اسطوخودوس ( لاواندر)

ـ نام انگلیسی: Lavender
ـ نام علمی: Lavandula
اسطوخودوس کلمه یونانی است، یعنی حافظ الروح، در زبان فارسی دری به آن شاه سپرم و در عربی انس الروح می گویند.
اسطوخودوس در بیشترنقاط دنیا به حالت خود رو می روید، مخصوصاً در جنوب فرانسه، مناطق مدیترانه و تورنتو به مقدار زیاد وجود دارد و بسته به شرایط محیط و خاک به شکل های مختلف ظاهر می شود.
اسطوخودوس گیاهی است چندین ساله، به ارتفاع حدود نیم متر با برگ های متقابل، باریک، دراز، سبزرنگ و پوشیده از کرک های سفید پنبه ای – گل های آن به رنگ بنفش و به صورت سنبله می باشد. اسطوخودوس گیاهی است از خاندان لوندر، طعم تلخ ، تخمهایش شبیه ارزن، کوچک و زرد می باشد. قسمت مورد استفاده ی این گیاه، گل ها و سرشاخه های گلدار آن است. اسطوخودوس بوی بسیار مطبوعی دارد. و به همین دلیل در عطر سازی مصرف می شود، ولی طعم آن تلخ است.
اسانس اسطوخودوس که از تقطیر گل و سرشاخه های گلدار این گیاه به دست می آید مایعی است زرد رنگ یا زرد مایل به سبز که دارای بوی نامطبوعی است. اگر از قسمت های مختلف آن گرفته توسط دست مالش داده شود، بوی مخصوص کافور به مشام می رسد، تقریباً از هر (۱۶۰) کیلوگرم آن یک کیلوگرم اسانس بدست می آید، اسانس آن برنگ زرد بوده بوی کافور می دهد. از قدیم تا امروز استعمال عطر و محلول زیبائی اسطوخودوس رواج دارد، یونانیها و رومیان برای زیبائی جلد خود، حین استحمام از عرق لاوندر (اسطوخودوس) زیاد تر استفاده میکردند.
رومیان برای معطر ساختن اطاق از چند قطره عطر اسطوخودوس که بالای آتش می ریختند، از ابتلأ زکام و سرما خوردگی جلوگیری می کردند ملکه زیبائی یونان وکلئوپاترا ملکه سرزمین نیل، هر روز خود را با مخلوط عطر لاوندر، بشیره اسطوخودوس و زنبق مالش می دادند، و قشنگی، لطافت، و زیبائی، جلد و روی خود را مرهون عطر لاوندرمی دانستند .
(ویلیام تورنر) گیاه شناس مشهور، در کتاب خود نوشته است هرگاه شخصی بوقت خواب، گل اسطوخودوس را در کلاه شب خود بگذارد از سر درد و سرما خوردگی محفوظ، مغزش را تقویت می کند. گلهای اسطوخودوس، در برج جوزا بصورت پندک می باشد که مردم بقسم دسته جمع نموده، در سقف خانه خشک می کنند.
● ترکیبات شیمیایی:
اسانس اسطوخودوس دارای حدود ۴۰% استات لینالیل است، همچنین در آن ترکیباتی نظیر اسید بوتریک، اسید پروپیونیک و اسید والریک، لینالول آزاد و ژرامبول وجود دارد.
● روشهای مصرف دارویی اسطوخودوس:
۱) دم کرده ی اسطوخودوس: حدود پنج گرم سرشاخه های گلدار و یا گل این گیاه را در یک لیتر آب جوش بریزید و برای مدت ۱۰ دقیقه دم کنید، مقدار مصر این دم کرده ۳ تا ۴ فنجان در روز است.
۲) کمپرس اسطوخودوس: ۳۰ گرم گل یا سرشاخه ی گلدار این گیاه را با یک لیتر آب جوش مخلوط و به مدت ۱۰ دقیقه دم کنید.
