۱۵دسامبر سال ۱۹۵۰ ـ ماجرای فرار سران و بانیان حزب توده از زندان قصر

۱۵دسامبر سال ۱۹۵۰ ( ۱۳۲۹ خورشیدی ) با یک نقشه از پیش تهیه شده دقیق، سران و بنیانگذاران حزب توده ایران که برخی از آنان در کابینه های سابق به وزارت هم رسیده بودند از زندان قصر فرار کردند.آنان از جمله دکتر کیانوری ، دکتر مرتضی یزدی، دکتر جودت ، نوشین و قاسمی قبلا در اختیار محاکم نظامی بودند که یک دادگاه دادگستری تهران اوایل آذر ماه آن سال به اعتراضشان رسیدگی ، و اقدام محاکم نظامی در باره آنان را خارج از صلاحیت اعلام داشت و حکم داد که پرونده جهت تحقیق به دادسرای تهران ارسال شود. پس از ابلاغ حکم به دستگاه قضایی ارتش ، بررسی و مذاکره برای رد و یا قبول آن آغاز شد.
۱۸روز پس از صدور این حکم در حالی که هنوز تصمیمی درباره ارسال پرونده به دادسرای تهران گرفته نشده بود و بعید بود که با آن موافقت شود ، با تهیه نقشه قبلی یک نفر با لباس افسری ارتش و خودرو نظانی به زندان قصر مراجعه و خود را نماینده دستگاه قضایی ارتش معرفی و زندانیان را تحویل گرفت . دو افسر نگهبان زندان هم که از پیش در جریان ماجرا بودند به بهانه بدرقه زندانیان با همین خودرو فرار کردند. از میان این عده بعدا دکتر یزدی دستگیر و به اعدام محکوم شد که مجازات او به حبس ابد کاهش یافت.
حزب توده پس از تیراندازی به شاه در سال ۱۳۲۷ در دانشگاه تهران ، غیرقانونی اعلام شده و سران آن تحت تعقیب قرار گرفته و به تدریج دستگیر شده بودند.
سالها بعد ، پس از بهبود مناسبات ایران با شوروی ، این دولت یکی از دو افسر نگهبان زندان قصر را که پس از فرار، به آن کشور رفته بود به ایران تسلیم داشت! که در اینجا اعدام شد.
حزب توده در جریان انقلاب سال ۱۳۵۷ و پس از آن فعالیت خود را علنی ساخت در انقلاب شرکت کرد و سه سال پس از پیروزی انقلاب مورد سوء ظن جمهوری اسلامی قرار گرفت ، شدیدا سرکوب و کیانوری هم به زندان افتاد.
حزب توده بزرگترین حزبی بود که از آغاز قرن ۲۰ در ایران به وجود آمده و شمار اعضای آن در دوران حکومت مرحوم دکتر مصدق بیش از هر وقت دیگر بود.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز