شکست متقابل

چرا بعضی از ورزشکاران از تمرینات با وزنه نتیجه خوبی به‌دست می‌آورند در صورتی‌که وضعیت برای دیگران این‌طور نیست. حتی با وجود پیروی از یک برنامه تمرینی وسایل مشابه تمرینی باز یک گروه به‌دلیل عدم پیشرفت و یا سرعت بسیار آهسته پیشرفت در نهایت دست از تمرینات می‌کشند. جوابی وجود ندارد که بتوان آن‌را به همه تعمیم داد یا به‌طور کل جواب این مشکل را با آن داد.
دلیل اصلی این مسئله یک فاکتوری است که شاید تا به‌حال به گوش خیلی بدنسازها نرسیده باشد که نام آن‌هم (Reciprocity failure) یا همان شکست متقابل می‌باشد. شکست در رسیدن به انتظارات و نتایج موردنظر تعریفی است که می‌توان از این فاکتور کرد. تعریفی که لااقل در نگاه اول علی‌رغم ظاهرش آن‌قدر بی‌معنی نمی‌باشد و نیاز به توضیح کاملاً دقیق دارد.
واژه فوق برای آن‌دسته از افراد که به‌صورت تقریباض حرفه‌ای رشته عکاسی را دنبال می‌کنند آشنا به‌نظر می‌رسد ولی برای سایرین این واژه چندان مأنوس نمی‌باشد. ظهور فیلم بستگی به چند فاکتور دارد:
۱. سرعت فیلم
۲. منبع نور
۳. مدت زمانی که طول می‌کشد تا یک عکس گرفته شود
۴. سایر لنز و نوع لنزی که از آن استفاده شد
و چندین فاکتور جانبی دیگر که به لحاظ اهمیت به اندازه فاکتورهای فوق نمی‌باشند. اما در عمل بیشتر عکاسان به‌طور معمول به یک یا دو مورد از این فاکتورها توجه می‌کنند مدت زمان گرفتن عکس و قرارداشتن فیلم داخل محفظه و یا سایز لنز جهت عکس گرفتن و یا حداکثر سرعت شاتر Shutterspeed.
اگر یکی از این فاکتورها تغییر کند ‌آن‌موقع است که فاکتورهای دیگر نیز نیز به تبع آن و متناسب با آن می‌بایست تغییر کند. اگر زمان عکس گرفتن دو برابر شود دریچه فیلم می‌بایست به اندازه ۵۰ درصد کوچک‌تر شود و فاکتورهای دیگر نیز هم کدام به‌نحو دیگر می‌بایست تنظیم گردند. تقریباً در تمامی موارد در صورتی‌که این رابطه ثابت باشد نتیجه تا زمانی‌که فاکتور زمان عکس گرفتن فرق نکرده باشد یکسان خواهد بود. زمان بیشتر نور کمتر و زمان کمتر نور بیشتر را برای عکس گرفتن می‌طلبد.
اما این فرمول همیشه کاری نیست. چون زمان واقعی عکس گرفتن در اکثر مواقع کمتر از انتظار قبلی می‌باشد. زمانی‌که مدت عکس گرفتن خیلی بیشتر می‌شود نتیجه حاصله خیلی ضعیف‌تر از فرمول ارائه شده خواهد بود. و اگر زمان عکس گرفتن خیلی کوتاه باشد باز نتیجه حاصله خیلی ضعیف خواهد بود. این نتیجه در صورتی به‌دست می‌آید که از فرمول به‌صورت دقیق هم استفاده شده باشد. هنگامی‌که یک‌چنین نتیجه به‌وجود آمد در عکاسی به آن reciprocity failure شکست متقابل می‌گویند یعنی نتیجه به‌دست آمده حتی به‌رغم استفاده صحیح از فرمول نتوانسته انتظارات قبلی ما را برآورده کند. یک‌چنین فاکتور مشابهی در بدنسازی و تمرینات فیزیکی در هر شکل آن نیز وجود دارد. در عمل ما به این نکته پی می‌بریم که دو برابر کردن زمان تمرین نتیجه موردنظر ما را ندارد. و یک ست یک تکراری نمی‌تواند درصد نتیجه یک ست ده تکراری را برای ما به ارمغان بیاورد.
اما با این وجود خیلی از افرادی که با وزنه تمرین می‌کنند فکر می‌کنند تنها به صرف دو برابر کردن تعداد ست‌ها و یا حرکت‌ها نتیجه حاصله و پیشرفت می‌بایست دوبرابر شود. یک‌چنین طرز تفکری ما را رهنمون می‌سازد به تئوری تُن‌آژ‌کل وزنه. در این تئوری تنها فاکتور مهم مقدار کل وزنه‌ای است که در طول تمرین جابه‌جا می‌شود. اما در واقع این تئوری آن‌قدر بی‌محتواست که استحقاق هیچ‌گونه بحث و ملاحظه منطقی در آن دیده نمی‌شود. به‌عقیدهٔ من این تئوری شبیه به تئوری‌است که عده‌ای قبل از گالیله به آن ایمان داشتند. یعنی فکر می‌کردند کره‌زمین کاملاً مسطح است.
به‌هرحال من برای آن‌دسته از افراد که سابقه‌ای در فیزیک دارند می‌خواهم چند نکته را آشکار کنم.
در تئوری تن‌آژکل از فاکتور فاصله عمودی حرکت وزنه و سرعت اجراء حرکت صرف‌نظر شده است. که بدون در نظر گرفتن این فاکتورها هیچ بحث معقولی نمی‌توان در خصوص نیرو و قدرت انجام داد. ضمن اینکه در این تئوری فاکتور شکست متقابل نیز نادیده گرفته شده است. که به احتمال زیاد این موضوع برمی‌گردد به عدم آگاهی مخترع آن نسبت به وجود این فاکتور مهم. به‌هر حال در عالم ورزش از این نوع تئوری‌ها بسیار زیاد می‌باشد. اما چطور این فاکتور در خصوص تمرینات فیزیکی کاربرد عملی دارد؟
در یک عبارت ساده این موضوع دقیقاً مثل عکس گرفتن می‌باشد که در آن فاکتورهای مهمی وجود داشته که به‌وسیله آنها می‌شد نتیجه حاصله را تعیین کرد. یک بدنساز و یا شخصی که با وزنه سروکار دارد می‌بایست از این موضوع کاملاً آگاه باشد که همیشه در یک محدوده‌ای مشخص حرکت کند. و تمریناتش در جهت پیشرفت را در چهارچوب اصلی سازنده این ورزش انجام دهد. اضافه کردن تعداد حرکات، دو برابر کردن زمان تمرین، اضافه کردن روزهای تمرینی و فاکتورهای این‌چنینی باعث نخواهد شد که سرعت پیشرفت دوبرابر و یا چندبرابر شود و بلکه در اکثر موارد سرعت پیشرفت را آهسته‌تر و یا متوقف می‌سازد.

منبع : مجله دانش ورزش