عرض جغرافیایی اسب

در اقیانوس‌ها هم این منطقه معروف به منطقه بدون باد معروف بوده، برای كشتی‌های بادبانی به منزله مانعی جهت دست‌یابی به سوی دیگر بوده است. دریانوردان و هواشناسان این منطقه را به نام عرض جغرافیایی اسب، Horse Latitude، می‌نامند. بنا بر گفته‌های فرهنگ‌های Americana و Britannica وجه تسمیه این نام یكی از سه صورت زیر است.
· كشتی‌هایی كه از دریای كاراییب، فراورده‌های منطقه به ویژه اسب را به نیوانگلند می‌بردند، به دلیل نبود باد و به پایان رسیدن علوفه، اسب‌ها را در آب می‌ریختند و پیكرهای شناور و بیجان اسبان وجه تسمیه این منطقه بوده است.
· به دلیل فراوانی و پرورش اسب این منطقه به این نام معروف شده است.
· دریانوردان اسپانیایی می‌گفته‌اند كه، بادهای این ناحیه همچون یك مادیان، پیش‌بینی‌ناپذیرند.
اما با توجه و مطالعه در كتاب تاریخ هردوت و برداشت جورج سارتون در كتاب تاریخ علم، ترجمه استاد احمد آرام،‌ اینجانب پیشنهاد زیر را مطرح می‌كنم:
با توجه به روایت هردوت می‌توان پنداشت كه نخستین شخصی كه به این مدار بدون باد رسید و آن را كشف كرد، ساتاسپ، دریانورد ایرانی بوده است. معنای لغوی واژه ساتاسپ، دارنده یكصد اسب است و پسوند اسب در بسیاری از نام‌های ایران باستان، از جمله، ویشتاسپ، گشتاسپ، جاماسب، بیوراسپ و ... به چشم می‌‌آید. پس از یورش بیگانگان، بسیاری از نوشته‌ها و نوشتارهای دانشمندان ایران، دستخوش نابود? گشت. اما این سفر دریایی شگفت‌انگیز و منطقه بدون باد، همواره در اندیشه و پندار دریانوردان، در هفت دریا، برجای مانده بوده است. اینچنین می‌توان انگاشت كه دریانوردان این منطقه را به یاد كاشف و دریانورد ایرانی، منطقه ساتاسپ، می‌نامیده‌اند. این نام می‌توانسته از طریق اندلس مسلمان، به اسپانیا و به تمامی اروپا نفوذ كرده و سرانجام در دوران اقتدار دریایی اروپاییان، به ویژه انگلیسی‌ها، این منطقه با توجه به وجود واژه اسب horse در ریشه لغوی آن، به نام مدار اسبی و یا عرض جغرافیایی اسب؛ Horse Latitude، نامگذاری شده باشد.
ساتاسپ
به گفته هرودوت، در زمان فرمانروایی خشایارشا، ساتاسپ، خواهرزاده داریوش بزرگ، به اعدام محكوم شد. مادر ساتاسپ از خشایارشا خواهش كرد تا مجازات او را تغییر دهند و به مجازاتی كه به گفته او سنگین‌تر از مرگ بود، محكوم كنند:
متن هرودوت:
"و او را مامور سازند تا دور افریقا بگردد و به خلیج عربستان (دریای سرخ) بازگردد. خشایارشا این را پذیرفت و ساتاسپ به مصر رفت، از مصریان كشتی و جاشو گرفت و بادبان‌ها را بر افراشت و از ستون‌های هركول (جبل‌الطارق) گذشت. چون این ستون‌ها را پشت سر گذاشت و دماغه افریقایی سولئیس (راس‌الحدیق، عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۴۰ دقیقه شمالی) را دور زد، به سوی جنوب به‌راه افتاد. ولی پس از آنكه چند ماهی بر دریا پیش رفت و هنوز راه درازی در پیش رو داشت، بازگشت و به سوی مصر رهسپار گردید. پس از آن به نزد خشایارشا رفت و سرگذشت خود را نقل كرد و گفت كه در آن هنگام كه در دورترین فاصله بوده است، مردمی كوتاه قد را دیده كه با برگ خرما پوشاك خود را می‌ساختند، و هرگاه كه وی و مردانش به ساحل نزدیك می‌شدند آن مردم از شهر خود به كوه می‌گریختند. وی و مردانش چون به خشكی پیاده می‌شدند، آنچنان كه رسم ایرانیان است، هیچ بی‌عدالتی و نادرستی نكردند. علت اینكه مسافرت به دور افریقا را به پایان نرساند، بنا به گفته خود وی آن بوده است كه به جایی رسیده بودند كه دیگر كشتی رو به جلو نمی‌رفته و بر جای خود متوقف مانده بوده است."
این سفر كه در زمان خود بسیار اعجاب‌انگیز بوده‌است و با كاوش‌های فضایی دهه ۶۰ برابری می‌كند پرسش‌های زیر را مطرح می‌سازد:
ساتاسپ در كرانه غربی افریقا تا چه حد پیش رفته است؟
پس از گذر از سولئیس وی مدت چند ماه پیش‌راند تا به جایی‌كه كشتی دیگر پیش نمی‌رفت و بر‌جای متوقف ماند رسید. آیا وی به راستی به منطقه بی‌باد استوایی، هم عرض با دماغه سبز (Cape Verde) رسیده بود، یا اینكه بادهای گرم و جریان دریایی رو به شمال در سواحل گینه مانع این كار شده بود؟
آیا عرض جغرافیایی بدون باد Horse Latitude مانع از پیشروی وی شد؟
با توجه به حركـت‌های چندگانه محور زمین (رقص محوری، چرخه میلانكویچ، ...) و دگرگونی‌های آب و هوایی و اقلیمی، در ۲۵۰۰ سال پیش، این مدار به طور دقیق در چه عرض جغرافیایی قرار داشته است؟
و آیا برای Horse Latitude نام پارسی ساتاسپ ( دارنده یكصد اسب) كه واژه اسب را هم در خود مستتر دارد، برای جایگزینی از هر نظر مناسب‌تر و شایسته‌تر از عرض جغرافیایی اسب نیست؟

ماخذ مورد استفاده : تاریخ علم جورج سارتن
جعفر سپهری

منبع : روزنامه جوان