزواری"۱۰ كه به همت نمایندگی دانشگاه مك گیل در تهران منتشر شده است.
تحقیقات مربوط به شیعه دوازده امامی، مبحث مورد توجه بسیاری از مطالعات در دانشگاههای كانادا در سالهای اخیر بوده است از جمله می توان به مقالات یكی از شاگردان هرلندولت آقای تد لوسن ۱۱Todd Lawson در دانشگاه تورنتو اشاره كرد.
پروفسور لیندا كلارك Lynda Clarck از دپارتمان ادیان دانشگاه كنكوردیا، به نحو مبسوطی به تحقیقات در شیعه شناسی پرداخته است و آثار و مقالات متعددی از وی منتشر شده است.
در پرتو همكاریهای سازنده و موثر بین موسسات عمده باستانشناسی نظیر موزه رویال انتاریو R.M.O، تعدادی از دپارتمانهای دانشگاه تورنتو، حوزه مطالعاتی مربوط به تاریخ هنر و باستانشناسی ایرانی به مثابه حوزه فعال تحقیقاتی بروز كرد.
از جمله محققین به نام در این زمینه پروفسور گلمبك Golombek، پروفسور میسن Mason و پروفسور كیل Keall می باشند. نتیجه یكی از پروژه های مطالعاتی موزه R.M.O در خصوص سرامیكها در عهد تیموریان است كه به صورت كتاب منتشر شده است.۱۲
همچنین اثری كه توسط پروفسور یانگ و پروفسور اسمیت (Cuyler Youg و P. Smith) زیر عنوان "مهاجرت آریاییها به مناطق غرب ایران"۱۳ منتشر ساخته اند.
جدیدترین اثر پروفسور یانگ، رساله ای است كه با E. Keall در خصوص "امپراطوریهای ایران قدیم"۱۴ در مجموعه دائره المعارف پنگوئن منتشر ساخته است.
همچنین سبك شناسی معماری قرنهای ۱۵ و ۱٦در ایران، از زمینه های تخصصی دیگری است كه پروفسور لیزا گلومبك به آن می پردازد.
از جمله محققین برجسته دیگر در حوزه تاریخ هنر، پروفسور Anthony Welck از دانشگاه ویكتوریا كانادا است كه تحقیقات وی مربوط به هنرهای زمان صفویه اعم از نقاشی، خطاطی و معماری می شود.
وی همچنین برگزار كننده تعدادی از نمایشگاههای برجسته در سالهای ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ در خصوص هنر ایرانی – اسلامی در قرون وسطی Medival Perso-Islamic Art بوده است.
از جمله آثار وی می توان به كتاب وی زیر عنوان "شاه عباس و هنر در اصفهان"۱۵ اشاره كرد.
آنچه كه عرضه شد نمایی كلی از وضعیت تحقیقات مربوط به ایرانشناسی در كانادا می باشد كه كامل آن به صورت جزوه مستقل ارائه خواهد شد.
---------------------------------------------------
۱ “Literature Developments in Iran in the ۱۹۶۰s and ۱۹۷۰s prior to the ۱۹۷۸ Revolution”, Rivane Sandler, World Literature Today, ۶۰, ۱۹۸۶, pp. ۲۴۶-۵۱
۲ “Missing Persians: Discovering Voices in Iranian Cultural History”, Nasrin Rahimieh, Syracuse, ۲۰۰۱.
۳ “Journal of Liguistics”, ۴۸, ۲۰۰۱.
۴ Margarett C. Miller; Athens and Persia in the fifth century B.C.: A study in Cultural Receptivity, (Cambridge, ۱۹۹۷)
۵ Waldemar Heckel; The Marshals of Alexander’s Empire, (London, ۱۹۹۲), also see: Waldemar Heckel; The Wars of Alexander the Great ۳۳۶-۳۲۳ B.C., (Oxford, ۲۰۰۲)
۶ Roger Savory; Iran Under The Safavid, (Cambridge, ۱۹۸۰)
۷ “Safavid Imperial Tarassul and The Persian Insha Tradition”, Studia Iranica ۲۶, ۱۹۹۷, pp. ۱۷۳-۲۰۹.
۸ از جمله این مقالات می توان به مقاله زیر اشاره كرد:
“British Persian Connection, ۱۷۹۸ – ۱۸۲۸”: Prelude to the Great Game in Asia, Oxford, ۱۹۹۲.
۹ “Ethico-Religious Concepts in the Quran”, Montreal, ۱۹۶۶.
۱۰ “The Fundamental Structure of Sabzwari’s Metaphysics”, Tehran, ۱۹۶۸.
۱۱ Todd Lawson, “Akhbari Shii Approach to Tafsir” eds. G. R. Harvard & A. Shareef, London, ۱۹۴۳, pp. ۱۷۳-۲۱۰, also see: Todd Lawson, “Note for the study of Shii Quran”, in Journal of Semitic Studies ۳۶, ۱۹۹۱, ۲۷۶-۹۵.
۱۲ “Tamerlane’s Tableware: A New Approach to the Chinoiserie Ceramics of Fifteenth and Sixteenth Century Iran”, by Lisa Golombek, ۱۹۹۶.
۱۳ “The Iranian Migration into the Zangros” , Iran ۵, ۱۹۶۷, pp. ۱۱-۳۴.
۱۴ “The Penguin Encyclopedia of Classical Civilization”, ed. A. Cotterell, Londom, ۱۹۹۵, pp. ۱۴۷-۹۲.
۱۵ “Shah Abbas and Arts in Isfahan”, New York, ۱۹۷۳
فاضل لاریجانی
برگرفته از: رایزنی فرهنگی ایران در كانادا

منبع : شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی