نخبه پروری سیاسی در غبار فراموشی آسیب شناسی غفلت از «نخبه پروری سیاسی» در جامعه امروز

جنبش دانشجویی به عنوان مجموعه ای که خارج از صحنه مناسبات سیاسی ناظری هوشمند و بازویی توانمند در تحلیل و ارایه راهکارهای کارشناسانه برای رخدادها و جریان های فعال سیاسی کشور محسوب می شود، نقش مهم و جایگاه ویژه ای در عرصه سیاسی ایران اسلامی برعهده دارد.
بر همین اساس لازم و ضروری به نظر می رسد تا در روزگار کنونی ما جنبش های دانشجویی پخته تر و منسجم تر از گذشته ایفاگر نقش های محوری و کلیدی مباحث سیاسی در ابعاد داخلی و خارجی باشند.
مقام معظم رهبری در دیدار سال گذشته خود با جمعی از دانشجویان نخبه و برتران کنکور وفعالان تشکل های سیاسی و فرهنگی دانشگاه برنخبه پروری سیاسی در دانشگاه های کشور تأکید فرمودند.
بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در این باره را بخوانید:
«من حالا نخبه پروری سیاسی را توصیه می کنم و تأکید می کنم که در بخش های تبلیغات و صدا و سیما نخبه های سیاسی و نخبه های اجتماعی باید مطرح بشوند، بخشی از نخبه پروری هم مربوط به شماست، یعنی در محیط تشکلهای دانشجویی، نخبه های سیاسی پرورش پیدا کنند؛ فضا را آماده کنید. این دیگر دست دولت و دست محیط خارج از دانشگاه نیست، دست خود شماست، از فکر و از ذهن استفاده کنید، ببینید چگونه می توانید محیط بحث و استدلال و ارزیابی فکری و تقویت روحیه و تقویت امید و محکم کردن پایه های فکر سیاسی را در این طبقه جدیدی که بعد از شما می آیند برنامه ریزی کنید، خاطر جمع باشیم مجموعه دانشجویی در دوره بعد و دوره های بعد همچنان در جهت همین هدف های بلند و آرمان های خوب پیش خواهد رفت...»
در این سلسله گزارش به موضوع نخبه پروری سیاسی و راهکارهای تحقق آن با استفاده از ایده و نظر صاحب نظران و کارشناسان خواهیم پرداخت.
● نخبه گرایی
واژه elite به معنای نخبه در قرن هفدهم برای توصیف کالاهایی با مرغوبیت خاص به کار می رفت و بعدها کاربرد آن برای اشاره به گروه های اجتماعی برتر مانند واحدهای ضربت نظامی یا مراتب عالی تر اشرافیت هم تعمیم یافت.
براساس گزارش های موجود برای اولین بار در قرن نوزدهم بود که نخبه گرایی به عنوان یک مکتب فکری در علم سیاست و جامعه شناسی سیاسی یا اندیشه های اشخاصی همچون «پاره تو» و «موسکا» مطرح شد و به تدریج رواج پیدا کرد و امروزه نخبه گرایی یکی از الگوهای رایج در جامعه شناسی سیاسی و از شاخصه های تأثیرگذار بر فرآیند تصمیم سازی و راهبردی در حکومت ها به شمار می آید.
رهبر معظم انقلاب نیز با شناخت ضرورت و اهمیت پخته بودن حرکت های سیاسی در کشور مبحث نخبه پروری سیاسی در سطح دانشگاه ها را مطرح کردند.
«محمدعلی اسدی پور» دانشجوی سال آخر رشته علوم اجتماعی در تهران در این باره می گوید: «در تاریخ سیاسی ایران همیشه جنبش های دانشجویی نقش مهمی را ایفا کرده، از همین رو برای تقویت این نقش و تأثیرگذاری مثبت آن بر شکل گیری جریان های سالم فکری در حوزأ سیاسی لازم است تا به نخبه پروری سیاسی بپردازیم.»
وی می گوید: «انقلاب اسلامی زادأ جنبش دانشجویی است، به گونه ای که می بینیم تشکل های دانشجویی در شکل دهی بسیاری از جریان های سیاسی دوران پیروزی انقلاب نقش مهمی داشتند، حال باتوجه به اهمیت این موضوع مطرح شدن نخبه پروری سیاسی از سوی رهبر معظم انقلاب بسیار بجا و به موقع است و نهادهای دانشگاهی باید در این زمینه فعالیت کنند.»
اما دوست دانشجوی وی به موضوعات دیگری اشاره می کند و می گوید: «به عقیدأ من فعالیت های سیاسی دانشگاه ها در بعد از انقلاب به خوبی هدایت نشده و حتی در زمان اصلاح طلبان به بیراهه هم رفته است تا جایی که برخی ها از نهاد مقدسی مثل دانشگاه به عنوان نردبان ترقی خود استفاده کردند و می خواستند دانشگاه و دانشجوی مسلمان ایرانی را در برابر ارزش های شناخته شدأ انقلاب قرار دهند.»
«زهرا کاشمری نیا» دانشجوی مدیریت فرهنگی در دانشگاه آزاد تهران در تحلیل روند فعالیت های سیاسی دانشگاه ها در بعد از پیروزی انقلاب می گوید: «متأسفانه آن شور و شوق سیاسی در دانشگاه ها پس از پایان جنگ در مسیر درستی قرار نگرفت و تا آنجا راه را به انحراف رفت که در زمان حاکمیت اصلاحات بسیاری از جنبش های دانشجویی حتی در نقش ستون پنجم دشمن و به نفع مخالفان انقلاب اسلامی ظاهر شدند و با برگزاری جلساتی تحت عنوان کنفرانس پژوهشی یا همایش علمی علیه بسیاری از باورهای اصیل کشور موضع گیری کرده و دستاوردهای موجود را به چالش کشیدند، گرچه آن سیل خروشان رفته رفته فروکش کرد اما اینک می توانم به جرأت ادعا کنم که امروزه فضای عقل محوری بر بسیاری از تشکل های دانشجویی حاکم است و دیگر از حرکت های احساسی و مواضع عجولانه و نسنجیده خبری نیست.»
