ابوالقاسم فردوسی طوسی

ابوالقاسم فردوسی طوسی، بزرگترین حماسه سرای تاریخ ایران و یكی از برجسته ترین شاعران جهان شمرده می شود. این شاعر بزرگ در حدود سال ۳۲۹ هجری در قریهٔ باژ یا باز از توابع شهر طوس به دنیا آمده. خانواده او در آنجا صاحب آب و زمین بودند. این توانگری و مكنت در طی سالیان دراز به تهی دستی گرایید و در روزگار پیری شاعر عالیقدر با تنگدستی و نیاز به سر برده است.
بیشتر زندگانیش در همان ده گذشت در حدود چهل سال نداشت كه به نظم شاهنامه پرداخت. پس از آنكه سی سال در این كار عظیم رنج برد به غزنین رفت و با دربار سلطان محمود غزنوی آشنایی یافت و نسخه شاهنامه را به نام او كرد (۴۰۰ ـ ۴۰۱).ـ اما سلطان با آنكه شاعران را می نواخت و صله ای گران به ایشان می بخشید با او خوشرفتاری نكرد از علتهای حرمان فردوسی اختلاف مذهبی و اختلاف نژادی او را با سلطان ذكر كرده اند. فردوسی مذهب تشیع داشت و سلطان غزنوی پیرو تسنن بود فردوسی به ایران عشق می ورزیدوهمین عشق او را وا داشته است که سالیان دراز عمر خود را به سرودن داستان پهلوانان و بزرگان صرف كند و در سراسر كتاب سترگ او این دلبستگی نمایان است...در شاهنامه نیز بیتهایی هست كه همین مطلب از آنها بر می آید:
چو شد ساخته بردمش نزد شاه بدان تا مرا زو بود دستگاه
مراگفت: رستم كه بودست و گیو فریدون و كیخسرو آن شاه نیو
چو شاهی مرا در زمانه نوست بسی بندگانم چو كیخسروست
چو اندر تبارش بزرگی نبود نیارست نام بزرگان شنود
به هر حال سلطان بر فردوسی خشم گرفت و شاعر بزرگ از غزنین گریخت و به هرات و از آنجا به مازندران رفت و سپس در آخر عمر به خراسان بازگشت و در حدود سال ۴۱۱ یا ۴۱۶ در طوس درگذشت و در باغ خود مدفون شد.
موضوع شاهنامه تاریخ ایران است از آغاز خلقت تا انقراض شاهنشاهی ساسانیان و انتشار اسلام در ایران اما مجموع این كتاب را می توان به دو قسمت داستانی و تاریخی تقسیم كرد: قسمت داستانی از آغاز كتاب تا تأسیس دولت ساسانی است. این قسمت با تاریخ ایران آنچنانكه از كتیبه های هخامنشی و كاوشهای باستان شناسی و آثار مورخان یونانی و ملتهای دیگر بدست آمده است گاهی هیچ مطابقت ندارد و گاهی مطابقت آنها تام نیست.در این قسمت مواد مختلفی با هم جمع و تلفیق شده و صورت داستان منظم یا تاریخ یافته است. از جمله این مواد بعضی از افسانه های كهن قوم هند و ایرانی است كه آثار آن در كتابهای دینی ایرانیان و هندوان یعنی اوستا و ودا دیده می شود.مانند داستان كیومرث و هوشنگ و جمشید و فریدون، بعضی مواد نیز از تاریخ سلسله های محلی ایرانی كه در مشرق ایران سرزمین حكومت می كرده اند در این قسمت وارد شده است. مانند گشتاسب و لهراسب كه در اوستا ازایشان یاد شده و امیران نواحی مشرق ایران بوده اند و گودرزیان كه از پادشاهان اشكانی بود اند و در شاهنامه به عنوان پهلوانان بزرگ تابع پادشاه ایران معرفی شده اند. اجزایی از تاریخ پادشاهان هخامنشی نیز با این قسمت آمیخته است مانند داستان بهمن و دارا و اسكندر.ـ اما قسمت دوم یعنی از آغاز پادشاهی اردشیر تا پایان كتاب جنبه تاریخی دارد اگرچه بعضی افسانه ها نیز با مطالب تاریخی آمیخته و بدان صورت داستان داده است. ـ مأخذ اصلی فردوسی در سرودن این منظومه كتاب شاهنامه ای بوده است به نثر كه به دستور ابومنصور محمدبن عبدالرزاق سپهسالار خراسان در سال ۳۴۶ فراهم آمده و تدوین شده بود.

۱- فرهنگ دهخدا
۲- رستم و سهراب / به كوشش دكتر ناتل خانگری

منبع : سفارت جمهوری اسلامی ایران ـ پاریس