کودکان زبان اعتراض ندارند

نادیده گرفتن عادتمان شده است. حتی اگر پای کودکانمان در میان باشد. شاید در این هنگام بیشتر از مواقع دیگر. چه، کودکان زبان اعتراض ندارند. شهر باید انسان‌محور باشد. این را بیشتر کارشناسان شهری می‌گویند. شهر بزرگ شده، رشد پیدا کرده اما توسعه هنوز غایب است. زنان، راهی محیط‌های کاری شده‌اند، اما از ملزومات حضور اجتماعی آنان در شهر خبری نیست.کودک جزئی از جامعه انسانی شهرنشین است و توجه به او از اصول شهرنشینی، با این‌حال گویا این بخش از جامعه در شهرهای ما چندان جدی گرفته نمی‌شوند. مگر به مناسبت روز جهانی کودک آن هم با پخش چند کارتون. از آموزش اصول شهروندی گرفته تا رعایت ضوابط استاندارد محیط‌های ویژه آنها. چند مدرسه یا مهدکودک را سراغ دارید که با شرایط جسمی کاربر آن یعنی کودک همخوانی داشته باشد؟
ضوابط مهدکودک‌سازی
شورای عالی معماری و شهرسازی سال قبل ضوابطی را برای طراحی مهدکودک به تصویب رساند.
شاید این تها ضابطه موجود از سوی متولیان امر ساختمان باری ساخت مهدکودک به‌عنوان فضای مختص کودکان باشد، گو اینکه بر این ضابطه نیز نقدهای فراوانی وارد است، با این‌حال همین ضوابط ناقص نیز اغلب نادیده گرفته می‌شود. چه بیشتر مهدکودک‌ها، خانه‌های قدیمی هستند که تنها با رنگ کردن و چسباندن چند نقاشی به در و دیوار تغییر کاربری داده‌اند.در این ضابطه که با نام ضوابط طراحی معماری مهدکودک نامیده می‌شود، آمده است، ”اجراء مصوبه حاضر و پیوست آن در تمام طرح‌های آتی و در دست تهیه انواع مهدکودک اعم از دولتی، خصوصی و خودکفا از این تاریخ (۱۴/۲/۱۳۸۳) در سراسر کشور الزامی بوده و تمام مراجع مسئول تهیه، بررسی و تصویب و اجراء طرح‌های مهدکودک موظفند در مراحل مختلف تصویب، صدور پروانه و نظارت بر اجراء ضوابط مذکور را رعایت کنند.“با این همه از تصویب ضوابط طراحی مهدکودک تاکنون اتفاق خاصی در زمینه ساخت مهدکودک نیفتاده است.هر چند بندهای این مصوبه چندان با شرایط کودکان انطباق ندارد.علاوه بر ضوابط شورای عالی شهرسازی و معماری سازمان بهزیستی نیز ضوابطی را برای ساختمان مهدکودک لحاظ کرده که در اغلب بندهای آن با عنوان کلمه ”حتی‌المقدور“ بیشتر جنبه توصیه‌ای پیدا کرده تا مصوبه‌ای.برای مثال در این ضوابط آمده است: ساختمان مهدکودک حتی‌المقدور یک طبقه باشد. در غیر این‌صورت طبقه دوم به نگهداری شیرخواران و اطفال نوپا اختصاص یابد.
