روان‌شناسی انفعال

ما آدم‌ها هنگام بروز اختلاف‌نظر و در مواقعی که مورد بازخواست قرار می‌‌گیریم، شیوه‌های مختلفی را در کنار آمدن با خشم خودمان به کار می‌گیریم و به روش‌های گوناگونی به آن پاسخ می‌دهیم. اغلب این پاسخ‌ها در پس رفتار به‌خصوصی نهفته است و به طور ناخودآگاه از ما بروز می‌کند. یکی از این واکنش‌ها، واکنش‌ منفعلانه است. اگر می‌خواهید بدانید شما نیز جزو این گروه هستید یا نه، با گفتگوی من و دکتر میرعمادالدین فریور همراه شوید...
▪ به عقیده شما به‌عنوان یک روان‌شناس، وقتی از دست کسی کفرمان بالا می‌آید و عصبی می‌شویم، چه‌طوری باید واکنش نشان بدهیم؟
ـ کلا رفتارهایی که افراد در چنین مواقعی بروز می‌دهند به سه دسته تقسیم می‌شود؛ برخی منفعلانه برخورد می‌کنند، برخی پرخاشگرانه برخورد می‌کنند و برخی دیگر نیز قاطعانه یا جرات‌مندانه.
▪ به چه نوع رفتاری، منفعلانه می‌گویید؟
ـ رفتاری که هدفش صرفا اجتناب از درگیری و اختلاف است. بسیاری از اشخاص در بخش اعظم زندگی خود رفتار غیرقاطعانه دارند. آنها اغلب دیگران را به خاطر مسایل موجود شماتت می‌کنند. مسوولیتی در قبال کیفیت زندگی خود به عهده نمی‌گیرند و گاهی همه تقصیرها را خودشان به گردن می‌گیرند و در زندگی‌شان آن‌قدر به دیگران اهمیت می‌دهند که اصل را، دیدگاه دیگران نسبت به خودشان می‌دانند. از این رو ناخودآگاه برای جلب‌نظر دیگران خود را به کلی از یاد می‌برند و تمام انرژی و وقت‌شان، صرف برآورده کردن خواسته‌های دیگران می‌شود.
▪ پس قاعدتا هیچ‌وقت نباید برخورد منفعلانه داشته باشیم.
ـ البته گاهی اوقات، انفعال رفتاری انتخابی است؛ یعنی شرایطی پیش می‌آید که رفتار منفعلانه به بهبود اوضاع کمک می‌کند. به‌طور مثال گاهی به خاطر برخی ویژگی‌های رفتاری همکارتان که همیشه سعی دارد از همه چیز سردرآورد و حد و مرز خودش را نمی‌شناسد، بهتر است که منفعلانه برخورد کنید تا از این طریق به نوعی او را کمک کنید تا جایگاهش را بهتر بشناسد.
▪ آیا فردی که برخوردهای منفعلانه دارد، احساس رضایت‌مندی هم از رفتار خودش دارد؟
ـ فرد در رفتار منفعلانه بنا به دلایل زیادی، از جمله اعتماد به نفس پایین، فراموش کردن عزت نفس، فراموش کردن جایگاه و مرتبه خودش و ضعف در خودشناسی یا عدم جرأت‌مندی و ترس از قضاوت دیگران به طور اجبار دست به این رفتار می‌زند اما احساس خوشایندی به او دست نمی‌دهد و بعد از این رفتار که ظاهرا شبیه گذشت و فداکاری است، پریشانی ذهنی پیدا می‌کند. ضمن این که اگر این حالت در او زیاد تکرار شود، باعث از دست رفتن حرمت نفس، رفتارهای پرخاشگرانه، بدبینی و اختلال‌ها و ناراحتی‌های درونی می‌شود.
