تفنگچی‌های معصوم

در طول یك دهه اخیر ۲ میلیون كودك و نوجوان در مناقشات گوناگون سراسر دنیا كشته شده و بیش از یك میلیون، والدین خود را از دست داده، ۶ میلیون دچار جراحات عمیق و معلولیت شده اند و ۱۰ میلیون نفر آنان نیز بخاطر تبعات جنگ از مشكلات روحی و روانی رنج می برند. اما دردناك تر از این آمار سرسام آور، این است كه به گواهی سازمان های بین المللی هم اكنون بیش از ۳۰۰ هزار كودك و نوجوان در میادین جنگ نقاط مختلف دنیا به سر می برند.
نوجوانانی كه به آنها «كودكان سرباز» می گویند. كودكانی كه می آموزند چگونه آدم بكشند تا چگونه خود و خانواده شان را از مهلكه مرگ نجات دهند. این كودكان یا از سوی دولت ها به جنگ و آدمكشی موظف می شوند یا از طرف احزاب و شبه نظامیان به سوی حرفه جنگیدن سوق داده می شوند.
سوء استفاده از كودكان درجنگ ها قصه ای پرغصه و طولانی دارد، تا جایی كه برخی ردپای كودكان سرباز را در اسطوره ها، فلسفه و ادبیات بابل، مصر و یونان یافته اند. یعنی وقتی كه در روم باستان پسران ۱۶ ساله به جنگ اعزام می شدند. گفته می شود در اروپای قرون وسطی نیز كودكان ۱۲ ساله به عنوان ملازمان جنگ سالاران در میادین جنگ حضور داشتند.
در دوره معاصر می توان از گسیل كودكان به میادین جنگ جهانی دوم یاد كرد، آنها در جنگ های ضدفاشیستی ایفای نقش كردند. از طرفی هیتلر سازمان جوانان هیتلر را ترتیب داده بود كه پس از آموزش به جنگ اعزام می شدند. همین نوجوانان در جنگ برلین در ۱۹۴۵ بخش بزرگی از نیروی دفاعی آلمان را تشكیل دادند.
پس از این وقایع تلخ بود كه در پیمان ژنو قانونی بین المللی وضع شد كه بر مبنای آن استفاده از كودكان زیر ۱۵ سال در جنگ ممنوع شد.
با وجود این پدیده جنگ گریبان كودكان را رها نكرد و جنگ سالاران همچنان در پی بهره جویی از كودكان رفتند، تا جایی كه امروز در قرن بیست ویكم، همچنان شاهد حضور «كودكان سرباز» در بیش از ۲۰ كشور جهان هستیم.
از كودكان سرباز به عنوان دیده بان، پیام رسان و حتی به عنوان سپر انسانی استفاده می شود اما تكان دهنده ترین شیوه سربازی كودكان زمانی است كه احتیاج به قربانی پیدا می شود، كودكان به جلو فرستاده می شوند در این وضع آنان قربانی می شوند تا جنگ سالاران حقیقی تاكتیك های نظامی را پیاده كنند، در كنار این شرایط مرگبار كه پسران مجبور می شوند فنون رزم عبور از میادین مین بیاموزند، وضع دختران سرباز هم دهشتناك است آنها در كنار ایفای نقش سربازی، مورد سوء استفاده های جنسی واقع می شوند.
براساس آمارهای سازمان عفو بین الملل، ۲۰۰ هزار كودك سرباز در قاره آفریقا وجود دارند كه تمركز آنها بیشتر در كشورهای لیبریا، جمهوری دموكراتیك كنگو، بروندی، سیرالئون، رواندا، سومالی و سودان است. در یكی از گزارش های سازمان ملل، حرف های این دسته از كودكان قربانی منتشر شده است.
