دیابت حاملگی

● دیابت حاملگی چیست؟
دیابت حاملگی نوعی دیابت است كه زنان حامله به آن مبتلا می شوند. بین ۲ تا ۷ درصد زنان حامله دچار این نوع دیابت می شوند و به این دلیل این بیماری یكی از شایعترین عوارض حاملگی است.
سیستم گوارش بیشتر غذای خورده شده را به نوعی قند به نام گلوكز می شكند. گلوكز وارد خون شده و با كمك انسولین (هورمونی كه از لوزالمعده یا پانكراس ترشح می شود) سوخت لازم برای سلول های بدن را فراهم می كند. در دیابت حاملگی هم نظیر دیابت های تیپ ۱ و ۲ (كه در افراد غیر حامله بروز می كند)، گلوكز به جای رفتن به درون سلول ها و تبدیل شدن به انرژی در داخل خون باقی می ماند. اما چرا در حاملگی چنین اتفاقی رخ می دهد؟
در طی حاملگی، هورمون ها استفاده از انسولین را برای بدن سخت می كنند و از این رو لوزالمعده باید انسولین بیشتری تولید كند. در بیشتر زنان حامله این مسئله مشكلی ایجاد نمی كند و پانكراس انسولین بیشتری ترشح می كند. ولی در صورتیكه پانكراس نتواند به اندازه لازم انسولین ترشح كند و سطح گلوكز در خون بالا رود دیابت حاملگی رخ می دهد.بیشتر زنان مبتلا به دیابت حاملگی بعد از تولد كودك بهبود می یابند. با این حال ابتلا به این بیماری احتمال ابتلا در حاملگی های بعدی و یا در آینده را افزایش می دهد.
● تأثیر دیابت بر روند حاملگی
امروزه بیشتر زنان مبتلا به دیابت حاملگی كودكان سالمی بدنیا می آورند. پزشك معالج بیمار را تحت نظر گرفته و قند خون با استفاده از رژیم درمانی و ورزش و در صورت لزوم تزریق انسولین در حد طبیعی نگه داشته می شود. اما در صورتیكه دیابت بخوبی كنترل نشود می تواند عواقبی جدی برای مادر و كودك به همراه داشته باشد.
در بیشتر زنان حامله مهمترین نگرانی این است كه قند خون بالا سبب بالا رفتن قند خون جنین می شود. در نتیجه، لوزالمعده جنین باید برای سوزاندن گلوكز اضافی انسولین بیشتری ترشح كند. مجموعه این اتفاقات سبب می شود بدن جنین چربی بیشتری تولید كرده و وزن جنین بویژه در بالا تنه افزایش یابد.
افزایش وزن در بالا تنه جنین منجر به وضعیتی به نام ماكروزومی می شود. كودك ماكروزوم ممكن است خیلی بزرگ باشد بطوریكه در زایمان طبیعی نتواند از كانال زایمانی خارج شود. یا سر كودك در هنگام زایمان وارد كانال شود ولی شانه هایش گیر كند. در این وضعیت كه "دیستوشی شانه" خوانده می شود پزشك باید برای خارج كردن جنین از رحم از مانور های خاصی استفاده كند. زایمان طبیعی گاهی در این وضیعت منجر به شكستگی استخوانی یا آسیب به اعصاب می شود كه در هر دو حالت مشكل در ۹۹% كودكان متولد شده بدون بجای گذاشتن عوارض دائمی بهبود می یابد. (در بعضی موارد خیلی نادر كودك ممكن است بدلیل نرسیدن اكسیژن كافی در حین زایمان دچار مشكلات مغزی گردد.) مانور های انجام شده همچنین ممكن است سبب آسیب به ناحیه مهبلی مادر نیز شده و یا نیازمند یك اپیزیوتومی بزرگتر باشد.
به دلیل این خطرات، در صورتیكه پزشك به بزرگ بودن جنین مشكوك باشد ممكن است سزراین توصیه شود. خوشبختانه، در صورتیكه دیابت حاملگی كنترل شود، تنها در درصد كمی از موارد جنین بیش از حد بزرگ می شود.
