زنان در راه نشر اندیشه

پروسه تولید اندیشه، پروسه یی جمعی است و نه صرفاً حاصل یک اندیشه شخصی. در این پروسه عوامل بسیار عمل می کند و در این میان ناشر بخشی لاینفک از این پروسه است و می تواند نقش مهمی در ارائه اندیشه به جامعه و حتی شکل گیری اندیشه داشته باشد.
زمانی بود که زنان نویسنده ناچار بودند برای چاپ نوشته های خود از نام مستعار مردانه استفاده کنند که در غیر این صورت یا کتاب های شان را نمی خریدند یا مورد تکفیر جامعه و حتی روشنفکران عصر خود قرار می گرفتند، همان طور که ویرجینیا ولف در کتابش «اتاقی از آن خود» به خوبی مصائب زنی را که می خواهد نویسنده باشد به نگارش در آورده است.
در آن زمان البته بودند زنانی که کتاب های خود را با نام خود منتشر می کردند اما همین ها نیز هرگز قادر نبودند از چارچوب های ادبی مردسالارانه خارج شوند و از همین رو به این کلیشه دامن زدند که زنان نویسنده کتاب های سانتی مانتال یا داستان های عاشقانه آبکی و عوام پسند می نویسند و مخاطبان این داستان ها نیز فقط خود زنان هستند. با ظهور اندیشه های برابری طلبانه و اولین جرقه های فمینیسم در قرن ۱۸، فمینیست ها به این باور رسیدند که آگاهی فمینیستی برای اینکه همه گیر شود باید به هر نحو که شده انتشار یابد وگرنه خواست های حق طلبانه در انحصار نخبگان جامعه باقی خواهد ماند و در افکار عمومی گسترش نخواهد یافت و بنابراین تغییری هم ایجاد نخواهد شد. اما سدی که در برابر نویسندگان زن قرار داشت در برابر فمینیست ها هم به طرز جان سخت تری خودنمایی می کرد.
آنان نیز با این مساله مواجه شدند که آثار آنان را ناشران مرد به بهانه آنکه کتاب های آنان خواننده ندارد منتشر نمی کردند. شاید همین باعث ورود زنان فمینیست به حوزه نشر و انتشارات بود. مری ولستون کرافت از اولین نظریه پردازان فمینیست و مادر فمینیست های بریتانیایی در سال ۱۷۹۲ برای چاپ کتاب «حقانیت حقوق زنان» خود با مشکلات بسیاری مواجه شد و در آخر نیز خودش این کتاب را منتشر ساخت. در ایران نیز وقتی مهرانگیز منوچهریان قصد داشت کتاب خود یعنی «انتقاد بر قانون اساسی ایران از نظر حقوق زن» را در سال ۱۳۲۸ منتشر کند با مشکلات بسیاری مواجه شد و ناچار منوچهریان خود بخش های کتاب ارزشمندش را در چاپخانه های مختلف و به طور مخفیانه منتشر کرد.
فمینیسم در نیمه اول قرن ۱۹ در غرب عمومیت بیشتری یافت و توانست حمایت طبقه متوسط را جلب کند. در فرانسه در سال ۱۸۶۸ پس از آنکه امپراتوری فرانسه آزادی گردهمایی را پذیرفت فمینیست ها نیز بر مطالبه حقوق خود گردهم آمدند و باشگاه هایی را تاسیس کردند، روزنامه فمینیستی راه انداختند و آثار و کتب فمینیستی را منتشر ساختند. از طریق چاپ این کتاب ها و نشریات بود که زنان طبقه متوسط در قرن ۱۹ توانستند نظرات خود را بیان کنند اما به تدریج زنان به طور حرفه یی تری در حوزه نشر و انتشارات وارد شدند و بنگاه های نشر را اداره کردند. از اولین زنان ناشر دنیا می توان از لیندا ماریا چایلد نام برد که در قرن ۱۹ زندگی می کرد.
