حفظ امنیت غذایی

یكی از عمده ترین معضلات در كشورهای در حال توسعه تهیه غذا برای یك جمعیت در حال رشد از طریق منابع محدود طبیعی است. در طول سال های متمادی، گیاهان عمده ترین منبع تامین غذا به شمار رفته و در عین حال نقش عمده ای را نیز در تامین الیاف و سوخت در زندگی انسان به عهده دارند. هر چه راهكارهای افزایش تولید از طریق بالا بردن بازده فتوسنتز و نیز افزایش سطح زیر كشت به حد اشباع خود می رسد، لزوم استفاده از روش های نوین جهت بهبود وضعیت تولید بیش از پیش احساس می شود. برای نیل به این هدف، زیست فناوری درهای جدیدی را برای بشر گشوده و پیشرفت های چشمگیری در این زمینه از طریق توسعه روش های انتقال ژن به گیاهان عالی به دست آمده است.
برخی از گیاهان پرمصرف و راهبردی توسط روش های مهندسی ژنتیك اصلاح و بهینه سازی می شوند و پیش بینی می شود كه كلیه ارقام زراعی در آینده ای نزدیك از این طریق اصلاح یابند. برای اولین بار در سال ۱۹۸۳ ژن های شیمر (chimeric genes) و گیاهان اصلاح ژنتیكی شده انتقال و ابراز یافتند. واژه گیاه اصلاح ژنتیكی شده به گیاهی اطلاق می شود كه در آن قطعات DNA خارجی پس از انتقال ژن، در درون گیاه بیان یافته شوند. قطعه DNA انتقال یافته خود می تواند دارای منشاء گیاهی، جانوری، باكتریایی و یا غیره بوده باشد. اصلاح ژنتیكی گیاهان ممكن است منجر به ایجاد ارقامی شود كه دارای صفات برتر و ایده آل جدیدی باشند.
▪ ایجاد گیاهان اصلاح ژنتیكی شده غالباً در راستای سه هدف صورت می گیرد:
۱) وارد كردن ژن های جدید جهت بهبود خواص زراعی و ایجاد مقاومت نسبت به تنش های زیستی و غیرزیستی
۲) گیاهان اصلاح ژنتیكی شده یكی از مناسب ترین و مقرون به صرفه ترین میزبان ها برای تولید پروتئین ها و مواد متابولیكی نوتركیب هستند.
۳) انتقال ژن و ایجاد گیاهان اصلاح ژنتیكی شده زمینه مساعدی را برای مطالعه سازوكارهای رشد و تكامل اندام ها و خصوصیات فیزیولوژیك گیاهی فراهم می آورد.
از جمله صفاتی كه توسط مهندسی ژنتیك به گیاهان راه یافته اند، می توان از مقاومت در برابر آفات و بیماری های گیاهی، مقاومت در برابر علف كش ها، تاخیر در زمان پیری و پژمردگی، مقاومت به شرایط نامساعد محیطی، تغییر رنگ گل ها (در گل های زینتی)، بهبود خواص غذایی و پروتئین های موجود در دانه و نیز تغییر در سامانه های تولیدمثل گیاهی ایجاد نر عقیمی و خودناسازگاری نام برد. در هر گیاه اصلاح ژنتیكی شده، در كنار نشانگرهای انتخابی ژن یا گروهی از ژن های خارجی مسئول ایجاد صفات مطلوب، به گیاهان انتقال می یابند. در اكثر موارد ژن های انتقال یافته به صورت غالب در گیاهان اصلاح ژنتیكی شده بیان شده و به صورت پایدار و بدون داشتن اثرات زیان بار احتمالی روی میزبان به نسل های بعدی منتقل می شوند.
