چهارشنبه, ۱۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 1 May, 2024
مجله ویستا
موارد مصرف خمس
▪ چرا باید خمس بدهیم؟
▪ آثار اجتماعی خمس
▪ خمس مال چه کسی است؟
خمس به دو قسمت منقسم میشود:
۱) سهم امام
۲) سهم سادات.
سهم امام همانگونه که از قرآن و روایات استفاده میشود، ملک شخصی پیامبر و امام نمیباشد، بلکه پیامبر و امام، مسئول تصرّف در آن هستند و به اندازه نیاز شخصی میتوانند تملّک کنند. ولایت امام، بر گرفتن و مصرف خمس است و به معنای ملکیت شخصی او نیست. مالکیت خدا نیز بر قسمتی از خمس (سهم امام) از مقوله مالکیت اعتباری است که عرف میتواند برای خدا اعتبار کند نه مالکیت شخصی، چرا که عقلای قوم چنین مالکیت شخصی را برای خدای متعال وضع نکردهاند. به گونهای که اگر پیغمبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) در فروش اموال خمسی از ناحیه خدا وکالت داشته باشد با فروش آن، از مالکیت اعتباری خداوند خارج شده و بها و ثمن آن وارد ملکیت خدا شود؛ چنانکه در مالکیتهای شخصی و عرفی متداول چنین میباشد. مضاف بر این، مالکیت اعتباری برای خدا و رسولش توأم با هم معنا ندارد، خواه این نوع ملکیت در عرض هم باشند یا در طول هم قرار گرفته باشند.(۱)
از آنجایی که صدقه بر ذرّیه رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) تحریم شده، مقرّر گردیده است که حکومت اسلامی به جای صندوق صدقات، از صندوق خمس به آنان کمک کند.
اما اگر مراد از آن، ملکیت تکوینی باشد از دایره موضوع بحث ما خارج میگردد، زیرا بحث ما در قلمرو احکام فقهی بر اساس اعتبارات عقلایی است، نه دقتهای عقلی و فلسفی که در اینگونه موضوعات زمینه مناسبی ندارد؛ چنانکه قراین موجود نیز این معنا را تأیید میکند، زیرا خداوند احتیاجی به مال خمسی ندارد و آنچه از اموال در اختیار بشر است، مال خداست.
در صورتی که مالکیت به مفهوم اولویت در تصرّف برای خدا و پیامبر باشد، اعتبار چنین مالکیتی برای خدا در اینگونه موارد از نظر عقلا مانعی ندارد، بلکه در نگاه آنها معقول و معتبر خواهد بود. بنابر این کلمه «فأنّ للّه خمسه» یعنی اینکه صاحب اختیار و آن کسی که ولایت بر خمس دارد، حضرت حق میباشد. کلمه «للرسول» نیز همین معنا را میرساند؛ یعنی رسول خدا هم ولایت در تصرّف دارد، چرا که جزو اعتباریات عقلانی است و ادله خمس چنین امری را معقول میشمارد. همانگونه که وحدت سبک و سیاق نیز بر اولویت در تصرف دلالت و تأکید دارد، چرا که تفکیک میان مالکیت خدا و رسول در آیه خمس، خلاف ظاهر است و نمیتوانیم مالکیت خدا را از باب اولویت در تصرّف بر مالکیت اعتباری حمل کنیم، اما از واژه «للرّسول و لذی القربی» مالکیت شخصی استنباط نماییم. این نوع برداشت، خلاف ظاهر آیه است و حمل مفهوم آیه بر خلاف ظاهر، احتیاج به قرینه و دلیل قابل توجهی دارد، در صورتی که دلایل، خلاف آن را میرساند؛ بلکه چنین تفکیکی میان مالکیت خدا و رسول در این آیه، مخالف نصوص روایی و فتوای فقها نیز میباشد.(۲)
خمس اموال، نه به صورت بودجه حکومتی است که در هر عصر و زمان باید به حکومت عادل داده شود و نه جزء اموال شخصی امام معصوم و جانشینان آنهاست که بتوانند شخصاً تملّک نمایند، بلکه امام و فقها، صاحب اختیار در گرفتن خمس و صرف قسمتی از آن در مصالح سادات و بخش اعظمی از آن در راه ترویج اسلام و تقویت حوزههای علمیه و... میباشند؛ چنانکه سیره علمای صالح و مراجع عظام همواره بر این امر جاری بوده و تا ظهور امام عصر (عج) ادامه خواهد داشت
به همین دلیل هنگامی که از امام رضا (علیهالسلام) سؤال میشود آنچه مال خداست، در نهایت مال چه کسی است؟ میفرماید: آنچه مال خداست، مال رسول اوست: «و ما کان لرسول الله فهو للامام؛(۳) و آنچه مال رسول الله است، پس آن، عیناً مال امام میباشد». شاید به همین دلیل در السنه و افواه شیعیان، خمس به سهم سادات و مال امام تقسیم و تعبیر میشود.