او نویسنده بود و تا ۲۳-۲۴ سالگی داستان های کوتاه و عامه پسند می نوشت اما اوج فعالیت مفید او وقتی بود که با همسرش موسسه یی انتشاراتی را دایر کرد و در آن کتاب هایی بر ضدبرده داری و دفاع از حقوق سیاهپوستان منتشر می کرد که در زمان خود تاثیر بسیاری بر افکار عمومی امریکا گذاشت. او از سال ۱۸۴۰ تا ۱۸۴۴ با همکاری شوهرش هفته نامه یی به عنوان «استانداردهای ضدبرده داری» (anti slavery standard ) منتشر کرد. از کتب تاثیرگذاری که توسط او چاپ شد کتاب تاریخ وضعیت زنان (history of the condition of women) بود که آن را در سال ۱۸۳۵ منتشر کرد.
از دیگر ناشران زن دنیا می توان از سیلویا بیچ نام برد که در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن بیستم زندگی می کرد و ساکن فرانسه بود. در زمان جنگ جهانی اول به صلیب سرخ در بلگراد پیوست و در سال ۱۹۱۹ ابتدا یک کتابفروشی را باز کرد که این کتابفروشی بعد ها به محفل روشنفکری تبدیل شد. شهرت و ویژگی این زن ناشر در این بود که کتاب هایی را که ناشران دیگر به دلایلی چاپ نمی کردند او اقدام به چاپ آنها می کرد، به طور مثال در سال ۱۹۲۲ کتاب «اولیس» یکی از آثار جیمز جویس را که به علت سبک آوانگاردش ناشران دیگر از چاپش امتناع کرده بودند، منتشر کرد. البته این منش سیلویا بیچ در نهایت به ورشکستگی او منجر شد به طوری که قبل از جنگ جهانی دوم، موسسه انتشاراتی سیلویا بیچ تعطیل شد و بعد از جنگ هم دیگر نتوانست دوباره آن را راه بیندازد.
تاریخ زنان ناشر در دنیا، زن دیگری را نیز به خاطر دارد زنی که در اواخر قرن ۱۹ و اوایل ۲۰ می زیست. نام او مارگارت راندا بود که در سال ۱۹۲۳ از فعالان اتحادیه سیاسی زنان برای کمپین حق رای برای زنان بود. او در سال ۱۹۲۰ موسسه نشر خود را دایر کرد و موسسه او در سطحی بود که توانست نویسندگانی مثل جرج برنارد شاو را به خود جذب کند. در همان سال مارگارت راندا مجله یی تحت عنوان تایم اند تاید منتشر کرد که توانست سی سال تداوم یابد. اما از دیگر زنان ناشری که در دوران نزدیک تری به ما می زیسته کارمن کالی را می توان نام برد که در سال ۱۹۳۸ متولد شده است.
این زن ناشر تاثیر به سزایی بر مطالعات فمینیستی در استرالیا برجای گذاشت. او نویسنده و روزنامه نگار بود که پس از سال ها کار در بنگاه های انتشاراتی مختلف در انگلیس در سال ۱۹۷۲ خود موسسه نشر آثار فمینیستی را دایر کرد، موسسه یی به نام «خانه نشر فمینیستی» feminist publishing house. این بنگاه انتشاراتی توانست نیروی تازه یی به رگ های فمینیسم در کشور بریتانیا تزریق کند. کارمن کالی را یکی از ناشرین برجسته نسل جدید فمینیست ها می دانند. امروزه نیز زنان، در اکثر کشورهای جهان از جمله ایران با شدت هرچه بیشتر در راستای مبارزه با تبعیض جنسی در جامعه خود، رسانه های گروهی، ادبیات، سینما و نیز موسسات انتشاراتی ایجاد می کنند تا بتوانند آرای فمینیستی را هرچه گسترده تر منتشر کنند.

گلناز ملک

منبع : روزنامه اعتماد