به فاصله كوتاهی پس از تولد، قند خون كودك ممكن است افت كند زیرا بدن وی همچنان در حال تولید مقادیر اضافی انسولین است. به همین دلیل، بلافاصله در اتاق زایمان، قند خون كودك با استفاده از خون گرفته شده از پاشنه پایش كنترل می شود. در صورتیكه قند خون پایین باشد كودك باید در اسرع وقت چه با شیر مادر و چه با شیر خشك و یا آب قند تغذیه شود. (در موارد شدید افت قند خون ممكن است گلوكز وریدی به كودك داده شود.)
در این كودكان خطر ابتلا به یرقان نوزادی، پلی سیتمی (بالا بودن تعداد گلبول های قرمز خون)، و هیپو كلسمی (پایین بودن كلسیم خون) نیز بیشتر است. در صورتیكه دیابت حاملگی بخوبی كنترل نشود ممكن است بر عملكرد قلب جنین نیز تأثیر بگذارد. بعضی مطالعات نشان داده اند كه میان دیابت حاملگی شدید و افزایش خطر مرده زایی در دو ماه آخر حاملگی رابطه وجود دارد. و در نهایت، دیابت حاملگی خطر ابتلابه پره اكلامپسی را دو برابر می كند.
● تحت نظر گرفتن جنین برای جلوگیری از عوارض دیابت حاملگی
بسته به شدت بیماری و اینكه مادر مشكلات دیگری در زمینه حاملگی دارد یا خیر، پزشك معالج ممكن است جنین را با دقت بیشتری در دو یا سه ماه آخر حاملگی تحت نظر بگیرد. پزشك به مادر آموزش خواهد داد كه چگونه در سه ماهه سوم حاملگی تعداد دفعات حركت جنین را بشمارد و در صورت برخورد با كاهش تحرك جنین بلافاصله وی را مطلع سازد.
در صورتیكه قند خون كنترل نشود و یا بقدری بالا باشد كه نیاز به انسولین وجود داشته باشد و یا مشكلات دیگری وجود داشته باشد، احتمال نیاز به كنترل قلب جنین (nonstress test) یا سونوگرافی دوره ای در حدود هفته ۳۲ وجود دارد. (این نوع از سونوگرافی "بیوفیزیكال پروفایل" خوانده می شود.) در صورتیكه قند خون بدون نیاز به تزریق انسولین در حد مجاز كنترل شود و بیمار مشكل دیگری نداشته باشد ممكن است نیازی به این تست ها تا چند هفته آخر حاملگی یا زمان زایمان وجود نداشته باشد.
پزشك معالج همچنین ممكن است حوالی هفته های ۲۹ تا ۳۳ یك سونوگرافی به منظور اندازه گیری جنین و تخمین وزن او درخواست كند. در این زمان، اگر جنین بیش از حد بزرگ باشد ممكن است انسولین تجویز شود. در صورتیكه پزشك به بزرگ بودن جنین مشكوك باشد ممكن است سونوگرافی دیگری در نزدیكی زمان زایمان انجام دهد، هرچند سونوگرافی در اواخر حاملگی چندان در تخمین اندازه جنین دقیق نیست. بسته به شرایط، ممكن است زایمان قبل از موعد مقرر القاء شود یا سزارین انجام گردد.
توجه: اگر دیابت حاملگی در نیمه اول دوران حاملگی تشخیص داده شود احتمال اینكه بیمار از قبل از حاملگی دچار دیابت بوده ولی تشخیص داده نشده است بیشتر است. در این موارد، پزشك ممكن است یك اكوكاردیوگرافی از قلب جنین درخواست كند زیرا خطر نواقص زایمانی بویژه ناهنجاری های قلبی در مواردی كه قند خون در طی ۸ هفته اول حاملگی بالا باشد (زمانی كه بدن جنین در حال شكل گرفتن است) بیشتر است.