وی که از فعالان یکی از انجمن های علمی فرهنگی دانشگاه آزاد محسوب می شود در ادامه همین بحث می گوید: «باتوجه به حاکم شدن فضای عقل مداری به جای احساس محوری باید به دنبال پیاده کردن راهکارهایی باشیم تا بتوانیم به موضوع نخبه پروری سیاسی بپردازیم و در کنار توجهی که به نخبگان علمی داریم به همان اندازه نیز زمینه های رشد نخبگان سیاسی در دانشگاه ها را فراهم کنیم.»
● افزایش مشارکت جوانان
افزایش زمینه مشارکت اجتماعی جوانان در نهادهای مختلف و تشکل های گروهی و علمی، تقویت انگیزه های دانش آموزی برای ورود به دانشگاه و تشویق دانشجویان برای کسب مدارج عالیه علمی، برابری فرصت ها، مبارزه با فساد اداری و برچیدن رویه های غلطی چون تبارسالاری و فامیل بازی و... در زمره مهمترین بسترها و زمینه هایی هستند که می توانند نخبه گرایی حقیقی و بروز توانایی های نخبگی را رقم بزنند.
علی خضریان، قائم مقام سیاسی اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل سراسر کشور می گوید: «اهمیت پرورش نخبگان برای هیچکس پوشیده نیست ولی آن چیزی که باعث گردیده درخصوص پرورش نخبگان سیاسی صحبت کنیم این مهم است که متأسفانه تا به امروز در نگاه غالب، اصلا نخبه سیاسی معنا و مفهوم روشنی نداشته تا چه رسد به اینکه در جهت پرورش آن یک حرکت مناسب و قابل ذکری داشته باشیم.»
قائم مقام سیاسی اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل سراسر کشور با تأکید بر اینکه تاکنون در زمینه نخبه پروری سیاسی اقدام کارسازی صورت نگرفته است می گوید: «اگر امروز می توان به کسی نخبه سیاسی اطلاق کرد، لزوما نه به این معناست که تمامی این نخبگان پرورش داده شده اند، بلکه باید اذعان داشت که آنها خود به خود پرورش یافته اند و اگر قرار بود جریانی به نام نخبه پروری آنگونه که باید کار خویش را انجام دهد بی اغراق باید گفت که هم اکنون شمار نخبگان جوان کشور- چه در سطح حوزه و چه سطح دانشگاه بی شمار بود.»
● فرهنگ سازی
متفکران تاریخ بشری، علم سیاست را از مهمترین و پیچیده ترین علوم انسانی برشمرده اند. علم سیاست در ایران نیز همیشه به عنوان یکی از آموزه های مطرح اما نه به صورت مستقل وجود داشته است.
در اندیشه ابن خلدون، فارابی، ابن سینا و بقیه اندیشمندان ایرانی از جمله ملاصدرا بحث سیاست مورد بررسی قرار می گیرد اما از قدمت علم سیاست به عنوان دانش نو و رشته ای آکادمیک و روشمند در ایران بیش از صد سال نمی گذرد. قائم مقام سیاسی اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل سراسر کشور به اولین گام در راستای تحقق نخبه پروری سیاسی در کشورمان اشاره می کند و می گوید: «اولین و مهمترین گام در جهت نخبه پروری سیاسی این است که می بایست به فرهنگسازی در این زمینه بپردازیم، چون واقعیت غیر از این نیست که تحقق مشارکت واقعی نخبگان در فرآیندهای تصمیم سازی سیاسی بدون نخبه پروری سیاسی میسر نمی شود.»
دکتر رضا قاسمی زاده، کارشناس علوم حقوقی و قضایی و استاد دانشگاه نیز از منظر دیگری به موضوع نخبه پروری سیاسی می نگرد و می گوید: «برای تحقق مسئله نخبه پروری سیاسی باید در وهله اول دو موضوع مهم را مدنظر قرار داد، یکی اینکه به فرهنگ سازی و بسترسازی این مسئله در سطح دانشگاه ها بپردازیم و اصولا دانشجو را با واژه سیاست و کارکردهای آن به خوبی آشنا نماییم، موضوع دوم نیز این است که در ابتدا به آسیب شناسی علوم سیاسی در ایران بپردازیم و چالش های احتمالی آن را مورد تجزیه و تحلیل کارشناسانه قرار دهیم.»
این استاد دانشگاه معتقد است که هنوز بسترهای نخبه پروری سیاسی همانند نخبه پروری علمی در دانشگاه ها فراهم نیست، این درحالی است که اگر به پرورش استعدادها و توانمندی های سیاسی در دانشگاه بپردازیم قطعا در آینده ای نزدیک می توانیم از میان نخبگانی که تربیت کرده و پرورش داده ایم کادر مدیریت کشور در ابعاد اجرایی، قضایی یا قانونگذاری را به راحتی انتخاب کنیم.
● اصلاح نظام آموزشی
مرحوم دکتر حسین عظیمی، پژوهشگر و محقق برجسته اقتصاد سیاسی کشورمان همواره تأکید می کرد که تا کیفیت محوری در نظام آموزشی و دانشگاهی لحاظ نگردد چیزی به نام تربیت نیروی انسانی متخصص اساساً محقق نمی شود، برهمین اساس رشد و توسعه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هر کشور در گرو شکوفایی نظام آموزشی آن کشور است.
بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران بر این باورند که گسترش آموزش و سرمایه گذاری در تعلیم نسل جوان وتربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص و نخبه سبب پیشرفت آگاهی ها شده و این مسئله نیز تأثیر مثبت و بسزایی در فراهم شدن مقدمات نخبه پروری در جامعه ایجاد می کند.