استاندارد دور از دسترس
”هر ساختمان باید سرپناهی محکم، کارآمد و زیبا باشد.“ این یک تعریف ساده است که محمد نجاری سی‌سی، کارشناس ارشد معماری و مدرس معماری دانشگاه هنر از ساختمان ارائه می‌دهد.وی می‌گوید: ”در طراحی ساختمان مهدکودک، کودک‌محوری اولویت دارد. به این معنی که ساختمان باید برای نگهداری موقت کودکان طراحی شود. بنابراین ایمنی کودکان در مدت زمان حضورشان در مهدکودک اصلی‌ترین نکته و دستورالعمل در ضوابط طرح و اجراء ساختمان است.“گو اینکه به زعم سی‌سی، منظور از ایمنی تنها استحکام ساختمان نیست، بلکه رفتارشناسی کودک و توجه ظریف به روحیات و اخلاق کودکانه و تأمین امنیت و بهداشت او باید مورد توجه قرار گیرد.”در کشورهای توسعه‌یافته و قانونمند مانند آلمان مسئولیت سنگین پذیرش کودک سبب شده تمام نکات و ضوابط ساختمانی، بهداشتی، آموزشی و مراقبتی مورد مطالعه قرار گرفته و در طراحی ساختمان مهدکودک لحاظ شده است.“مهندس سی‌سی درباره ضوابط ساخت مهدکودک در کشورهای توسعه‌یافته می‌گوید: ”ساختمان‌های مهدکودک در مناطق شهری باید در نقاطی اجراء شوند که سرعت خودروها در آن نقاط حداکثر ۳۰ کیلومتر باشد. ساختمان از شریان‌های اصلی تأسیسات شهری، برق فشار قوی، ترن و مترو و مراکز آلوده‌کننده دور باشد. در مسیرهای اطراف ساختمان مهدکودک تفکیک مسیر پیاده‌رو از سواره‌رو انجام شده باشد. ورودی مهدکودک نباید مجاور خیابان باشد. همچنین محدوده امنیتی برای کنترل عبور و مرور کودکان وجود داشته باشد.“گذشته از نکات قابل ملاحظه در مکان‌یابی ساختمان مهدکودک، ضوابط دیگری نیز باید در خود ساختمان رعایت شود.برای مثال مسیر حرکت کودک از خارج ساختمان تا داخل و داخل ساختمان نباید اختلاف سطح داشته باشد. استفاده از اشیاء تیز و برنده در محوطه‌سازی و فضاسازی مهدکودک مجاز نیست. سطل‌های جمع‌آوری و تفکیک زباله باید به لحاظ ترشح و نفوذ زباله کنترل شده و از دسترس کودکان دور باشد. طراحی فضای باز باید به شکلی باشد که در والدین احساس نگرانی ایجاد نکند. عناصر محیط باید به شکلی طراحی شود که احتمال بالا رفتن کودک از آنها سلب شود. طراحی فیلتر ورودی برای کنترل دمای داخل و خارج و تمیز کردن کفش‌های ضروری است. دستگیره در ورودی که در حالت معمول در ارتفاع یک‌متر طراحی می‌شود در مهدکودک از سمت داخل باید ارتفاع بیش از یک‌متر و ۵۰ سانتیمتر داشته باشد تا کودک نتواند آن را باز کند.
نمونه وطنی
نجاری سی‌سی به همراه دانشجویان معماری خود تحقیقی را در ارتباط با طراحی مهدکودک در ایران به انجام رسانده است. این تحقیق نشان می‌دهد در بیشتر مهدکودک‌های وطنی ضوابط استاندارد رعایت نمی‌شود. برای مثال در یکی از مهدکودک‌های زنجان، حیاط مهدکودک با ساختمان آن به اندازه‌ای اختلاف سطح دارد که ناچار چندین پله این دو فضا را به‌هم مرتبط می‌کند. آن‌هم پله‌هائی با بدنه فلزی و پوشش سنگی. فضاهای نامن داخل ساختمان، ساختمان‌های دو طبقه و پله‌های متعدد، روشوئی‌ها و دستشوئی‌های نامتناسب با قد کودکان و موارد متعدد این‌چنینی از دیگر مشکلات طراحی ساختمان مهدکودک در ایران است.