پ.ك دخترك ۱۳ ساله لیبریایی درباره چگونه جذب اش به جمع كودكان سرباز می گوید: «سربازان دولتی لیبریا آمدند و از پدرم خواستند هم خودش و هم من به جمع آنها بپیوندیم. پدرم قبول نكرد. آنها گلوی او را بریدند و مرا به زور با خودشان بردند. سازمان عفو بین الملل در یكی از گزارش های خود از كودكان سرباز كه سال ۲۰۰۴ منتشر شد، درباره كودكان سرباز در لیبریا آورده است: «تعداد كودكان سرباز در این كشور به ۲۱ هزار نفر می رسد». چنین آماری با توجه به جمعیت كودكان زیر ۱۴ سال این كشور در سال ۲۰۰۴ كه ۱‎/۵ میلیون نفر بوده تكان دهنده است.
● شگردهای به دام انداختن كودكان
از جمهوری كنگو نیز داستانی غمبار نقل شده است. تنها یكی از گروه های جنگجو در جمهوری كنگو از ۱۸۷۵ كودك در برنامه نظامی خود استفاده می كند. جمعیت زیر ۱۸ سال این كشور ۱‎/۹ میلیون نفر است. آلبرت، پسر ۱۵ ساله كنگویی رفتار آنان با كودكان سرباز را چنین روایت می كند: «آنها به ما حشیش می دادند تا آدم بكشیم و سنگدل شویم. اخلاق و عفت را درباره زنان و دختران رعایت نمی كردند و اگر از این كارهای خلاف سر باز می زدیم، كتك می خوردیم». جمهوری كنگو جایی است كه دولت و هم گروه های مخالف دولت از كودكان سرباز سوء استفاده می كنند.
كل جمعیت این كشور ۵۱ میلیون نفر (در سال ،۲۰۰۴ زمان اعلام گزارش سازمان های بین المللی) بود كه ۳۰ هزار نفر از آنان كودكان سرباز هستند. تمام احزاب كنگو از كودكان برای رسیدن به مقاصد سیاسی خود استفاده می كنند و خیل نوجوانان و نونهالان را در خط مقدم مناقشه های خود قرار می دهند تا جایی كه این كودكان ۴۰ درصد سربازان این احزاب را تشكیل می دهند. در سال ۲۰۰۰ دولت ادعا كرد كه گروه ها را از استفاده از كودكان منع كرده است. اما هیچ كدام از احزاب به تذكر دولت و هشدارهای جامعه جهانی اهمیت ندادند. یكی از پسرهای سرباز عضو شبكه جنگجویان می گوید: «وقتی قصد استحمام داشتیم، پودری را داخل آب می ریختند و به ما می گفتند این پودر قدرتی جادویی دارد و از ما در جنگ ها محافظت می كند و بلایا را از ما دور می دارد».
احزاب جنگ طلب با این حربه پای كودكان را به ورطه های كشتار و خونریزی می كشاندند. سازمان های مستقل فقط توانسته اند ۱۹۰۰ كودك سرباز را از این دام نجات دهند اما هنوز آماری از كودكانی كه به طور مرتب جذب تاریكخانه های احزاب جنگ طلب می شوند، در دست نیست.
در بروندی، كشور كوچك آفریقای مركزی كه جمعیت كودكان زیر ۱۸ سال آن به ۳‎/۶ میلیون نفر می رسد، هم دولت و هم احزاب مسلح مخالف دولت، بخشی از نیروی انسانی خود را از كودكان سرباز تأمین می كنند. دولت نوجوانان ۱۶ ساله را به بهانه اعزام به خدمت وارد جنگ می كند و گروه های جنگجو نیز كودكان سنین مختلف را در مشاغل خطرناك اعم از جاسوسی، تفتیش و دیگر مأموریت های مرگبار به كار می گیرند.
اتفاق جالب این بود كه در سال ۲۰۰۴ دولت اقدام به خلع سلاح كودكان سرباز كرد. در این اقدام ۲۵۰۰ كودك سرباز شناسایی شدند كه اكثر آنها تحت فرمان خود دولت بودند.
اما علاوه بر اینها گفته می شود ۵ هزار كودك سرباز دیگر در این كشور حضور دارند. بیشتر كودكان سرباز یا توسط عوامل حزبی ربوده شده اند و یا با دیدن صحنه های قتل پدر، مادر و همسایگان خود به ناچار تن به خواسته احزاب مسلح داده اند. میانگین سنی این كودكان ۱۲ سال برآورد شده است. چنین سطحی از بهره كشی از كودكان پیامدهای دلهره آوری را در پی داشته است. از جمله این كه در سال ۲۰۰۴ دولت بروندی اعلام كرد، از بین هشت هزار زندانی این كشور ۱۶۰ نفر كه متهم به قتل عمد هستند، در كودكی خود سرباز بوده اند.
