۲۷سال تحریم

اعمال تحریم نفتی یك چیز است و نتیجه بخش كردن آن چیز دیگر فشاری كه در اثر تحریم به ایران وارد می شود ،احتمالاً موجب تغییر برنامه تحقیقات هسته ای نخواهد شد.
از هنگامی كه تحریم اقتصادی آمریكا در مورد ایران به اجرا گذاشته شد، سؤال های زیادی درباره آن مطرح شده است. عده ای از منظر ابزار سیاست خارجی، درباره تحریم اقتصادی بحث كردند، برخی نیز تحریم اقتصادی را جایگزینی برای ابزار نظامی لحاظ نمودند، بدین معنی كه آمریكا، همچنان به دنبال نفوذ و مداخله در جمهوری اسلامی است و مناسب ترین ابزار، اقتصاد است. نگرش دیگر این است كه اصولاً باید تحریم را بخشی از تلاش های راهبردی آمریكا در قبال جمهوری اسلامی ایران، لحاظ نمود.
در ۲۰سال گذشته، دولت های متعددی در آمریكا تلاش كرده اند كه از نظر سیاسی، نظامی و اقتصادی ایران را منزوی و در چارچوب قوانین آن كشور، ایران را تحریم كند.
كنگره آمریكا نیز با تصویب مقررات جدید مخصوصاً در دهه،۹۰ دولت كلینتون را وادار كرد كه سخت ترین و بی سابقه ترین نوع تحریم ها را علیه ایران به كار بندد.
همانطور كه باری روبین می گوید: هر نوع رابطه ای بین دو كشور بر محور درك تاریخ یكدیگر قرار دارد كه سوابق اجتماعی و اقتصادی میان دو كشور را نیز دربرمی گیرد.
روابط سیاسی میان آمریكا و ایران در سال ۱۲۳۷ شمسی(برابر با ۱۸۵۸م) برقرار شد و تا اواخر دهه ۱۹۳۰ تماس های میان دو كشور محدود اما دوستانه بود.
بررسی تحریم های ایالات متحده آمریكا علیه ایران
●ایالات متحده آمریكا از زمان انقلاب و حادثه گروگانگیری در ۴نوامبر ۱۹۷۹ تحریم هایی را علیه ایران اعمال كرد و در گذر زمان، این تحریم ها را تقویت نمود.بیل كلینتون درماه های مارس و می سال ۱۹۹۵ دو دستور اجرایی صادر كرد كه طبق آنها كمپانی های آمریكایی و همكاران خارجی آنها را از بازرگانی با ایران یا تأمین مالی طرح های بخش نفت ایران بازمی داشت و این تحریم ها در سال ۱۹۹۷ از طریق منع كلیه شهروندان آمریكایی از سرمایه گذاری در ایران تقویت شد كه جورج بوش نیز در مارس ۲۰۰۳ با عنوان كردن ایران به عنوان حامی تروریسم نیز تحریم ها را گسترش داد.
این تحریم ها از دو طریق تقویت شده است: در حالی كه تحریم های آمریكا از سرمایه گذاری كمپانی های آمریكایی در صنعت انرژی ایران جلوگیری كرده ولی بسیاری از كمپانی های چند ملیتی در بخش نفت و گاز سرمایه گذاری كرده اند. از زمان تصویب لایحه در سال ۱۹۹۶ تخمین زده می شود كه ایران چیزی حدود ۳۰میلیارد دلار، تحریم های ایران و لیبی(ILSA) موسوم به سرمایه گذاری مستقیم خارجی را جذب بخش نفت و گاز خود نموده است.
●ایران و سناریوی تحریم نفتی
كارشناسان هزینه های تحریم های آمریكا علیه ایران و موفقیت آنها را با پرسش جدی مواجه كرده اند. ممكن است تحریم های اعمالی آمریكا، ایران را از وارد كردن قطعات یدكی برخی سلاح های متعارف ساخت آمریكا بازداشته باشد، ولی نتوانسته این كشور را از وارد كردن سلاح،ساخت سیستم موشكی و پیشرفت برنامه تحقیقات هسته ای بازدارد. در حالی كه برخی كاستی های ایران در زمینه جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی برای منابع نفت و گاز نتیجه تحریم های آمریكاست.