محمد سی‌سی می‌گوید: ”در طراحی ساختمان مهدکودک باید سه بخش مورد توجه قرار گیرد. ۱ـ قسمت کودک ۲ـ قسمت کارکنان ۳ـ قسمت والدین. در طراحی مهدکودک، توجه به فضای کارکنان و مدیریت مهدکودک و تفکیک فضاهای استراحت، کاری، بهداشتی و کارکنان و جلوگیری از تداخل این فضاها با فضای کودکان حائز اهمیت است. فضاها باید با توجه به وسعت برنامه‌ها و تعداد کارکنان طراحی شود. فضای انتظار نیز باید در طراحی مهدکودک لحاظ شود. (فضائی که در آن والدین به انتظار کودکان می‌نشینند.) این فضا باید در مجاورت فیلتر ورودی و بخش مدیریت ساختمان قرار گیرد. در این فضا باید وسایل اندکی برای سرگرمی کودکان تعبیه شود.“به گفته سی‌سی در طراحی ساختمان مهدکودک نکات دیگری از جمله کوتاه بودن ارتفاع تابلوهای مخصوص کودکان و مرتفع بودن تابلوهای مخصوص بزرگسالان در نظر گرفته می‌شود.”در این محیط باید از رنگ‌های ملایم در کف و دیوار و رنگ‌های اصلی زرد، آبی و قرمز در وسایل دیگر استفاده کرد. درها باید امکان خروج سریع را برای کودکان فراهم کند. سرویس‌های بهداشتی کودکان باید به تناسب قد آنها طراحی شود. این نکات را باید در طراحی محل آویزان کردن وسایل شخصی کودکان با نصب لگوهای هر کودک (در مهدکودک‌های کشورهای پیشرفته هر کودک لگوئی را برای خود انتخاب می‌کند که معرف وسایل شخصی او است. برای مثال یک شخصیت کارتونی) رعایت کرد. در این فضا در محل قرارگیری کلید پریزها باید دقت کرد تا از دسترس کودکان دور باشد.“به اعتقاد سی‌سی پارکت به‌دلیل حفظ دمای محیط و تمیزی برای پوشش مهدکودک مناسب‌تر است.وی ادامه می‌دهد: ”ساخت این اتاق‌ها برای یک مهدکودک الزامی است. ۱ـ فیلتر ورودی ۲ـ هال مرکزی ۳ـ اتاق مدیریت همراه با محلی برای گفت‌وگو با والدین ۴ـ فضای انتظار والدین ۵ـ فضای سرگرم شدن موقت کودکان ۶ـ رختکن کارمندان ۷ـ سرویس کارمندان ۸ـ آشپزخانه و انبار ۹ـ سالن ورزشی و بازی دسته‌جمعی ۱۰ـ انبار وسایل بازی ۱۱ـ کارگاه نقاشی و کار با رنگ و کاردستی ۱۲ـ فضای مربوط به نظافتچی و انبار مربوط به آن ۱۳ـ کلاس‌های گروهی ۱۵ تا ۲۰ نفره کودکان (فضاهای گروهی باید برای اوقات قصه‌گوئی، نقاشی و بقیه فعالیت‌های مرتبط عملکردی باشد.) ۱۴ـ فضای سرویس هر گروه ۱۵ـ فضای استراحت کودک (در مهدکودک‌های استاندارد فقط یک مکان برای استراحت کودک آن‌هم برای کودکی که نیاز به استراحت دارد تعبیه می‌شود. چه خواب دسته‌جمعی کودکان معمول نیست. کودک به ذات اهل تحرک است نه خواب!) محوطه بازی کودکان باید پاکیزه باشد و در طراحی آن ایمنی کودک در نظر گرفته شود.“نگاهی به ضوابط مهدکودک استاندارد فاصله عمیق مهدکودک‌های وطنی را از شرایط مطلوب بیشتر به نمایش می‌گذارد. دلسرد نشوید. با اجراء مصوبات دست و پا شکسته مهدکودک‌سازی در کشور شاید کودکان نسل بعد فرصت بهره‌گیری از یک محیط مناسب را در زمان حضور والدین خود در محل کار داشته باشند.
سهیلا بیگلرخانی

منبع : روزنامه اعتماد