● لشكر قربانیان از سیرالئون تا سومالی
۳۱ دسامبر ۲۰۰۳ سیرالئون در ادامه سیاست های خود ۶۸۵۴ كودك سرباز را كه در سال ۲۰۰۲ خلع سلاح شده بودند، به خانواده های خود بازگرداند. سه هزار كودك نیز جذب كمیته های آموزش یونیسف شدند اما هیچ یك از این اقدام ها زخم عمیق كودكان درگیر جنگ را التیام نبخشید و همچنان ۷۰ درصد جنگجویان و مبارزان این كشور را كودكان زیر ۱۸ سال تشكیل می دهند، آن هم در كشوری كه جمعیت كودكان زیر ۱۸ سال این كشور ۲‎/۴ میلیون نفر است.
اما نگون بختی كودكان سیرالئون به شركت آنان در جنگ محدود نمی شود. دولت سیرالئون بیش از ۳ هزار كودك سرباز سابق را به كار شاق در معادن الماس این كشور كشانده است اما دولت مدعی است از این كودكان برای حمل غذا، آذوقه و تجهیزات استفاده می شود.
وضع كودكان سرباز در سودان، رواندا و سومالی نیز به همین منوال است. در سودان ۱۷ هزار كودك از سوی دولت به فعالیت هایی در خط نظامی مشغولند و بین ۲۵۰۰ تا ۵ هزار كودك هم در احزاب سیاسی و گروههای شبه نظامیان فعال هستند. ادعا می شود تاكنون ۱۶ هزار كودك خلع سلاح شده اند.
در سومالی می توان لشكری بزرگ از این سربازان معصوم و نجیب را سراغ گرفت. سومالی جایی است كه ۲۰۰ هزار كودك با خود اسلحه حمل می كنند. آنها همگی به اجبار تفنگ و تهدید گروه های جنگجو به این وادی كشانده شده اند.
در آسیا؛ در نپال، هند، سریلانكا، اندونزی، فیلیپین و میانمار كودكان سرباز دیده می شوند. اغلب كودكان سرباز میانماری در میانگین سنی ۱۲ تا ۱۸ سال قرار دارند و تقریباً تمام احزاب سیاسی میانمار از نیروی كودكان سرباز استفاده می كنند. گفته می شود تعداد كودكان سرباز میانماری به چند هزار نفر می رسد. آنها مجبورند شرایط سخت زندگی سربازی برای شبكه های جنگ طلب را تحمل كنند و با فرمان احزاب، تفنگ بر دوش بگیرند و به سمت همنوعان خویش شلیك كنند.
در سال ۱۹۹۳ در میانمار قانون كودكان وضع شد تا داستان شركت اجباری كودكان در پروژه های كشتار و آدم كشی پایان یابد.
براساس این قانون برای افرادی كه كودكان را به مشاغل خطرناك و سخت وادار كنند، جزایی معادل ۶ ماه زندان و یا پرداخت غرامت تعیین شد. براساس این تصمیم كودكان نباید برای خدمات جنگی به كار گرفته شوند اما آنچه در جامعه میانمار واقعیت داشت خلاف این ادعا بود.
گزارش ناظران سازمان های بین المللی در سال ۲۰۰۲ حاكی از آن بود كه حدود ۲۰ درصد و یا بیشتر از آن مأموریت های نظامی را كودكان زیر ۱۸ سال انجام می دهند. هر سال تعداد زیادی از كودكان میانماری از سوی احزاب جنگجو ربوده می شوند.