در هر حال باید متذكر شد كه گیاهان اصلاح ژنتیكی شده قبل از تجاری شدن، توسط آزمایش های كنترل كیفی و كمی در گلخانه و مزرعه مورد ارزیابی قرار می گیرند. تا دهه ۱۹۸۰ تولید گیاهان اصلاح ژنتیكی شده مختص به گیاهان تیره، شامل توتون، اطلسی و گوجه فرنگی بود. در حالی كه امروزه گونه های متعددی از گیاهان اصلاح ژنتیكی شده شامل ارقام تك لپه و دولپه به طور موفقیت آمیز و توسط سامانه های مختلف انتقال ژن ایجاد شده اند. زیست فناوری كه در واقع از طریق كاهش مدت زمان لازم برای یك رقم جدید زراعی، از طریق روش های كلاسیك بین ۱۰ تا ۱۵ سال به طول می انجامد، از اهمیت ویژه ای در اصلاح گیاهان برخوردار است و با ایجاد ارقام جدید با خصوصیات مطلوب تاثیر بسزایی در زندگی بشر خواهد داشت. با توجه به نقش زیست فناوری در تحول علمی صنعتی كشورهای در حال توسعه، ضرورت انتقال و آموزش افراد متخصص و سرمایه گذاری در كشورمان و هم گام شدن با سایر كشورهای در حال توسعه بیش از پیش احساس می شود.
● وضعیت جهانی محصولات اصلاح ژنتیكی شده
سطح زیركشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در سال ۲۰۰۴ ، ۸۱ میلیون هكتار بود كه در ۱۷ كشور دنیا (۱۲ كشور در حال توسعه و ۵ كشور صنعتی) و توسط ۲۵/۸ میلیون كشاورز به زیر كشت رفت. این ارقام نسبت به سال،۲۰۰۳ به ترتیب ۳/۱۳ میلیون هكتار و ۲۵/۱ میلیون نفر افزایش نشان می دهد. محصولات عمده اصلاح ژنتیكی شده در سال ۲۰۰۴ شامل سویا، ذرت، پنبه و كلزا بود. در سال ۲۰۰۳ برای هفتمین سال پیاپی سطح زیر كشت جهانی محصولات اصلاح ژنتیكی شده ۱۵درصد رشد داشت. در حالی كه این مقدار در سال ۲۰۰۳ ، ۱۲ درصد بود.
مساحت زمین های زیركشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در سال ۲۰۰۳ ، ۷/۶۷ میلیون هكتار بود كه این رقم شامل سه میلیون هكتار سویای اصلاح ژنتیكی شده برزیل است كه در سال ۲۰۰۳ برای نخستین بار به طور رسمی برای كاشت آن موافقت به عمل آمد. شایان ذكر است حتی بدون احتساب زمین های زیركشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده برزیل، نرخ رشد دو رقمی ۱۰درصد محصولات اصلاح ژنتیكی شده در سال ۲۰۰۳ پیوسته ادامه داشته است. مساحت ۷/۶۷ میلیون هكتاری محصولات اصلاح ژنتیكی شده در سال ۲۰۰۳ در ۱۸ كشور دنیا و توسط ۷ میلیون كشاورز به زیر كشت رفت، در حالی كه این رقم در سال ۲۰۰۲ ، ۶ میلیون كشاورز و ۱۶ كشور بود. در طول مدت دوره هشت ساله ۱۹۹۶ تا ،۲۰۰۳ سطح زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در جهان ۴۰ برابر شده است، یعنی از۷/۱ میلیون هكتار در سال ۱۹۹۶ به ۷/۶۷ میلیون هكتار در سال ۲۰۰۳ رسید كه از این مقدار بخش فزاینده ای مربوط به كشورهای در حال توسعه است.
تقریباً یك سوم زمین های زیركشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در سال ۲۰۰۳ كه برابر با ۲۰ میلیون هكتار است در كشورهای در حال توسعه بوده است. درخور توجه است كه رشد مطلق محصولات اصلاح ژنتیكی شده در بین سال های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ در كشورهای در حال توسعه و كشورهای صنعتی تقریباً برابر بوده است، اما درصد رشد در كشورهای در حال توسعه جنوب (۲۸درصد) در مقایسه با كشورهای صنعتی شمال (۱۱درصد) بیش از دو برابر بوده است.