● تشخیص دیابت حاملگی
مادر ممكن است متوجه شود كه نسبت به شرایط معمول بیشتر تشنه، گرسنه و خسته می شود و یا دچار تكرر ادرار شده است ولی اینها همگی علائم شایعی در زمان حاملگی هستند و طبیعی تلقی می شوند. واقعیت این است كه دیابت حاملگی اغلب بدون علامت است. به همین دلیل است كه تقریباً در تمام زنان حامله بین هفته های ۲۴ و ۲۸ قند خون اندازه گیری می شود.
با این حال، در صورتیكه خطر ابتلا به دیابت در مادر بیشتر باشد و یا علائمی از آن را داشته باشد (نظیر وجود قند در ادرار ) اندازه گیری قند خون در اولین ویزیت زمان حاملگی و بعد از آن در صورتیكه نتیجه آزمایش اول منفی باشد بین هفته های ۲۴ و ۲۸ انجام می شود. مثبت بودن آزمایش قند خون دلیل بر ابتلا به دیابت حاملگی نیست ولی بیمار باید برای تشخیص قطعی مجدداً مورد آزمایش قرار گیرد.
● چه عواملی خطر ابتلا به دیابت حاملگی را افزایش می دهند؟
طبق نظر انجمن دیابت آمریكا عوامل زیر خطر ابتلا به دیابت حاملگی را افزایش داده و قند خون در این موارد باید زودتر اندازه گیری شود:
▪ چاقی (اندكس توده بدن - body mass index بالای ۳۰)
▪ سابقه ابتلا به دیابت حاملگی در حاملگی های قبلی
▪ سابقه خانوادگی دیابت
▪ بعضی پزشكان عوامل زیر را نیز به لیست بالا اضافه می كنند:
▪ وجود قند در ادرار (آزمایش ادرار در تمامی ویزیت های زمان حاملگی انجام می شود)
▪ سابقه بدنیا آوردن نوزاد بزرگ (بعضی ۴ كیلوگرم و بعضی ۴ كیلو و ۴۰۰ گرم را مرز در نظر می گیرند)
▪ مرده زایی بدون دلیل
▪ سابقه بدنیا آوردن كودك دچار نواقص زایمانی
▪ بالا بودن فشار خون
توجه داشته باشید كه بسیاری از زنانی كه به دیابت حاملگی مبتلا می شوند هیچیك از این فاكتور ها را ندارند. به همین دلیل است كه بیشتر پزشكان اندازه گیری قند خود را برای تمام بیمارنشان در هفته های ۲۴ تا ۲۸ بصورت روتین درخواست می كنند. از سوی دیگر، در درصد كمی از زنان حامله ممكن است احتمال ابتلا بقدری كم باشد كه اصلاً نیازی به آزمایش نداشته باشند. خصوصیات این زنان عبارتند از:
▪ سن كمتر از ۲۵ سال
▪ وزن منتاسب
▪ نبود سابقه خانوادگی دیابت
▪ نبود سابقه بالا بودن قند خون
▪ نبود سابقه بدنیا آوردن كودك بزرگ یا هر گونه عوارض دیگری كه معمولاً همراه دیابت حاملگی دیده می شود
● درمان دیابت حاملگی
درمان دیابت حاملگی به شدت بیماری بستگی دارد. بیمار باید قند خود را با استفاده از دستگاه های خانگی كنترل قند خون و یا نوار های حساس به قند خون كنترل كند. رژیم غذایی برنامه ریزی شده می تواند كمك كننده باشد.
در رژیم غذایی، باید تعادل صحیحی میان پروتئین، چربی و كربوهیدرات وجود داشته باشد. همچنین ویتامین های لازم، مواد معدنی و كالری لازم باید تأمین شود. از مصرف مواد شیرین باید پرهیز كرد و یا مصرف آنها را به حداقل رساند. همچنین پرهیز از حذف وعده های غذایی، بویژه صبحانه، بر ثابت نگه داشتن قند خون مؤثر است.
رعایت رژیم غذایی ممكن است در ابتدا كمی نگران كننده باشد ولی اگر به آن عادت كنید دیگر چندان سخت نیست. همچنین مادر نباید خود را تحت رژیم غذایی خاص یا محدود كننده بداند. اصول حاكم بر رژیم غذایی دیابتی برای همه افراد مفید است بنابراین اگر دیگر اعضاء خانواده هم این رژیم غذایی را رعایت كنند فرصتی فراهم شده است تا همه از یك تغذیه سالم تر بهره مند شوند.