کارشناسان نیازهای کنونی به نیروی متخصص را به هرمی تشبیه می کنند که سیستم آموزش عالی ما در مقابل آن همانند یک هرم وارونه است و هنگامی که بخواهیم این دو هرم را برهم منطبق کنیم، با وضعیتی مواجه می گردیم که در جایی که نیاز بسیار محدود است بازده و خروجی نظام آموزشی فوق العاده زیاد است و بالعکس در زمینه هایی که نیاز وسیعی وجود دارد، عملکرد نظام آموزش عالی ضعیف می باشد، از همین رو اصلاح نظام آموزشی یک نیاز استراتژیک برای مقوله نخبه پروری به شمار می آید.
● مفهوم نخبه پروری سیاسی
ویلفردوپارتو، از صاحب نظران علوم سیاسی غرب طبقه نخبه را به دو دسته تقسیم می کند: اول نخبگان سیاسی یا حکومتی مرکب از افرادی که مستقیم یا غیرمستقیم سهم قابل ملاحظه ای در امور حکومت دارند. دوم نخبگان غیرحکومتی که بقیه افراد را دربرمی گیرد.
نخبه پروری سیاسی یعنی تلاش برای آموزش و پرورش نخبگانی که بتوانند با قرار گرفتن در سلسله مراتب قدرت، مسئولیت های سیاسی و اجرایی را در هرم قدرت کسب کنند و مبتنی بر اندیشه های دینی، نظام سیاسی در حاکمیت را به درجات عالیه ای از کارآمدی و توانمندی برسانند.
حجت الاسلام محسن رضاوندی از مدرسین علوم قرآنی می گوید: «در اندیشه ها و نظام سیاسی اسلام ناب محمدی(ص) اصولا رقابت و تلاش برای کسب قدرت متضاد تعریف رایج آن در غرب است، چرا که در این نظام سیاسی که برگرفته از آموزه های دینی و قرآنی است افراد متدین و متعهد به ارزش های اسلامی با رعایت موازین اخلاقی، آگاهی و تقوا در هرم قدرت و تصمیم گیری های سیاسی قرار می گیرند و تمام هم و غم آنها استقرار عدالت، امنیت و تأمین معاش جامعه اسلامی است.»
وی می گوید: «در چنین نظام سیاسی الهی هیچگاه کسب قدرت سیاسی به منزله رسیدن به تاج و تخت فرمانروایی تعبیر نمی شود بلکه از آن به عنوان توفیقی برای خدمت به بندگان خدا یاد می شود.»
رضاوندی می گوید: «با توجه به اینکه ۰۳ سال از انقلاب اسلامی می گذرد و نسل سوم انقلاب باید با مبانی فکری و عقیدتی نظام جمهوری اسلامی آشنا شوند لازم و ضروری است تا توصیه حکیمانه رهبر معظم انقلاب مبنی بر نخبه پروری سیاسی مدنظر قرار بگیرد و در این راستا فعالیت های قابل ملاحظه ای در سطح دانشگاه های سراسر کشور صورت بگیرد.»
تحقق نخبه پروری سیاسی در ایران اسلامی نیاز به ابزارهایی دارد که مهمترین آن در دو موضوع فرهنگسازی و آسیب شناسی قابل بحث و بررسی است چرا که تا این دو مسئله در سطح دانشگاه ها محقق نشود قطعاً نخبه پروری سیاسی نیز تحقق پیدا نخواهد کرد
« نخبه پروری سیاسی یکی از راه های استمرار فضای مطالبه در دانشگاه ها است، رسانه ها باید به طور جدی به معرفی نخبگان علمی، اجتماعی و سیاسی بپردازند، اما تشکل های دانشجویی نیز باید با پرورش نخبه های سیاسی فضای مباحثه و استدلال را گسترش دهند و با محکم کردن پایه های فکری و سیاسی دانشجویان و تقویت روحیه و امید در آنان محیط را به گونه ای شکل دهند که مجموعه دانشجویی در سال های آینده نیز همواره در این فضا تنفس و در جهت اهداف بلند و آرمان های والا حرکت کند...»
بخش هایی از سخنان رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای را می خوانید که سال گذشته در دیدار با صدها نفر از دانشجویان نخبه، برترین های کنکور و فعالان تشکل های سیاسی، فرهنگی دانشگاه ها بیان شده است.
پس از بیان این سخنان حکیمانه مقام معظم رهبری بود که توجه دانشجویان و اساتید و مسئولان دانشگاه ها بر نخبه پروری سیاسی متمرکز شد و همگان دریافتند که این مسئله یکی از نیازهای ضروری و اجتناب ناپذیر جامعه دانشگاهی ما است، بر همین اساس تلاش و تکاپوی خاصی در نهادهای رهبری و تشکل ها و انجمن های دانشجویی در دانشگاه های سراسر کشور به وجود آمد و هر کدام به نوعی برای پاسخ به این دغدغه رهبری کوشیدند اما باید اذعان داشت که تاکنون نتیجه ای ملموس از این فعالیت ها در سطح دانشگاه ها دیده نشده و از طرفی هم وزارت علوم ارتباط و تعامل دوسویه خوبی نیز با جنبش های دانشجویی برقرار نکرده و به همین دلیل است که موضوع نخبه پروری سیاسی پس از گذشت یک سال از طرح آن توسط مقام معظم رهبری هنوز در حاشیه قرار گرفته و به یک گفتمان قالب در سطح دانشگاه ها مبدل نشده است.
● نقش دانشگاه در عرصه سیاسی
اگر مروری بر تاریخ سیاسی کشور اسلامیمان داشته باشیم به خوبی درخواهیم یافت که منشأ اغلب نهضت های تحول آفرین و جریان ساز به نوعی ریشه در جنبش های دانشجویی داشته است.