● نگاهی به وضعیت كشورهای تولیدكننده محصولات اصلاح ژنتیكی شده
در سال۲۰۰۲ تعداد كشورهای اصلی تولیدكننده محصولات اصلاح ژنتیكی شده چهار كشور بود. در سال ۲۰۰۳ این تعداد به شش كشور رسید كه ۹۹ درصد محصولات اصلاح ژنتیكی شده جهانی را تولید كردند كه این آمار نشان دهنده گسترش مشاركت ۱۰ كشور پیشتاز در زمینه تولید محصولات اصلاح ژنتیكی شده است. در سال ۲۰۰۴ آمریكا ۶/۴۷ میلیون هكتار (۵۹ درصد كل میزان جهانی) از زمین های خود را به كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده اختصاص داد. پس از آمریكا، آرژانتین با ۲/۱۶ میلیون هكتار، كانادا ۴/۵ میلیون هكتار، برزیل ۵ میلیون هكتار، چین ۷/۳ میلیون هكتار و پاراگوئه ۲ میلیون هكتار قرار دارد. بعد از این كشورها كه تولیدكنندگان عمده محصولات اصلاح ژنتیكی شده در سال ۲۰۰۴ بودند كشورهای هند و آفریقای جنوبی با ۵/۰ میلیون هكتار، اروگوئه ۳/۰ میلیون هكتار، استرالیا ۲/۰ میلیون هكتار و كشورهای رومانی، مكزیك، اسپانیا، فیلیپین با ۱/۰ در رده های بعدی قرار دارند.
در سال ،۲۰۰۳ آمریكا ۸/۴۲ میلیون هكتار از زمین های خود را به كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده اختصاص داد. پس از آمریكا، آرژانتین با ۹/۱۳ میلیون هكتار، كانادا ۴/۴ میلیون هكتار، برزیل ۳ میلیون هكتار، چین ۸/۲میلیون هكتار و آفریقای جنوبی ۴/۰ میلیون هكتار قرار دارد. از میان كشورهای پیشتاز در محصولات اصلاح ژنتیكی شده، چین و آفریقای جنوبی بیشترین میزان رشد سالیانه را با نرخ رشد ۳۳ درصد داشتند. چین توانست برای پنجمین سال متوالی میزان كشت پنبه حاوی ژن (Bacillus turingiensis) Bt را از
۱/۲ میلیون هكتار در سال ۲۰۰۲ به ۸/۲ میلیون هكتار در سال ۲۰۰۳ افزایش دهد و این مقدار معادل ۵۸ درصد كشت پنبه چین است.
آفریقای جنوبی توانست میزان كشت ذرت، سویا و پنبه اصلاح ژنتیكی شده را در سال ۲۰۰۳ به ۴/۰ میلیون هكتار افزایش دهد كه در این بین بیشترین رشد متعلق به ذرت سفید است. میزان كشت این محصول از شش هزار هكتار در سال ۲۰۰۱ به ۸۴ هزار هكتار در سال ۲۰۰۳ رسیده است. زمین های زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده كانادا در بین سال های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ به طور قابل توجهی افزایش داشت و با رقم رشد ۲۶ درصد به ۴/۴ میلیون هكتار در سال ۲۰۰۳ رسید و این نرخ رشد فزاینده نسبت به افزایش یك میلیون هكتار به مناطق زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده آرژانتین ۳درصد رشد داشته است و بیشترین نرخ رشد مربوط به ذرت Bt بوده است.
