ترکیه و ارمنستان در آزمون دیپلماسی

دیدار مقدماتی میان تیم های ملی فوتبال ارمنستان و ترکیه از لحاظ دیپلماتیک نیز تأثیرگذار بود و سبب شد که دولت های دو کشور که از پانزده سال پیش تا کنون با یکدیگر اختلاف دارند، در راه گفتگو و حل معضلات موجود قدم بردارند. عبدالله گل نخستین رئیس جمهور ترکیه است که از زمان بنیانگذاری جمهوری ارمنستان در سال ،۱۹۹۱ راهی این کشور می شود. در حین دیدار او از ارمنستان اتفاقات درخور توجهی روی نداد. گروهی کوچک در ارمنستان فریاد اعتراض سرداد، اما آنان به همان اندازه از توجه رسانه های بین الملل دور ماندند که عقاب های ترکیه، ارتشیانی که حتی عبدالله گل را به خیانت به وطن متهم کردند. سرژ سرکیسیان، رئیس جمهور ارمنستان میزبانی فوق العاده بود و از ابراز سخنانی که ممکن بود، بر جو حاکم تاثیر منفی بگذارد، چشم پوشی کرد. از این رو تندروهای ملی گرا و نیز چهره های تحریک کننده فرصتی برای عرض اندام و شکوفایی نیافتند. دیدار تیم های ملی فوتبال ارمنستان و ترکیه در چارچوب پیکارهای مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۰ آفریقا سبب شد که عبدالله گل، درست در ماه رمضان راهی ارمنستان شود و روزه خود را در کنار رئیس جمهور ارمنستان افطار کند. اگر چه بیم و نگرانی های زیادی وجود داشت، اما در نهایت خرد پیروز شد.
هم ترکیه و هم ارمنستان باید پس از بروز بحران قفقاز بیش از پیش پی برده باشند که خواست رسیدن به صلح و حل اختلاف های موجود به مراتب بهتر است تا پافشاری بر خواست های ملی گرایانه و نابخرادانه بیش از حد. باید اذعان داشت که هم ترکیه و هم ارمنستان آزمون دیپلماسی در زمین فوتبال را با موفقیت تمام پشت سر گذاشتند. رؤسای جمهور ارمنستان و ترکیه در تریبون ویژه استادیوم، در کنار هم دیدار تیم های ملی دو کشور را دنبال می کردند و از چهره و حرکات آنها پیدا بود که هر دو طرف حاضر به گفتگو هستند. ارمنستان تمایل زیادی دارد که مرز این کشور با ترکیه که در سال ۱۹۹۳ بسته شده، به زودی بازگشایی شود. این امر به صلاح ترکیه نیز خواهد بود که در جست وجوی راه های تازه ای برای انتقال نفت و گاز حوزه دریای خزر است. ترکیه از نخستین کشورهایی بود که در سال ۱۹۹۱ جمهوری ارمنستان را پس از فروپاشی شوروی سابق به رسمیت شناخت. ادعا های ارضی ارمنستان اما آنقدر خشم ترکیه را برانگیخت که در سال ،۱۹۹۳ روابط دیپلماتیک بین دو کشور قطع و مرزهای میان آنها نیز بسته شد. یک سال دیگر، بازی برگشت میان تیم های ملی دو کشور در ترکیه برگزار خواهد شد.