۳) اسانس و روغن اسطوخودوس را می توانید از مغازه های عطاری تهیه کنید. برای مصرف، یک قطره از آن را با یک قاشق روغن بادام با روغن زیتون مخلوط و برای ماساژ استفاده کنید و یا یک قطره ی آن را روی یک حبه قند بریزید و یا با یک قاشق عسل مخلوط کنید و بخورید.
● خواص طبی اسطوخودوس:
اسطوخودوس ازنظر طب قدیم ایران گرم و خشک است.
علم جدید بعد از تحلیل و تجزیه استعمال گل و عرق اسطوخودوس، این گیاه را مفید خوانده و نظریات قدما را تصدیق و تائید نموده اند.
بوعلی سینا راجع به اسطوخودوس در کتاب خود چنین نوشته است: عطر این گیاه خاصیت قوی خواب آور داشته، مخدر است، حساسیت را کم و درد را تسکین می دهد، کم کننده غم و اندوه است.
۱) برای رفع خستگی و آرامش، چند قطره روغن اسطوخودوس را در وان آب گرم بریزید و برای مدت یک ربع ساعت در آن دراز بکشید.
۲) گرفتگی ها را باز می کند.
۳) تقویت کننده ی معده است.
۴) ادرار آور می باشد.
۵) باعث عرق کردن شده و تب را پائین می آورد.
۶) صفرابر است و کبد را به کار می اندازد و بیماری های کبدی را برطرف می کند.
۷) ضد تشنج است.
۸) برای تقویت عمومی بدن خوب است.
۹) کرم های معده و روده را از بین می برد.
۱۰) بیماریهای سینه و سرفه را برطرف می کند.
۱۱) در معالجه زکام موثر است.
۱۲) از آن می توان به عنوان مسهل و تمیز کننده استفاده کرد.
۱۳) برای رفع بیماریهای مجاری ادرار مفید است.
۱۴) برای برطرف کردن رعشه و سرگیجه، حدود ۵گرم از پودر آن را با عسل مخلوط و هر شب بخورید.
۱۵) برای رفع فراموشی و تقویت حافظه، از دم کرده ی اسطوخودوس استفاده کنید.
۱۶) برای رفع بی خوابی، یک قطره از روغن اسطوخودوس را روی یک تکه پنبه بچکانید و آن را داخل بالش خود قرار دهید، از خواب مطبوعی بهره مند می شوید.
۱۷) برای برطرف کردن غم و اندوه، هر روز دم کرده ی اسطوخودوس بنوشید.
۱۸) اگر دست و پای شما خواب می روند، از این گیاه استفاده کنید.
۱۹) برای پیشگیری از آب آوردن بدن، دم کرده ی اسطوخودوس بنوشید.
۲۰) زردی را برطرف می کند.
۲۱) برای رفع حالت تهوع و سرگیجه مفید است.
۲۲) سردرد و سردردهای یک طرفه را درمان می کند.
۲۳) برای معالجه ضعف اعصاب مفید است.
۲۴) طپش قلب را از بین می برد.
۲۵) آسم را از برطرف می کند.
۲۶) اسطوخودوس درمان کننده رماتیسم، آرتروز و نقرس است. برای این منظور کمپرس آن رابر روی عضو مورد نظر بگذارید و یا اینکه دو قطره روغن آن را با یک قاشق روغن بادام و یا روغن زیتون مخلوط کنید و عضو دردناک را با آن ماساژ دهید.
۲۷) زخم های کهنه را با مالیدن اسانس اسطوخودوس که در الکل حل کرده اید، برطرف کنید.
۲۸) مالیدن پماد اسطوخودوس، زخم ها را ضدعفونی می کند و التیام می بخشد.
● مضرات اسطوخودوس:
اسطوخودوس گاهی است بی ضرر که همه می توانند از آن استفاده کنند. فقط برای اشخاص صفراوی مزاج خوب نیست و باعث آشفتگی می شود.
این گونه افراد باید آن رابا سکنجبین یا کتیرا بخورند.

سجاد جلال بدیعی

منبع : سایر منابع