نرخ رشد ۱۰درصدی آمریكا با ۸/۳ میلیون هكتار، رشد مطلوب ذرت Bt و ذرت مقاوم به علف كش و رشد پیوسته سویای مقاوم به علف كش را نشان می دهد. در سال ۲۰۰۳ سطح زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در استرالیا به خاطر خشكسالی شدیدی كه بدترین خشكسالی در طول قرن اخیر در این كشور بود، كاهش اندكی یافت. در این زمینه ها، كشاورزان استرالیایی پنبه كشت كرده بودند كه یك سوم كل كشت پنبه این كشور را دربر می گرفت. در سال ۲۰۰۳ هند مناطق زیر كشت ذرت Btرا تا یك سوم افزایش داد، همچنین اسپانیا مناطق زیر كشت ذرت Bt را تا یك سوم افزایش داد تا بتواند در این سال شش درصد محصول بیشتر نسبت به سال ۲۰۰۲ به دست آورد. اروگوئه و رومانی نیز رشد قابل توجهی كه شامل بیش از پنجاه هزار هكتار است را برای نخستین بار در سال ۲۰۰۳ گزارش كردند، با اینكه در سال ۲۰۰۲ كشورهایی نظیر هندوراس و كلمبیا تولید محصولات اصلاح ژنتیكی شده را گزارش كردند اما گزارش آنها دربرگیرنده رشد ناچیزی بود.
دو كشور برزیل و فیلیپین كاشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده را برای نخستین بار در سال ۲۰۰۳ مورد موافقت قرار دادند. برزیل كاشت سویای مقاوم به علف كش را در سپتامبر سال ۲۰۰۳ درست قبل از شروع فصل كاشت تصویب كرد. تصویب دیرهنگام كشت این محصول مشكلاتی را برآورد. میزان دقیق سطح زیر كشت سویای اصلاح ژنتیكی شده برزیل در سال های ۲۰۰۴-۲۰۰۳ ایجاد كرده است. برزیل كاشت سه میلیون هكتار سویای اصلاح ژنتیكی شده را در سال ۲۰۰۳ كشت كرد. در سال ۲۰۰۳ برزیل و فیلیپین به ۱۶ كشوری كه محصولات اصلاح ژنتیكی شده را تولید می كنند ملحق شدند كه از این تعداد ۱۱ كشور از كشورهای در حال توسعه و هفت كشور از كشورهای صنعتی است. بنابراین تعداد كشورهای تولیدكننده محصولات اصلاح ژنتیكی شده به طور پیوسته از شش كشور در سال ۱۹۹۶ به نه كشور در سال ۱۹۹۸ ، ۱۳ كشور در سال ۲۰۰۱ و ۱۸ كشور در سال ۲۰۰۳ افزایش یافته است.در سال ۲۰۰۴ رشد محصولات اصلاح ژنتیكی شده در سرتاسر جهان در تولید چهار محصول تجاری اصلاح ژنتیكی شده متمركز شده بود: سویای اصلاح ژنتیكی شده، ۴/۴۸ میلیون هكتار (۶۰ درصد كل سطح زیركشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در جهان) را به خود اختصاص داد كه در مقایسه با سال ۲۰۰۳ ، ۴/۷ میلیون هكتار افزایش نشان می دهد. ذرت اصلاح ژنتیكی شده در ۳/۱۹ میلیون هكتار (۲۳ درصد كل سطح زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده درجهان) كاشت شد كه در مقایسه با سال ۲۰۰۳ ، ۸/۳ میلیون هكتار افزایش نشان می دهد. بیشترین نرخ رشد در سال ۲۰۰۴ همانند سال های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۲ متعلق به ذرت سفید است.
پنبه اصلاح ژنتیكی شده در ۹ میلیون هكتار (۱۱ درصد كل زمین های زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در جهان) كشت شد كه در مقایسه با سال ۲۰۰۳ كه ۲/۷ میلیون هكتار است ۸/۱ میلیون هكتار افزایش نشان می دهد و سرانجام كلزا ۲/۴ میلیون هكتار (۶ درصد كل سطح زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در جهان) را به خود اختصاص داد كه در مقایسه با سال ۲۰۰۳ كه ۶/۳ میلیون هكتار است ۶/۰ میلیون هكتار افزایش نشان می دهد.