از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و روی کار آمدن دولت دکتر محمد مصدق و موضوع ملی شدن صنعت نفت تا سال های اول دهه ۱۳۵۰ و قالب شدن گفتمان جدیدی که دکتر علی شریعتی منادی آن بود و دانشجویان مسلمان و نخبه ایرانی را به میدان زنده و پویایی در عرصه سیاسی فرا می خواند و تا پیدایش، ظهور و به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و وجود دانشجویان پیرو خط امام(ره) همگی موید این نکته است که جنبش های دانشجویی در عرصه سیاسی همیشه سرنوشت ساز بوده و حرف های زیادی برای گفتن دارد و هیچگاه نمی توان و نباید از نقش تأثیرگذار و جریان ساز جنبش های دانشجویی در مناسبات سیاسی غافل شد.
دکتر نعمت الله محسنی فر، از کارشناسان علوم اجتماعی و استاد دانشگاه می گوید: «وقتی که عملکرد جنبش های دانشجویی در ایران را بررسی می کنیم متوجه می شویم که کارنامه پرباری در عرصه فعالیت های سیاسی در قبل و بعد از انقلاب اسلامی دارند، گرچه این فعالیت ها در برهه ای از زمان با فراز و نشیب هایی همراه بوده اما در کل هنگامی که کارنامه فعالیت سیاسی در دانشگاه ها را در تجزیه و تحلیل کارشناسانه قرار می دهیم درمی یابیم که هیچگاه نباید از این جنبش ها غفلت کرد بلکه به دنبال برنامه ریزی و ارایه راهکاری باشیم تا حرکت های دانشجویی بتواند به سمت اصلاح جامعه حرکت کند و از اقدامات احساسی بپرهیزد.»
این استاد دانشگاه به سخنان رهبر معظم انقلاب مبنی بر نخبه پروری سیاسی اشاره می کند و می گوید: «چون یکی از اصلی ترین کارکردهای جنبش دانشجویی فعالیت در عرصه سیاسی است، پرداختن به موضوع مهمی همچون نخبه پروری سیاسی آنهم با توجه به شرایط کنونی کشورمان بسیار ضروری به نظر می رسد و باید در دانشگاه ها به شناسایی و معرفی نخبگانی بپردازیم که از یک طرف در عرصه سیاسی دارای ایده و اندیشه ای نوین، خلاق، امیدوارکننده و حرکت های رو به جلو باشند و از طرف دیگر به درک حقیقی انقلاب اسلامی و آرمان های والای آن رسیده باشند.»
دکتر محسنی فر می گوید: «یکی از تلاش های ما باید این باشد که دانشجوی امروزی که نه در دوران انقلاب حضور داشته و نه دفاع مقدس را درک کرده، را با آن آرمان ها و ارزش ها آشنا کنیم، چرا که یک نخبه سیاسی دانشجویی در صورتی که انقلاب و دستاوردهای آن را درک نکند هر آن امکان دارد که بازیچه دست دشمنان قرار بگیرد و خود به خود در برابر انقلاب و آرمان و ارزش های آن بایستد.»
● نشانه های یک نخبه سیاسی
نزدیک به سه دهه از استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی در ایران می گذرد. در این مدت چالش های زیادی در باب علوم انسانی به وجود آمده است. همه این چالش ها نیز ناشی از یک تلاش اساسی بوده است که در راستای بومی کردن علوم انسانی و سازگاری منطقی و علمی آن با تحولات خارجی صورت گرفته است. اما با این حال خارج نمودن علوم انسانی و علوم سیاسی از نفوذ غرب و دنیای استکبار و ایرانی و اسلامی کردن جهانی آن به صورتی که تضاد علمی و تخصصی ایجاد نکند از جمله مهمترین دغدغه و وظیفه ساختار آکادمیک و آموزشی ایران بوده است.
«علیرضا عسکری» کارشناس علوم سیاسی و استاد دانشگاه در گفتگو با سرویس گزارش روز کیهان می گوید: «یک نخبه سیاسی نشانه ها و ویژگی های خاصی دارد که از جمله آنها تعهد به معیارهای ارزشی جامعه است، به عنوان مثال اگر یک نخبه سیاسی به انقلاب اسلامی و آرمان های امام(ره) و رهبری پایبند نباشد نه تنها از خط انقلاب و دغدغه های مدنظر مردم و کشور خارج می شود بلکه خود به خود در خدمت دشمنان میهن اسلامی قرار می گیرد و دستاوردهای مهم کشور را با چالش جدی و اساسی روبرو می سازد.»
این استاد دانشگاه می گوید: «به عقیده من اولین درس مهمی که باید یک نخبه سیاسی به خوبی آن را حفظ کند شناخت روح حقیقی و واقعی انقلاب و دلایل و چگونگی شکل گیری آن و ضرورت حفظ و تداوم آرمان های اصلی و محوری نظام جمهوری اسلامی است.»
وی می گوید: «حال زمانی که یک دانشجوی ایرانی به این شاخصه ها دست پیدا کرد و آن را با تمام وجود شناخت آن وقت است که در دفاع از آن آرمان ها در مناسبات سیاسی داخلی و خارجی حاضر به ذره ای عقب نشینی نخواهد بود و هرگونه نقد و نظری هم که درباره مدیران کشور از سوی نخبگان سیاسی دانشجویی مطرح می شود دیگر رنگ و بوی اپوزیسیون نخواهد داشت و به کام دشمن و به نفع دشمنان مردم و کشور تمام نمی شود، بلکه آن نقدها و تحلیل ها خود به بهترین راهکار برای اداره کشور مبدل خواهد شد.»
