کروماتوگرافی

كروموتوگرافی روشی برای جداسازی است كه امروزه كاربرد وسیعی در صنعت و پژوهش های زیست شناختی دارد. این روش نخستین بار به وسیله ی یك گیاه پزشك روسی معرفی شد او از این روش برای جداسازی مواد رنگی استفاده می كرد از این رو نام كروماتوگرافی یا رنگ نگاری را بر ان نهاد . اما كروماتوگرافی هرگز به جداسازی تركیب های رنگی محدود نشد .
در این روش اجزای یك مخلوط به دلیل متفاوت بودن سرعت حركت ان ها به هنگام عبور از یك ماده از هم جدا می شوند . در همه ی روش های كروماتوگرافی دو فاز وجود دارد . یكی از فازها بدون حركت است و فاز ساكن نامیده می شود و فاز دیگر كه پیوسته جریان دارد را فاز متحرك گفته اند . دو نمونه از انواع روشهای كروماتوگرافی عبارتند از :
▪ كروماتوگرافی كاغذ :
این روش بر پایه ی حركت حلال روی نوارهایی از كاغذ صافی استوار است . با این روش می توانید رنگهای تشكیل دهنده ی جوهر سیاه را جدا سازی و شناسایی كنید.
برای انجام كروماتوگرافی كاغذی یك یا چند قطره از محلول ان را نزدیك انتهای قطعه ای از كاغذ صافی می چكانند (لكه گذاری) بعد از خشك شدن قطره ها كاغذ را از قسمت لكه گذاری شده در حلال مناسبی فرو می برند بدن اینكه لكه وارد حلال شود . حلال هم زمان با حركت خود در طول كاغذ مواد را از لكه حل كرده با خود به بالا می برد .
معمولا هر جزء با سرعت متفاوتی نسبت به بقیه حركت می كند .جریان حلال تا مدت زمان مناسبی ادامه می یابد سپس كاغذ را خشك می كنند. مواد جدا شده در صورت رنگی بودن بی درنگ مشاهده می شوند. در برخی مواقع مواد جدا شده با یك واكنش شیمیایی مناسب به صورت لكه های رنگی اشكار می شود .
علاوه بر جداسازی رنگها جدا سازی و شناسایی آمینواسیدهای وجود در اب میوه ها و جدا سازی و شناسایی قند ها به طور مجزا از طریق كروماتوگرافی كاغذی امكان پذیر است .در ایت نوع كروماتوگرافی به جای كاغذ از گچ نیز می توان استفاده كرد.
▪ كروماتوگرافی ستونی :
برای جدا كردن اجزای یك مخلوط می توان از ستون شیشه ای یا پلاستیكی استفاده كرد . ستون با ماده ی جامدی مانند آلومینیوم اكسید ( فاز ساكن ) پر شده و با حلالی مانند هگزان
(فاز متحرك ) پوشیده شده است . مقدار كمی از مخلوط در حلال حل شده از بالا وارد ستون می شود.
اجزای مخلوط در بالای ستون جذب فاز ساكن می شوند سپس حلال تازه را پیوسته از بالا و روی ستون می ریزد .
حلال با عبور از میان ستون اجزای مخلوط را با خود حمل می كند سرعت حركت هر جزء به میزان چسبندگی ان روی فاز ساكن بستگی دارد . به این ترتیب ماده ای كه چسبندگی كمتری دارد سریع تر از ستون خارج می شود . اگر اختلاف جذب اجزای مخلوط روی فاز ساكن به اندازه ی كافی زیاد باشد جدا سازی كامل انجام می گیرد.
اگر فاز ساكن یك ماده ی با توانایی مبادله ی یون باشد كروماتوگرافی مبادله گریون نامیده می شود این روش برای جدا سازی یونها به كار می رود.

منبع : آموزش و پرورش استان خراسان