در سال ۲۰۰۳ رشد محصولات اصلاح ژنتیكی شده در سرتاسر جهان در تولید چهار محصول تجاری اصلاح ژنتیكی شده متمركز شده بود:
▪ سویای اصلاح ژنتیكی شده، ۴/۴۱ میلیون هكتار (۶۱ درصد كل زمین های زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در جهان) را به خود اختصاص داد كه در مقایسه با سال ۲۰۰۲ كه ۵/۳۶ میلیون هكتار بود ۹/۴ میلیون هكتار افزایش نشان می دهد.
▪ ذرت اصلاح ژنتیكی شده در ۵/۱۵ میلیون هكتار (۲۳ درصد كل زمین های زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در جهان) كاشت شد كه در مقایسه با سال ۲۰۰۲ كه ۴/۱۲ میلیون هكتار بود ۱/۳ میلیون افزایش نشان می دهد. با توجه به اینكه بیشترین نرخ برای ذرت اصلاح ژنتیكی شده ۲۷ درصد است، بیشترین افزایش در این بین مربوط به ذرت اصلاح ژنتیكی شده است.
▪ پنبه اصلاح ژنتیكی شده در ۲/۷ میلیون هكتار (۱۱درصد كل زمین های زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در جهان) كشت شد كه در مقایسه با سال ۲۰۰۲ كه ۸/۶ میلیون هكتار است ۴/۰ میلیون هكتار افزایش نشان می دهد و سرانجام كلزا ۶/۳ میلیون هكتار (۵درصد كل زمین های زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در جهان) را به خود اختصاص داد كه در مقایسه با سال ۲۰۰۲ كه ۳ میلیون هكتار است، ۶/۰ میلیون هكتار افزایش نشان می دهد. در طول دوره هشت ساله بین سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۳ محصولات اصلاح ژنتیكی شده مقاوم به علف كش ها به طور ثابت صفت غالب را شامل شده كه به دنبال آن مقاومت به حشرات در مقام دوم قرار می گیرد.
▪ در سال ۲۰۰۳ مقاومت به علف كش ها در سویا، ذرت، كلزا و پنبه ۷۳ درصد یا ۴۹ میلیون هكتار از زمین های زیر كشت اصلاح ژنتیكی شده را به خود اختصاص داد. همچنین در ۲/۱۲ میلیون هكتار (۱۸ درصد) از زمین های زیر كشت، محصولات Bt به كار گرفته شد. ژن های تلفیقی یا مضاعف مقاوم به علف كش ها و حشرات در پنبه و ذرت به كار گرفته شد و میزان زمین های زیر كشت این نوع محصولات به همراه سایر صفات ۸ درصد یا۸/۵ میلیون هكتاراست، كه در مقایسه با سال ۲۰۰۲ ، ۸/۱ میلیون هكتار افزایش نشان می دهد.
دو محصول برتر اصلاح ژنتیكی شده در سال ۲۰۰۲ عبارت بودند از:
▪ سویای مقاوم به علف كش ها كه ۴/۴۱ میلیون هكتار یا به عبارتی ۶۱ درصد كل مناطق زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده را در هفت كشور به خود اختصاص داد و ذرت Bt ۹/۱ میلیون هكتار را به خود اختصاص داد كه برابر با ۱۳ درصد زمین های زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده در جهان است كه در ۹ كشور كشت شد. با اینكه بیشترین میزان افزایش ذرت Bt را كشت می كنند مشاهده می شود، به ویژه آفریقای جنوبی كه در سال ۲۰۰۳ ، ۸۴ هزار هكتار ذرت سفید پرورش داد كه این رقم در مقایسه با سال ۲۰۰۱ كه این نوع ذرت برای اولین بار در آفریقای جنوبی كاشته شد ۱۴ برابر افزایش اثر نشان می دهد.