در واقع بوروكراسی ایران و نداشتن طرح لازم برای جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی برای بخش نفت و گاز، خود باعث جلوگیری از به روز شدن زیربناهای این كشور و گسترش توانایی آن شده است، بنابراین تحریم آمریكا می تواند تأثیر كمی به درآمدهای نفتی ایران و یا توانایی های كلی این كشور در زمینه تولید و صادرات داشته باشد.
خلاصه اینكه تحریم های آمریكا در گذشته صدمات كمی به اقتصاد ایران زده است. البته تحریم های آمریكا بدون شك از جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی به سمت بخش انرژی ایران جلوگیری كرده و همچنین باعث شد تا ظرفیت تولید نفت و گاز این كشور با سرعت كمتری گسترش پیدا كند، ولی صدماتی كه در طول این مدت بر اقتصاد ایران وارد شده بیشتر به خاطر متغیرهای دیگری است كه برخی از آنها به شرح زیر است:
۱- اقتصاد دستوری ایران همچنان مانع از ایجاد بخش خصوصی فعالی می شود كه قادر به تحرك سرمایه گذاری، اشتغال و ثبات برای طبقه متوسط گردید. حكومت همچنان بزرگترین كارفرما، سرمایه گذار و مصرف كننده است.
۲- قوانین سرمایه گذاری ایران تاریخ گذشته است، این قوانین دارای بسیاری از مؤلفه های حمایتی است كه مانع از جریان بسیاری از سرمایه های لازم به سمت اقتصاد ایران و به ویژه بخش انرژی آن می شود.
۳- مكانیسم وام دهی سیستم بانكداری ایران، انعطاف ناپذیر است و قادر نیست همراه با الزامات اقتصاد جهانی و نیازهای سرمایه گذاری بومی ایران حركت كند.
۴- با وجود تلاش هایی كه در جهت تنوع بخشی و خصوصی سازی صورت گرفته، ایران همچنان تا حد زیادی به صادرات نفت متكی است، در سال ،۲۰۰۵ نفت۹۰-۸۰درصد درآمد مالیاتی و ۵۰-۴۰درصد بودجه كشور را تشكیل داده است.
باتوجه به اوضاع به شدت نابسامان بازار جهانی انرژی، صادرات نفت ایران یك عنصر متوازن كننده قیمت های نفت و متعادل نگهداشتن آنها به شمار می رود. برخی این ادعا را مطرح می كنند كه آمریكا از ایران نفت وارد نمی كند و قطع عرضه نفت ایران به تقاضای انرژی آمریكا لطمه ای نمی زند. این ادعا ممكن است تا حدودی موجه به نظر برسد. با این حال باید توجه داشت كه اولا حتی اگر ایالات متحده نفت خود را مستقیماً از جمهوری اسلامی وارد نكند، به هر حال به واردات شدید انرژی از آسیا وابسته است. قطع صادرات نفت ایران به تایوان، كره جنوبی، ژاپن یا چین، احتمالاً تأثیر مستقیمی بر آمریكا و اقتصاد جهانی خواهد داشت. در ثانی وضع نامطلوب كنونی زیربناها و قطع صادرات نفت ایران قیمت های نفت را در سطح جهانی برای همه از جمله آمریكا افزایش خواهد داد.
در باره اثرات قطع نفت ایران بر بازار جهانی، مطالعات دیگری هم صورت گرفته است، تقریباً همه این مطالعات اتفاق نظر دارند كه در صورت قطع صادرات انرژی ایران، قیمت نفت خام تا ۱۰۰ دلار افزایش پیدا می كند، حتی یكی از این مطالعات پیش بینی كرده كه در صورت قطع تولید نفت ایران، قیمت این كالا به ۱۳۱ دلار خواهد رسید، سایر كارشناسان مسائل انرژی معتقدند كه با توجه به نابسامانی اوضاع بازار، حتی كاهش اندك تولید ایران نیز می تواند قیمت نفت را تا ۱۰۰ دلار افزایش دهد.