تا آن زمان دیپلمات های ارمنستان و ترکیه فرصت کافی دارند که خود را از فشارهای تاریخی برهانند و روند گفتگو را پیش برند. اکنون بیش از یک قرن است که از رویدادهای سال های ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ می گذرد. ارمنیان مرگ صدها هزار تن از هموطنان خود را «کشتار قومی» می دانند. دیپلمات های محطاط بین المللی تنها از واژه «کشتار» استفاده می کنند. ترکیه کشته شدن یک و نیم میلیون ارمنی را رد می کند و از ۲۰۰ هزار کشته ای سخن می گوید که در همهمه جنگ جهانی اول جان خود را از دست دادند. در این میان ملی گرایان اصلاح ناپذیر ترکیه خدمتی بس ناباب کرده و عبدالله گل را به خاطر سفرش به ارمنستان به خیانت به وطن متهم نموده اند. این محافل هنوز هم نمی خواهند بپذیرند که اندیشه دولت ملی در قرن بیست و یکم سخت دچار دگرگونی شده است. در اروپا، قوم هایی که در جنگ جهانی دوم خسارات، رنج و دردهای بس شدیدتری به یکدیگر وارد آوردند، موفق شدند به صلحی مشترک دست یابند. در منطقه بالکان نیز هم اکنون تلاش برای هضم و پشت سرگذاشتن جنایات دهه نود میلادی در جریان است. در دیدار فوتبال میان ترکیه و ارمنستان، ترکیه به پیروزی ورزشی دست یافت، اما از لحاظ دیپلماتیک، عبدالله گل و سرژ سرکیسیان رطسای جمهور این دو کشور، هر دو پیروز، میدان را ترک کردند.
● آیا دو همسایه آشتی می کنند؟
سایت دیپلماسی ایران هم در گزارشی در این زمینه آورده است: دکتر چلیکپالا استاد دانشگاه TOBB ترکیه و تحلیلگر مسائل قفقاز و ارمنستان معتقد است که دیوارهایی که بین دو کشور کشیده شده است باید فرو ریزد. وی معتقد است که هرچند این اقدام باید صورت می گرفت اما در شرایط کنونی این سفر به نفع ترکیه رقم نخواهد خورد. دکتر چلیکپالا می گوید: گام های برداشته شده بسیار مهم هستند اما، زمان این سفر چندان مناسب انتخاب نشده است. در حالی که جنگ گرجستان همچنان ادامه دارد، فرصت مناسبی برای تمرکز بر روی مسأله ارمنستان نیست. چراکه در حال حاضر تفلیس از اهمیت استراتژیک بیشتری برای ترکیه برخوردار است. گرجستان دروازه ورودی ترکیه به آذربایجان و آسیای میانه است و امروز ترک ها نمی توانند مسائل گرجستان را ندیده بگیرند. وی همچنین معتقد است که سفر عبدالله گل به ارمنستان موجب رنجیدگی آذربایجان شده است. این رفتار ترکیه می تواند سیاست های آذربایجان در قبال ترکیه را با نزدیک شدن به انتخابات در آذربایجان تغییر دهد. این استاد دانشگاه در ادامه می افزاید که سفر عبدالله گل به ارمنستان سیاست های ارمنستان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، از آنجا که ارمنستان یکی از هم پیمانان روسیه به شمار می رود این اقدام ترکیه می تواند به نوعی حمایت ترکیه از ارمنستان را نشان دهد.
او معتقد است که این دیدار بیش از آنکه به نفع ترکیه رقم بخورد به نفع سرژ سرکیسیان تمام خواهد شد. سرکیسیان با وجود تمام مخالفت ها از عبدالله گل دعوت کرد تا به ارمنستان سفر کند. وی از این دیدار به نفع خود و برعلیه رقیب خود، لوون پتروسیان استفاده خواهد کرد. این درحالی است که پتروسیان تمایلی بیشتر به سمت غرب و ترکیه داشت و این اقدام می تواند وی را ضعیف تر کند. این سفر همچنین می تواند توجه ترکیه را به سمت ارمنستان معطوف کرده از گرجستان دور کند. این همان استراتژی است که روسیه نیز از آن حمایت می کند. دکتر چلیکپالا در خصوص حمایت واشنگتن از این سفر می گوید که واشنگتن نمی خواهد ترکیه به طور مستقل در گرجستان اعمال نفوذ کند بنابراین نگران روابط ترکیه و ارمنستان در شرایط کنونی نیست. از طرف دیگر می خواهد از طریق ارمنستان راه جدیدی برای انتقال انرژی از تفلیس به سمت ترکیه باز کند.

منبع : روزنامه ابرار