▪ افزایش چشمگیر پنبه و ذرت مقاوم به علف كش و آفات Bt نشان دهنده گرایش روبه رشد به گیاهان اصلاح ژنتیكی شده حاوی ژن های تلفیقی است. در آینده این گیاهان خواهند توانست درصد فزاینده ای از زمین های زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده را به خود اختصاص دهند.یك روش مفید برای ارزیابی میزان پذیرش محصولات اصلاح ژنتیكی شده در كشورهای مختلف، بیان نرخ های پذیرش جهانی چهار محصول اصلی اصلاح ژنتیكی شده (پنبه، ذرت، كلزا و سویا) در قالب محاسبه درصد سطح زیر كشت مربوط به هر یك از آنها است.
در سال ۲۰۰۳ ، ۵۵ درصد از ۷۶ میلیون هكتاری كه در سراسر جهان به كشت سویا اختصاص داده شد، زیر كشت سویای اصلاح ژنتیكی شده بوده است. در مقایسه با سال ۲۰۰۲ كه این رقم ۵۱ درصد بود، چهار درصد افزایش رشد نشان می دهد.۲۱ درصد از ۳۴ میلیون هكتار پنبه ای كه در سال ۲۰۰۳ كاشته شد اصلاح ژنتیكی شده بود. همچنین از ۱۴۰ میلیون هكتار ذرتی كه در سرتاسر جهان كشت شده است ۱۱ درصد آن اصلاح ژنتیكی شده بود كه این میزان برابر با ۵/۱۵ میلیون هكتار است كه به طور قابل توجهی از ۹ درصد یا ۴/۱۲ میلیون هكتار سال ۲۰۰۲ بیشتر است. كل زمین های زیر كشت این چهار محصول اصلی اصلاح ژنتیكی شده چه به روش سنتی و چه به روش اصلاح ژنتیكی شده ۲۷۲ میلیون هكتار است كه در سال ،۲۰۰۲ ۲۵ درصد این زمین ها به كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده اختصاص داده شد.
● انتظارات آتی از محصولات اصلاح ژنتیكی شده
با توجه به مذاكرات در حال پیشرفت اتحادیه اروپا، این امید وجود دارد كه در سال ۲۰۰۴ و سال های آتی سطح زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده و كشاورزان تولیدكننده این قبیل محصولات افزایش یابد. با احتساب كلیه عوامل چشم انداز پنج ساله حاكی از افزایش نرخ رشد سطح زیر كشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده تا ۱۰۰ هكتار توسط ۱۰ میلیون كشاورز در بیش از ۲۵ كشور جهان است. همچنین انتظار می رود سهم و تعداد كشاورزانی كه در كشورهای در حال توسعه محصولات اصلاح ژنتیكی شده را استفاده می كنند به طور قابل توجهی افزایش یابد.
كشورهای جدید تولیدكننده محصولات اصلاح ژنتیكی شده ازقبیل هند و برزیل سطح زیر كشت پنبه Bt و سویای مقاوم به علف كش ها را افزایش داده اند و تعدادی نیز همانند اروگوئه كاشت محصولات جدید از قبیل ذرت اصلاح ژنتیكی شده كه قبلاً در كشورهای دیگر به كار گرفته شده است را مورد موافقت قرار دادند.در سال ۲۰۰۳ سه كشور پرجمعیت آسیایی چین، هند و اندونزی (با جمعیت ۵/۲ میلیارد نفر و تولید ناخالص داخلی بیش از ۵/۱ تریلیون دلار) و سه اقتصاد بزرگ آمریكای لاتین، آرژانتین، برزیل و مكزیك (با جمعیت ۳۰۰ میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی ۵/۱ تریلیون دلار) و بزرگترین قدرت اقتصادی آفریقا، آفریقای جنوبی (با جمعیت ۴۵ میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی ۱۳۰ میلیارد دلار) به طور رسمی محصولات اصلاح ژنتیكی شده را تولید می كنند.
این كشورها با جمعیت ۸۵/۲ میلیارد نفر و تولید ناخالص داخلی سه تریلیون دلار دریافت كننده منافع سرشار و قابل توجهی هستند كه از طریق محصولات اصلاح ژنتیكی شده كسب می كنند. ۱۰ كشور برتر تولیدكننده محصولات اصلاح ژنتیكی شده دارای جمعیتی در حدود سه میلیارد نفر هستند كه نزدیك به نیمی از جمعیت جهان است و همچنین تولید ناخالص داخلی آنها ۱۳ تریلیون دلار است كه تقریباً نصف تولید ناخالص داخلی جهان (۳۰ تریلیون دلار) است، در سال ۲۰۰۳ محصولات اصلاح ژنتیكی شده در شش قاره آسیا، آفریقا، آمریكای لاتین، آمریكای شمالی، اروپا و اقیانوسیه تولید شد. بنابراین به رغم ادامه اختلاف نظرها درباره محصولات اصلاح ژنتیكی شده از سال ۱۹۹۶ (نخستین سال كاشت محصولات اصلاح ژنتیكی شده) تاكنون هر ساله بر هكتار و تعداد كشاورزانی كه محصولات اصلاح ژنتیكی شده را كشت می كنند افزوده شده است و این صنعت از نرخ رشد دو رقمی یا بیشتر برخوردار است.
● وضعیت ایران در این بازار پررونق
ایران با داشتن پتانسیل بالقوه و متعدد در زمینه نیروی انسانی متخصص، ذخایر ژنتیكی غنی و موقعیت سیاسی جغرافیایی منحصر به فرد می تواند نقش بارز و موثری در بازار تجارت محصولات اصلاح ژنتیكی شده داشته باشد.در درجه اول بایستی به این نكته اشاره كرد كه تعداد فناوری های برتری كه كشورهای درحال توسعه می توانند به آن دسترسی داشته باشند و بتوانند از فواید گوناگون آن بهره مند شوند بسیار اندك است. زیست فناوری كه به قولی فناوری قرن بیست و یكم لقب گرفته توانسته توسعه گسترده ای را در كشور به خود اختصاص دهد.
توسعه رقم برنج مقاوم به آفت اصلاح ژنتیكی شده با ژن cry ۱Ab و نیز گیاهان كلزای مقاوم به علف كش گلایفوسیت و چغندر مقاوم به ویروس جزء دستاوردهای موفقی به شمار می آید كه طی سال های اخیر محققین كشور به آن دست یافته اند. به عنوان مثال در مورد برنج اصلاح ژنتیكی شده مقاوم به آفات، ایران به همراه چین اولین كشورهای ارائه دهنده محصول این فناوری به جهان محسوب می شوند.از طرفی در سند ملی زیست فناوری كه به تائید هیات دولت رسیده به تولید گیاهان اصلاح ژنتیكی شده در كشور تاكید شده و لذا داشتن یك زیرساخت اداری مناسب جهت قانونی سازی مراحل گیاهان اصلاح ژنتیكی شده می تواند ایران را در زمره معدود صاحبان این فناوری برتر قرار دهد و كشور بتواند ضمن استفاده بهینه از ارقام مقاوم از صادرات این فناوری سهم موثری را در بازار تجارت این محصولات داشته باشد.
در عین حال باید تاكید كرد كه با توجه به الحاق رسمی ایران به پروتكل ایمنی زیستی كارتاهنا و ملزم شدن كشور به رعایت دقیق مفاد آن، كلیه محصولات بایستی پس از طی مراحل قانونی رهاسازی شوند. لذا اقدامات لازم جهت تصویب قانون ملی ایمنی زیستی و ایجاد تشكیلات اداری مسئول در سطح كشور بایستی در اسرع وقت انجام شود تا در عین حال كه اطمینان سازی پیرامون جوانب مختلف ایمنی زیستی و مخاطرات احتمالی ناشی از آزادسازی این محصولات انجام می گیرد، كشور بتواند از این مسابقه فناوری كه در سطح جهانی با سرعت چشمگیری جلو می رود، بهره جسته و عقب نماند.

امیر موسوی- محمدرضا شكوری نیا