پرورش استعدادهای سیاسی
«فریبا احسانی مقدم» از دانشجویان کارشناسی ارشد رشته علوم اجتماعی می گوید: «با توجه به اینکه جنبش های دانشجویی در کشورمان از پشتوانه های محکم تاریخی برخوردار است اما باید اذعان داشت به اندازه ای که به پرورش نخبگان علمی توجه کرده ایم نیمی از آن را به پرورش استعدادهای سیاسی نپرداخته ایم، و در واقع مطرح شدن نخبه پروری سیاسی از سوی رهبر معظم انقلاب تاکیدی به جا و به موقع بود تا به این مهم بپردازیم و همچنان که برای نخبگان علمی برنامه، راهکار و بودجه ای خاص در نظر می گیریم برای نخبگان سیاسی در سطح دانشگاه ها نیز این چنین عمل کنیم.»
وی می گوید: «در سال های گذشته برخی احزاب و جریان های تندرو سیاسی با شناخت استعدادها و توانمندی های جنبش دانشجویی و برای پیگیری اهداف خاص به دنبال مصادره تشکل های دانشجویی به نفع خود بودند و حتی در بسیاری از دانشگاه ها موفق شدند تا از صداقت نهفته در روح دانشجویی سوءاستفاده کرده و تشکل های دانشجویی را از واقعیت بینی خارج کرده و در خط پیاده نظام خود درآورند، حال اگر ما در زمان حاضر به نخبگان سیاسی دانشجویی به درستی بها بدهیم قطعا دیگر در دانشگاه ها شاهد چنین لغزش هایی از سوی جنبش های دانشجویی نخواهیم بود.»
«سعید رستمی فرد» از دانشجویان مدیریت فرهنگی در دانشگاه علمی- کاربردی نیز در این باره می گوید: «به عقیده من باید در وهله اول هدف و انگیزه نخبه پروری سیاسی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و ببینیم ضرورت وجودی آن چیست، چون اگر می خواهیم از غرب الگوبرداری کنیم و در قالب اپوزیسیون در دانشگاه ها همیشه با همه چیز ساز مخالف بزنیم که این مسئله با اهداف اسلامی و انقلابی ما سازگار نیست اما اگر الگوی ما امام(ره) و رهبری و مبانی اصل انقلاب است که باید تمام این مسایل را بر مبنای واقعیت عینی آن ببینیم، به عنوان مثال در سالهای گذشته رادیوهای بیگانه و بلندگوهای شیطان مکرر از برخی تشکل های دانشجویی ما تعریف و تمجید می کردند و در رسانه های خود حتی با برخی از فعالان دانشجویی به مصاحبه می پرداختند و علیه ارزش ها و باورهای انقلابی موضع می گرفتند و فضای دانشگاه ها را به سمت جنجال و تنش پیش می بردند، حال اگر در فضای دانشگاه نخبگانی سیاسی تربیت کنیم که متعهدانه و دلسوزانه به فکر دفاع راستین و همه جانبه از دستاوردهای ۳۰ ساله مردم در طول دوران انقلاب باشند قطعا موفق خواهیم شد تا موضوع نخبه پروری سیاسی را به خوبی محقق کنیم.»
این دانشجو می گوید: «فضای امروز دانشگاه ها برای پرورش نخبگان سیاسی بسیار مساعدتر و مناسب تر از سال های گذشته است، چرا که امروزه دیگر از آن حال و هوای احساسی و عجولانه و اقدامات غیرمنطقی در دانشگاه ها خبری نیست و جنبش های دانشجویی ما بسیار آگاهانه و هوشیارانه با مسایل و مشکلات پیش روی جامعه برخورد می کنند و دیگر از شعارهای زنده باد و مرده باد خبری نیست.»
● استقبال دانشجویان از رشته های سیاسی
بنا بر آمارهای موجود به طور متوسط سالانه حدود ۸۰۰ نفر ورودی دانشجویان رشته های سیاسی هستند که این آمار از یک طرف نشان توجه و اقبال دانشجویان به این رشته است، اما از طرف دیگر با توجه به در نظر گرفتن نیاز کشور متوجه می شویم که تعداد قابل توجهی از این دانش آموختگان هیچ وقت مورد استفاده در امور سیاسی جامعه قرار نمی گیرند و بعضا در جایگاه غیرتخصصی به کار گمارده می شوند.
یک کارشناس علوم سیاسی می گوید: «باید به گونه ای برنامه ریزی در کشور وجود داشته باشد که کادرهای مدیریتی کشورمان از میان دانشجویان رشته های سیاسی و نخبگان انتخاب شوند، اما متأسفانه می بینیم که هنوز برای به کارگیری فارغ التحصیلان رشته های سیاسی برنامه خاصی تدارک دیده نشده و اغلب در مشاغلی اشتغال دارند که هیچگونه سنخیتی با رشته تحصیلی آنها ندارد.»
● نخبه گرایی در جمهوری اسلامی
تا زمان تشکل بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی ریاست جمهوری، نخبگان در کشورمان در چارچوب تعاریف رایج و غربی آن تعریف می شدند و قالب مشخصی برای تعامل آنها وجود نداشت.
در سال ۱۳۸۵ به منظور تحقق بخشیدن به تأکید مقام معظم رهبری در «استفاده صحیح و مناسب از ظرفیت های علمی نخبگان در راستای توسعه همه جانبه کشور» و در اجرای ماده ۴ اساسنامه بنیاد ملی نخبگان درباره تعریف نخبه و احراز استعدادهای برتر و نخبگی افراد، آیین نامه احراز نخبگی با هدف منطقی کردن و تعریف شاخص های علمی، استاندارد سازی معیارها و فرآیندهای شناسایی و معرفی نخبگان و استعدادهای برتر، تصویب شد.