یكی از این كودكان كه سال ۲۰۰۲ وقتی ۱۳ ساله بود از طرف این شبكه ها ربوده شده می گوید: «در راه مدرسه بودم كه سربازها مرا مجبور كردند سوار یك وسیله نقلیه نظامی شوم و تهدید كردند اگر بخواهم فرار كنم مرا با تیر می زنند». او به یك اردوگاه كشانده و در آنجا شاهد كودكانی می شود كه قصد فرار دارند اما به زور تفنگ در چنگال سربازان می افتند. برخی از این كودكان در پایگاه های دولت دوران شاق یادگیری مأموریت های رزمی می گذرانند. گفته می شود برخی از ربایندگان كودكان در قبال اندكی پول و كیسه ای برنج این كودكان را در اختیار دولت قرار می دهند.
● خیل قربانیان جنوب آسیا و شبه قاره
سریلانكا دیگر كشور آسیایی است كه در آن به وفور می توان كودكان سربازی را كه از طرف احزاب مسلح بویژه ببرهای تامیل استثمار شده اند، مشاهده كرد. میانگین سنی این كودكان ۱۶ سال است. تاكنون ۶۵۰ كودك سرباز شناسایی شده اند اما برآورد شده این رقم به چند هزار برسد. اعضای گروه شورشی ببرهای تامیل كودكان را از خانه ها و یا در راه مدرسه می دزدند و در اردوگاه های خود آموزش نظامی می دهند. براساس گزارش های منتشر شده كودكانی كه از این اردوگاه ها می گریزند، بشدت مجازات و تنبیه می شوند. ضمن آن كه آنها را تهدید می كنند در صورت فرار در آب های پر از تمساح انداخته می شوند.
در اندونزی حزب «GAM» برنامه ای مشابه ببرهای تامیل برای بهره كشی از كودكان دارد اگرچه دولت تلاش بسیاری برای برچیدن بساط این پدیده زشت دارد اما برخی احزاب مسلح و در رأس آنها GAM هر سال كودكان بسیاری را می دزدند و به اردوگاه های خود می برند.
كم نیستند كودكانی كه در درگیری های این احزاب با دولت، سینه شان آماج گلوله قرار گرفته است. جالب اینجا است كه رهبری گروه GAM در سوئد مقیم است و استفاده از كودكان سرباز را رد كرده و اینها را تهمت های دولت علیه خود خوانده است. اما شواهد حاكی از دروغگویی آنهاست.
● در كلمبیا و آمریكای جنوبی
در كلمبیا ۱۴ هزار كودك سرباز پای ثابت برنامه جنگ های مافیا و شبه نظامیان هستند، در رأس این شبكه ها گروه شورشی «فارك» قرار دارد. آنان دختران و پسران نوجوان را جذب كرده و به آنها آموزش نزاع و كشتار می دهند، دولت نیز با ترفندی دیگر به هر كودكی كه برای آن جاسوسی كند ۵ دلار می دهد. یكی از این كودكان به ناظران حقوق بشر گفته است: «آنها به من قول داده بودند اگر برای آنها كار كنم، بابت هر پارتیزانی كه بكشم به من یك میلیون پزو (۴۰۰ دلار) می دهند. من هم كه در كار مواد منفجره سررشته داشتم، سعی می كردیم برای آنها مین و تله های انفجاری كار بگذارم».
در حالی كه شمار كودكان سرباز در كلمبیا به ۱۴ هزار كودك می رسد كه اغلب آنها در گروه فارك فعالیت می كنند، دولت و سازمان های جهانی تاكنون فقط ۱۰ درصد آنان را شناسایی كرده اند و از اردوگاه های مرگبار شبه نظامیان و دولت نجاتشان داده اند. اما همچنان كودكان بسیاری هستند كه هر روز یاد می گیرند چگونه باید اسلحه به دست گیرند و مستقیم به سمت دیگر انسان ها شلیك كنند تا خود زنده بمانند. این سرنوشت محتوم همه كودكان سرباز است. كودكانی كه پیش از آن كه رایحه زندگی به مشام شان برسد با دنیای سیاه جنگ آشنا می شوند. آنها چیزی از زندگی و صلح نمی دانند حتی مفهوم دشمن نیز برایشان آشنا نیست. واقعیت زندگی آنان جنگی است كه همچنان ادامه دارد.

بنفشه غلامی

منبع : روزنامه ایران