اگر كسی بدون فهم واكنش احتمالی حكومت ایران، واكنش بازار جهانی انرژی و همچنین واكنش سایر صادركنندگان نفت و گاز، درباره اجرای تحریم فرضی علیه ایران قضاوت كند، غیرقابل پیش بینی بودن حوادث افزایش پیدا می كند، برخی كارشناسان اسرائیلی می گویند كه تنها رژیم تحریمی مؤثر علیه ایران، جلوگیری از تجارت نفتی آن است، آلوف بن، نویسنده اسرائیلی در یك مقاله ای تصریح می كند كه هیچ كشوری برای تقاضا و نیاز انرژی خود به ایران وابسته نیست، بلكه این صنعت نفت ایران است كه نه تنها به خاطر پول نفت، بلكه به دلیل نیاز به تولیدات نفت فرآوری شده (مانند بنزین و سایر فرآورده های نفتی) به صادرات نفت وابسته است، زیرا توانایی كافی برای فرآوری آن ندارد.
باید توجه داشت كه اعمال تحریم نفتی یك چیز است و نتیجه بخش كردن آن چیز دیگر، همان طور كه پیش از این نیز اشاره شد، صدمه ای كه در اثر این تحریم به ایران وارد می شود، احتمالاً موجب تغییر برنامه تحقیقات هسته ای نخواهد شد.
●طرح داماتو
داماتو، سناتور سابق آمریكا از ایالت نیویورك و ایتالیایی الاصل بود. وی از جمهوری خواهان محافظه كار و از حامیان ریگان و بوش پدر و به خصوص از طرفداران پروپاقرص اسرائیل به شمار می رفت كه در خصومت با جمهوری اسلامی ایران و جهان اسلام ثابت قدم محسوب می گردید. داماتو طرح تحریم اقتصادی و فنی ایران را در اوایل دهه ۹۰ به مجلس سنا عرضه كرد كه به تصویب رسید و به اجرا درآمد.
با این حال اروپاییان از سال ۱۹۹۵ میلادی به هنگام طرح و تصویب قوانین فرامرزی آمریكا با هدف مجازات شركت های خارجی سرمایه گذار در صنایع نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران موسوم به داماتو، قاطعانه در برابر چنین رویكردی موضع گرفتند. شركت فرانسوی یوگال، با شكیبایی كامل دولت فرانسه و اتحادیه اروپا نخستین سرمایه گذار خارجی در صنایع نفت ایران بود كه در عمل، قانون آمریكایی داماتو را زیر پاگذارد. اتحادیه اروپا از طریق شركت توتال و قرارداد دو میلیارد دلاری سرمایه گذاری آن در میادین عظیم گاز حوزه پارس جنوبی، عملاً سیاستمداران وقانون گذاران را به چالش طلبید و ناكامی آنان را در اعمال فشار اقتصادی بین المللی بر ضد ایران، رقم زد.
داماتو در معرفی (قانون تحریم های جامع ایران) به مجلس سنا گفت كه این تدابیر مانع از خرید نفت ایران توسط شركت های آمریكایی برای فروش مجدد آن در بازار آزاد می شود؛ بازاری كه ۵/۳ میلیارد دلار نصیب ایران می كند. وی همچنین گفت كه این قانون ۷۵۰ میلیون دلار فروش كالا با كاربرد دوگانه به ایران را قطع خواهد كرد: «ایران از این كالاها برای برنامه های نظامی و هسته ایی خود استفاده می كند... ایران تلاش می كند خود را تا دندان مسلح كند و ما خیلی راحت از كنار این قضیه می گذریم، خرید اقلام نظامی ایران از كشورهایی چون چین و كره شمالی به اضافه اقلام خریداری شده از آمریكا كه كاربرد دوگانه دارد می تواند خطرناك باشد، ما نبایدجنسی به ایران بفروشیم كه بعدها با آن به شكار خود ما بیاید.» قانون تحریم های جامعه ایران، برمبنای (قانون دموكراسی كوبا) مصوب سال ۱۹۹۲ تنظیم شده بود. داماتو با استفاده از این قانون كه در شعبات خارجی شركت های آمریكا از تجارت ممنوع شده بودند و مورد مخالفت كشورهای اروپایی نیز قرار گرفته بودند، قانون تحریم ایران را تنظیم و تقدیم كرد. قانون پیشنهادی داماتو از طرف محافل صنعتی آمریكا، به عنوان نمونه ای از اقدامات غیرمسئولانه در برقراری مهارهای یك جانبه در دنیایی كه هماهنگی های چند جانبه در برقراری تحریم تجاری رو به افول است، توصیف شد.

كاظم شیخ لر

منبع : روزنامه همشهری