در ماده ۲ این آیین نامه نخبه پروری چنین تعریف شده است: «نخبه به استناد ماده ۴ اساسنامه بنیاد به فرد برجسته و کارآمدی اطلاق می شود که اثرگذاری وی در تولید و گسترش علم و هنر و فناوری و فرهنگسازی و مدیریت کشور محسوس باشد و هوش، خلاقیت، کارآفرینی و نبوغ فکری وی در راستای تولید و گسترش دانش و نوآوری موجب سرعت بخشیدن به رشد و توسعه علمی و اعتلای جامعه انسانی کشور گردد.»
با سرلوحه قرار دادن تعریف کلی فوق از نخبگان، می توان نخبه سیاسی را چنین تعریف کرد: «نخبه سیاسی به شخصی اطلاق می شود که پدیده های سیاسی را در دو سطح داخلی و بین المللی بررسی کند و با نگاه آینده نگرانه، حوادث سیاسی را پیش بینی و در بالاترین سطح مورد نظر، راهکاری جهت مدیریت هوشمندانه وقایع به منظور ارتقای زندگی بشری ارایه دهد.»
اما در حوزه پژوهش و تحقیق و نشر آثار سیاسی در کشورمان آنچه که در اولین نگاه به چشم می خورد ترجمه های بسیار و تألیفات محدود می باشد.
چرا که اکثر کتب علوم سیاسی در ایران حداکثر ترجمه ای نه چندان دقیق و خوب از آثار نویسندگان غربی است و متأسفانه استفاده غیردقیق از اصطلاحات علوم سیاسی و واژه سازی ناهنجار و غیرمرتبط فضایی ابهام آمیز را ایجاد کرده است.
با این حال لازم و ضروری به نظر می رسد تا در کنار توجه به نخبه پروری سیاسی به گسترش آثار تألیفی در داخل کشور اهتمام کنیم و کتب ارزنده ای را به دست چاپ و نشر بسپاریم که ضمن آشنایی نخبگان با ادبیات سیاسی روز جهانی، آنها را منطبق با نیاز جامعه پیش ببرد.در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بالا رفتن سطح آگاهی سیاسی جامعه و افزایش حس مسئولیت و مشارکت مردم به ویژه جوانان دانشجو در امور سیاسی و به طور کلی توسعه سیاسی به خوبی نشان می دهد که جامعه امروزی ایران اسلامی بستر تحقق نخبه پروری سیاسی را مهیا کرده است. از طرفی هم باید گفت که پرورش نخبگان سیاسی در کشورمان بدون آسیب شناسی علوم سیاسی در ایران امکان پذیر نیست و لازم و ضروری به نظر می رسد تا در دانشگاهها این مهم در دستور کار جدی قرار گیرد تا همچنان که نخبگان علمی را مورد تشویق قرار می دهیم به نخبگان سیاسی نیز به همان میزان بها بدهیم و در کشف و شناسایی استعدادهای سیاسی در دانشگاههای سراسر کشور تلاش کنیم.
بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران بر این باورند که با گذشت ۳۰ سال از انقلاب اسلامی و کنار رفتن تدریجی نسل اول مدیران و کارگزاران انقلاب، ضروری است که نسل جدیدی از نخبگان و مدیران سیاسی برای پیشبرد اهداف متعالی انقلاب و نظام پرورش یابند و از آرمان های اصیل دینی و ملی و انقلابی صیانت به عمل آورند و از قانون اساسی حفاظت کنند و از همه مهمتر از مهارت کافی برای گذر از تنش ها و چالش های سیاسی برخوردار باشند.
احزاب سیاسی، مطبوعات، تشکل های دانشجویی، NGO ها و جنبش های اجتماعی از جمله مهمترین کانون هایی هستند که می توانند به نخبه پروری سیاسی روی آورند و جوانان شایسته، متعهد و علاقمند به فعالیت و تکاپو در عرصه های سیاسی و حکومتی را جذب کنند و با تربیت هدفمند آنان، به دغدغه کادرسازی و تربیت مدیران آینده کشور جامه عمل بپوشانند.
● تدوین طرح نخبه پروری سیاسی
یکی از وظایف مهمی که بر دوش تشکل های دانشجویی دانشگاه های کشورمان قرار دارد پرورش نخبه های سیاسی و علمی است، نیروهایی که امروز هم مطالبات دانشجویی را دنبال کنند و هم در تعاملات سیاسی داخلی و خارجی نقش پررنگی داشته باشند و هم این که در آینده نیز مدیریت کشور را تضمین نمایند.
مصطفی نوروزی، مشاور رئیس نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاهها از معرفی یکصد نخبه سیاسی دانشگاهی خبر می دهد و می گوید: «نهاد رهبری در دانشگاهها طرح مفصلی را برای نخبه پروری تدوین کرده است که براساس آن یکصد فعال سیاسی به عنوان نخبگان سیاسی دانشگاهی معرفی می شوند.»
مشاور رئیس نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاهها می گوید: «رهبر معظم انقلاب از نهاد نمایندگی در دانشگاهها انتظارات بالایی دارند، نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاهها یک تشکیلات کوچک اجرایی با مسئولیت های اجرایی و روزمره نیست بلکه هم رهبری و هم دانشجویان از نهاد، تاثیرگذاری بالا و عمیق را انتظار دارند، از همین رو بحث نخبه پروری سیاسی و فرهنگی با همکاری وزارت علوم و با جدیت تمام در دستور کار نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاهها قرار دارد.»
وی می گوید: «نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاهها ۳ دوره داشته، از سال های ۱۳۷۲ تا ۷۶، ۱۳۷۶ تا ۸۲ و از ۱۳۸۲ تا امروز را سپری کرده و از دوره تاسیس تا دوره تثبیت تاثیرات خوبی را گذاشته است.»
وی با بیان این که نهاد در دوره جدید بر حضور تاثیرگذار معنوی و کیفی تاکید داشته است، می گوید: «نهاد می خواهد پناهگاه دانشجو باشد و آنجا که هیچکس نیست که به دانشجو کمک کند، حضور داشته باشد و مشاوره جدی برای ارتقاء بینش سیاسی، دینی و نخبه پروری را بر عهده داشته باشد، چرا که نهاد به دنبال تک صدایی و رکود در حوزه های سیاسی دانشگاهها نیست.»