در حدیثی دیگر علی بن راشد میگوید: به امام ابی الحسن الثالث گفتم: اموالی به ما میدهند و میگویند: برای ابو جعفر است که پیش ما باقی مانده، با آن اموال چه کنیم؟ امام فرمود: «ما کان لابی بسبب الامامة فهو لی و ما کان غیر ذلک فهو میراث علی کتاب الله و سنة نبیّه؛ هر چیزی که به دلیل مقام امامت برای پدرم بوده، الان مال من است و هر چیزی که از ناحیه شخصی و غیر از منصب امامت از پدرم باشد، جزء میراث او محسوب میشود که طبعاً مطابق کتاب خدا و سنّت پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) بین ورثه تقسیم میشود.»
سهم امام همانگونه که از قرآن و روایات استفاده میشود، ملک شخصی پیامبر و امام نمیباشد، بلکه پیامبر و امام، مسئول تصرّف در آن هستند.
بنابر این، نظریه کسانی که معتقدند خمس، ملک شخصی پیامبر و امام است، درست نیست، بلکه آنها متولّی گرفتن و مصرف کردن خمس در راه پیشبرد اسلام و مسلمانان میباشند.
امام خمینی (ره) نیز در کتاب ولایت فقیه تصریح میکند به اینکه خمس، یک نوع مالیاتی است که در اختیار حکومت اسلامی قرار میگیرد، چرا که سهم امام و سادات، یک ثروت کلانی است که بیشک برای سیر کردن شکم سادات فقیر و یتیم و درمانده، وضع و تشریع نشده است، ولی از آنجایی که صدقه بر ذرّیه رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) تحریم شده، مقرّر گردیده است که حکومت اسلامی به جای صندوق صدقات، از صندوق خمس به آنان کمک کند و این، تبعیض نیست، بلکه میخواهد سادات از زکات واجب که مخصوص مستمندان غیر سادات است و میتواند در عمران و آبادانی بلاد اسلامی نقش اساسی داشته باشد، استفاده نکنند.
در هر صورت، به عقیده نگارنده، خمس اموال، نه به صورت بودجه حکومتی است که در هر عصر و زمان باید به حکومت عادل داده شود و نه جزء اموال شخصی امام معصوم و جانشینان آنهاست که بتوانند شخصاً تملّک نمایند، بلکه امام و فقها، صاحب اختیار در گرفتن خمس و صرف قسمتی از آن در مصالح سادات و بخش اعظمی از آن در راه ترویج اسلام و تقویت حوزههای علمیه و... میباشند؛ چنانکه سیره علمای صالح و مراجع عظام همواره بر این امر جاری بوده و تا ظهور امام عصر (عج) ادامه خواهد داشت.
۱) تحقیق این موضوع را در کتاب بیعامام، ج ۳، ص ۲۲ پیگیری کنید.
۲) طوسی النهایه، ص ۱۹۸ و شرایع الاسلام، ج ۱، ص ۱۶۴.
۳) کافی، ج ۱، ص ۵۴۴ و التهذیب، ج ۴، ص ۱۲۶.
محمدباقر شریعتی سبزواری
۲) طوسی النهایه، ص ۱۹۸ و شرایع الاسلام، ج ۱، ص ۱۶۴.
۳) کافی، ج ۱، ص ۵۴۴ و التهذیب، ج ۴، ص ۱۲۶.
محمدباقر شریعتی سبزواری
منبع : تبیان
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید بلیط هواپیما
ایران مجلس شورای اسلامی بابک زنجانی مجلس دولت سیزدهم قوه قضائیه خلیج فارس لایحه بودجه 1403 شورای نگهبان دولت حجاب مجلس یازدهم
تهران قوه قضاییه پلیس سیل آموزش و پرورش شهرداری تهران فضای مجازی سلامت شورای شهر تهران دستگیری سازمان هواشناسی قتل
خودرو بانک مرکزی ایران خودرو قیمت دلار قیمت خودرو قیمت طلا سایپا دلار بازار خودرو مالیات تورم ارز
تلویزیون سریال پایتخت سینمای ایران سینما دفاع مقدس رسانه موسیقی تئاتر فیلم رسانه ملی کتاب
رژیم صهیونیستی اسرائیل غزه فلسطین آمریکا جنگ غزه حماس نوار غزه روسیه عربستان نتانیاهو ترکیه
فوتبال پرسپولیس استقلال سپاهان تراکتور باشگاه پرسپولیس باشگاه استقلال لیگ برتر رئال مادرید فوتسال تیم ملی فوتسال ایران بازی
هوش مصنوعی ناسا اپل تسلا تبلیغات فناوری پهپاد همراه اول گوگل آیفون
داروخانه مسمومیت دیابت خواب کاهش وزن طول عمر سلامت روان بارداری آلزایمر