▪ برای روشن شدن این مطلب ممکن است مثالی بزنید؟
ـ بله،‌ فرض کنید در آپارتمانی زندگی می‌کنید و با دو همسایه ارتباط بیشتری دارید. یکی از آنها هر گاه در منزلش به کمبود وسیله برمی‌خورد (مثلا در حین پختن آش متوجه می‌شود که سبزی آش به مقدار کافی ندارد) با درخواست از شما نیازش را مرتفع می‌سازد.
این مساله بارها و بارها بر سر مسایل مختلف روی می‌دهد و به خاطر کم توجهی یا هر علت دیگری بعد از آنکه چیزی را از شما قرض گرفت، مساله را فراموش می‌کند و سعی در برگرداندن وسایلی که از شما گرفته، ندارد. بارها شده ابزار مکانیکی شما را قرض گرفته و پس نداده و چون حداقل ماهی چند بار این اتفاق روی می‌دهد، زمینه ناراحتی و عصبانیت شما را فراهم کرده و چون شما در برخورد با همسایگان خود رفتار منفعلانه‌ای دارید، نمی‌توانید ناراحتی خود را به او بگویید. در همین هفته‌ای که گذشت دو بار این حادثه اتفاق افتاده و همسایه دیگرتان در همان هفته برای احوال‌پرسی به منزل شما آمده و در حین صحبت‌هایش از سر و صدای فرزندان همان همسایه که شما را عصبی کرده گلایه می‌کند. ناخودآگاه شما نیز با او همراه می‌شوید و شروع به غیبت کردن از آن همسایه می‌کنید. اگر دقت کنید، علت اصلی غیبت کردن شما ریشه‌اش رفتار منفعلانه خودتان است و ناتوانی خودتان در ابراز صحیح ناراحتی اصلی‌تان.
● ۱۱ ویژگی آدم‌های منفعل
۱) بارها و بارها از حرف‌هایی که می‌زنند عذرخواهی می‌کنند.
۲ همیشه نگران، مضطرب و در حال سرزنش خود هستند.
۳) بیشتر اوقات از دیگران گله‌مند هستند.
۴) خودشان را از دیگران جدا می‌بینند.
۵) خودشان را خیلی دست کم می‌گیرند.
۶) در صحبت‌ها و بیان خواسته‌هایشان زیادی من و من می‌کنند و زیاد حاشیه می‌روند.
۷) نمی‌دانند چگونه ناراحتی خود را به طور مستقیم و صحیح ابراز کنند.
۸) مطابق میل و خواسته‌ دیگران رفتار می‌کنند.
۹) در بین صحبت‌هایشان مدام و بی‌جهت برای دیگران دلیل می‌آورند.
۱۰) در ارایه نظرات‌شان متکی به سخن و رای دیگران هستند و بسیار این عبارات در جملاتشان شنیده می‌شود: «نظر شما چیست؟ به نظر شما چه کاری باید انجام داد؟»
۱۱) از آنجا که این افراد در مواقع ناراحتی و عصبانیت، خشم خود را به صورت منفعلانه بروز داده‌اند، گاه بر سر موضوع دیگری با افرادی که با آنها احساس راحتی و آرامش بیشتری دارند یا نسبت به آنها احساس قدرت بیشتری می‌کنند، خشم خود را خالی می‌کنند که در این حالت باز هم نتوانسته‌اند ناراحتی‌شان را به روش صحیح ابراز کنند.
● ۴ باور آدم‌های منفعل
۱) اگر من نظرم را اعلام کنم ممکن است دیگران از من برنجند.
۲) من مسوولم تا در ارتباط با اطرافیانم پیوسته به بهترین نحوی رضایت آنها را جلب کنم و آنها را خوشحال و راضی نگه دارم.
۳) اگر نظرم را واضح و صریح بیان کنم، دیگران درمورد هم چه فکر می‌کنند؟ نکند از جایگاهی که در ذهن آنها دارم، نزول کنم.
۴) با بیان خواسته‌هایم احتمال درگیری وجوود دارد. پس باید با خواسته‌های اطرافیانم کنار بیایم.

منبع : روزنامه سلامت