● سیاست اسلامی
آموزش عمومی و پرورش دادن نسل های آینده با مشخصه هایی چون احترام متقابل، محاسبه گری عقلانیت ابزاری، توجه به زمان و فرصت ها، آینده نگری، شفاف و دقیق بودن، حساس بودن به آینده خویش و جامعه، تسلط بر احساسات، داشتن روحیه علمی و مطالعاتی و آمیخته بودن با قانون و آزادی از مهمترین فاکتورهای چشم انداز مثبت نخبه پروری در ایران است.
«حجت الاسلام مهدی قربانی زاده» از اساتید دانشگاه و صاحب نظر در امور سیاسی می گوید: «یکی از الگوهای مناسب در مواجهه با پرورش نخبگان سیاسی در کشور مشی و سیره نخبگان گذشته و معاصر ایران در عرصه سیاسی اسلامی است».
وی می گوید: «سیاست اسلامی در پی آن است که مواد خام سیاسی را با کاهش تاثیرات شخصیتی و عقیدتی به بهترین نحو سازمان بندی کند تا بتواند واقعی ترین راهکار حل مسایل سیاسی را ارایه کند.»
این استاد دانشگاه به اندیشه های سیاسی حضرت امام خمینی(ره) اشاره می کند و می گوید: «اندیشه های سیاسی حضرت امام خمینی(ره) از نوعی تحول و تطور برخوردار بوده که «عدم جدایی دین از سیاست» مصداق بارز آن است، مثلا در این دو گفته حضرت امام(ره) که در یک جا فرمودند: «انقلاب اسلامی یک معجزه الهی بود» و در سخنرانی های دیگرشان فرمودند: «در انقلاب ما ملت نقش اساسی داشت» امام بزرگوار ما، هم ظرفیت های نهفته سیاسی در آموزه های دینی را که قبلا کشف شده و یا مورد توجه قرار نگرفته بودند را کشف نمود و هم این ظرفیت ها را با شرایط حساس آن زمان ایران بومی سازی کرد.»
وی در ادامه همین بحث می گوید: «از دیگر آموزه ها و محورهای مدنظر پرورش نخبگان سیاسی در منویات امام راحل و مقام معظم رهبری می توان به قیام و حرکت برای خدا، اخلاص، خودباوری، اعتماد به نفس، ساده زیستی، خدمت به مردم، قاطعیت در برابر دشمنان اسلام، دفاع از هویت اسلامی و بومی، دفاع از حق، تلاش برای استقرار آزادی و عدالت، مبارزه با استبداد و استعمار و انجام تکلیف الهی اشاره کرد.»
علی خضریان، قائم مقام سیاسی اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل سراسر کشور علاوه بر شمردن موارد فوق به عنوان محورهای مهم در پرورش نخبگان سیاسی، می گوید: «بکارگیری تجربیات درس آموختگان مکتب انقلاب و دفاع مقدس که مواجهه با بحران های سیاسی را در کوران حوادث و مسایل متعدد آموخته اند و خود در خیل نخبگان نظام به شمار می آیند بسیار راهگشاست، برهمین اساس نخبه پروری نتیجه یک پروسه و فرآیند چندوجهی است که به موازات هم به پیش می رود و با همکاری مؤثر حوزه های علمی، اجرایی ارگان های نظام محقق می شود.»
قائم مقام سیاسی اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل سراسر کشور نخبه سیاسی را فراتر از فعال سیاسی می داند و می گوید: «آنچه از آن به عنوان نخبگی سیاسی یاد می شود ناظر بر ورود به مقوله سیاست با مجهز بودن به توان تحلیل و فراتر از مناسبات معمول در این عرصه و جریان ها و گروه های سیاسی است، درواقع یک نخبه سیاسی فراتر از یک فعال سیاسی از زاویه ای دیگر به آنچه در صحنه سیاسی رخ می دهد نگریسته و رویدادها را تحلیل و با استمداد از شم قوی سیاسی و نیز الگوهای متعارف رفتار سیاسی آنچه احتمالاً در پی یک کنش سیاسی خواهد آمد را پیش بینی می نماید.»
«خضریان» در ادامه می گوید: «البته نباید اینگونه تصور شود که حوزه فعالیت و نیز ابزار عمل نخبه سیاسی- با تعریفی که عرض کردم- و فعال سیاسی کاملاً از هم جداست بلکه یک فعال سیاسی نیز در بهترین حالت باید از شم قوی و توانایی تحلیل رویدادها برخوردار باشد، و درواقع می توان اینگونه نتیجه گرفت که کار ویژه یک نخبه سیاسی لزوماً ورود مستقیم به معادلات روزمره سیاسی نیست و نباید باشد.»
● تدوین کلیات نخبه پروری سیاسی در ایران
بدون شک ترسیم و تدوین فرآیند آموزش و تربیت نخبگان پروسه ای کارشناسی و نیازمند بررسی جوانب مختلف و نیازسنجی سیستم سیاسی کشور در حوزه سیاست داخلی وخارجی است که همه جوانب در آن لحاظ و خروجی آن تضمین شود تا تحت الشعاع برخوردهای سیاسی و سیاسی کاری واقع نشود. ازطرفی هم باید رهنمودهای قبلی مقام معظم رهبری حول نهضت نرم افزاری و تولید علم نیز در تدوین این راهبرد مدنظر ویژه باشد، که البته در چنین راهبردی، نخبه سیاسی باید آرمان های تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی، زبانی واجتماعی ایران رابشناسد و بداند دولت و ملتی مانند ایران چه مشخصات داخلی، منطقه ای و خارجی دارد.