مطالعات نشان می دهند كه ورزش سبك هم به بهبود توانایی بدن در سوزاندن گلوكز كمك كرده و سبب كاهش قند خون می شود. ۳۰ دقیقه فعالیت هوازی در روز، نظیر پیاده روی یا شنا، برای بسیاری از زنان مبتلا به دیابت حاملگی سودمند است. ورزش شدید برای همه توصیه نمی شود، بنابر این برای آگاهی از میزان فعالیت ورزشی مناسب و مفید بهتر است با پزشك مشورت شود.
در صورتیكه قند خون با رژیم غذایی و ورزش كنترل نشود پزشك ممكن است انسولین تزریقی نیز تجویز كند. حدود ۱۵ درصد زنان مبتلا به دیابت حاملگی به انسولین نیاز پیدا می كنند. اخیراً بعضی پزشكان به جای انسولین، داروهای خوراكی نظیر قرص های گلیبنكلامید یا متفورمین تجویز می كنند ولی هنوز در مورد مؤثر بودن این داروها تردیدهایی وجود دارد.
● آیا دیابت بعد از زایمان هم باقی می ماند؟
احتمالاً نه. فقط درصد كمی از زنان مبتلا به دیابت حاملگی بعد از زایمان دیابتیك باقی می مانند و به عقیده محققین بیشتر این زنان قبل از حاملگی دچار دیابت تشخیص داده نشده بوده اند. برای اطمینان، باید حدود ۶ تا ۱۲ هفته پس از زایمان قند خون اندازه گیری شود. این آزمایش باید ناشتا انجام شود (مثل بسیاری از آزمایشات خون بیمار باید حداقل ۱۲ تا ۱۴ ساعت چیزی نخورد. به عبارت دیگر شام زود صرف شود و صبحانه هم خورده نشود).
● آیا ابتلا به دیابت حاملگی خطر ابتلا به دیابت را در آینده افزایش می دهد؟
بله. حدود دو سوم زنان مبتلا به دیابت حاملگی در حاملگی های بعدی نیز به این عارضه مبتلا می شوند. تعداد كمی از مطالعات نشان داده اند كه حدود ۵۰% زنانی كه به دیابت حاملگی مبتلا می شوند طی ۵ سال اول بعد از زایمان دچار دیابت تیپ ۲ می شوند. وجود شرایط زیر خطر ابتلا را افزایش می دهد:
▪ چاقی
▪ قند خون بسیار بالا در دوران حاملگی (بویژه اگر بیمار به انسولین نیاز پیدا كرده باشد)
▪ تشخیص دیابت در اوایل حاملگی
▪ مقادیر مرزی قند خون در آزمایشات بعد از زایمان (قند بالا ولی نه به اندازه ای كه تشخیص دیابت داده شود)
پزشك معالج به بیمار توصیه خواهد كرد كه چند وقت یك بار باید آزمایش قند خون بدهد. این زمان در صورتیكه آزمایشات بعد از زایمان طبیعی باشند معمولاً هر یك تا سه سال است. پایین نگه داشتن وزن، رژیم غذایی سالم، و ورزش می توانند بسیار كمك كننده باشند. همچنین ممكن است لازم باشد بیمار از مصرف قرص های ضد بارداری كه فقط پروژستین دارند خودداری كند. در زنانی كه به تازگی دیابت حاملگی داشته اند، خطر ابتلا به دیابت حاملگی تیپ ۲ افزایش می یابد.
در كودك نیز احتمال چاقی در سنین كودكی یا بزرگسالی و نیز ابتلا به دیابت افزایش می یابد. كمك به كودك برای داشتن یك تغذیه خوب، نگه داشتن وزن در حد مناسب، و تحرك فیزیكی كافی بسیار مهم است. در صورت ابتلا به دیابت حاملگی این مسئله را حتماً به متخصص كودكانی كه كودك خود را پیش او می برید اطلاع دهید.

منبع : نی نی سایت