باتوجه به آنچه ذکر شد لزوم طراحی و تدوین سند چشم اندازی ۱۰یا ۲۰ساله براساس نیازسنجی ارکان کشور برای نخبه پروری سیاسی به خوبی حس می شود که در سایه همگرایی ارگان های علمی- اجرایی کشور و فارغ از هرگونه سیاسی کاری می تواند خروجی نخبگان سیاسی کشور را نهادینه و تضمین کند.
نخبگان سیاسی متعهد، آنچنانکه قرآن کریم تأکید فرموده که اگر می خواهید سرنوشت شما تغییر کند ابتدا باید محتوای باطنی خود را تغییر دهید، در این محتوای باطنی عنصر فکر و شناخت را در کنار عنصر ایمان توأمان تحصیل می کنند.
● نقش تشکل های دانشجویی
تشکل های دانشجویی نقش بسزایی در نخبه پروری سیاسی در دانشگاه ها را برعهده دارند.
«حسین رضا محبیان» از فعالان دانشجویی و دبیر انجمن اسلامی دانشگاه آزاد کرمانشاه می گوید: «باتوجه به شرایط کنونی جامعه تشکل های دانشجویی باید به دور از هیاهو، غوغاسالاری و برخی اقدامات عجولانه، با تقویت بنیان های فکری و عقیدتی نیروهای جوان خود دیگر اجازه بهره کشی را به عناصر و گروه های فرصت طلب ندهند، چون معمولاً افرادی مورد بهره کشی و سوءاستفاده قرار می گیرند که قدرت تحلیل درست وقایع پیرامون خود را ندارند.»
این فعال دانشجویی ایجاد قدرت تحلیل و بینش صحیح در نیروهای دانشجویی را جز ازطریق کار فرهنگی وسیاسی امکان پذیر نمی داند و می گوید: «درگذشته افرادی معتقد بودند که سیاست، نخبگی را تهدید می کند اما امروز باب تازه ای باز شده است و می توان نتیجه گرفت که نخبه ها باید وارد سیاست شوند و سیاست را دردست گیرند.»
وی می گوید: «به نظر من نهادهای سیاسی کشور باید به دست نخبگان سیاسی قرار گیرد، یعنی هر نهادی باید مسئولیت ها را به نخبه های سالمی که درون خود دارد واگذار کند، این کار علاوه بر تربیت نخبه ها و ترویج فرهنگ نخبه پروری می تواند به سلامت اداره کشور و حرکت به سمت چشم انداز ۲۰ساله که از منویات رهبر معظم انقلاب است کمک کند.»
● طرح جامع نخبه پروری
اما چندی قبل حسین شفیعی معاون سیاسی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها درباره برنامه هایی در بحث نخبه پروری سیاسی چنین اظهار می دارد: «باید طرح جامعی برای بحث نخبه پروری سیاسی تدوین کنیم و این کار نیاز به پژوهش وسیع دارد، زیرا تعاریف مشخصی ازنخبه عملی و فرهنگی وجود دارد اما تعریف روشنی از نخبه پروری سیاسی دردست نیست، از سوی دیگر نیز به دلیل آنکه ممکن است در تعریف نخبه سیاسی ابهاماتی وجود داشته باشد باید تعریف مشخصی از این موضوع به دست آید.»
شفیعی با بیان اینکه نخبه سیاسی محصول فرآیندهایی پرفراز و نشیب است، می گوید: «نخبه سیاسی می تواند با افکار خود کشور و مردم را هدایت کرده و با درایت راه های نفوذ به کشور را مسدود کند و با راه حل هایی که ارایه می دهد کشور را به وفاق و انسجام برساند، زیرا نخبگان سیاسی همواره میزان و تراز و برای درست اندیشیدن در عرصه سیاسی می باشند.»
● نخبه سیاسی در آیین نامه استعدادهای درخشان
چندی پیش خبری به نقل از محمدمهدی زاهدی، وزیر علوم منتشر شد که نشان می دهد مسئولان مربوطه در تحقق نخبه پروری سیاسی برنامه های قاطعانه و بلندمدتی دارند. خبر وزیر علوم چنین بود که براساس آیین نامه استعدادهای درخشان، برای دانشجویانی که حایز شرایط مندرج در آن هستند امتیازاتی قایل می شوند و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری نیز پیشنهاد داده که دانشجویان نخبه سیاسی بخشی از آیین نامه استعدادهای درخشان به حساب آیند.
همچنین خبر می رسد که در راستای تحقق نخبه پروری در دانشگاه ها، وزارت علوم به تدوین صد جلد کتاب دانستنی های سیاسی ویژه دانشجویان پرداخته است. طبق آمار اعلام شده از سوی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها تنها ۷ درصد دانشجویان در فعالیت های تشکل های سیاسی دانشگاه ها حضور دارند. این رقم در قیاس با دانشگاه های دنیا گرچه رقمی بالا است اما به نسبت انتظاری که کشور از دانشگاه ها دارد پایین است و باید برنامه ریزی ویژه ای برای رفع این ضعف انجام شود.
امروز با این واقعیت انکارناپذیر روبرو هستیم که شیاطین و دشمنان نظام و انقلاب چشم به دانشگاه ها دوخته اند و فکر می کنند با تأثیرگذاری بر روی جوانان کشورمان می توانند بحث ناتوی فرهنگی را پیش ببرند، اما دشمنان انقلاب گویا هنوز دانشجویان مؤمن و متعهد ایران را نشناخته اند، چراکه همین دانشجوی امروز ما که در زمره نخبگان سیاسی قرار دارد بیدارتر و هوشیارتر از گذشته در خط دفاع از آرمان های انقلاب اسلامی قرار دارد و به خوبی نقشه های دشمن را نقش برآب می کند.

ایرج نظافتی

منبع : روزنامه کیهان