یکشنبه, ۱۶ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 5 May, 2024
مجله ویستا


زندگی‌ آرام‌ منظم‌ترین‌ فیلسوف‌


زندگی‌ آرام‌ منظم‌ترین‌ فیلسوف‌
اگر از تاریخچه‌ نشو و نمای‌ فكری‌ كانت‌ و از نتایج‌ رشد عقلانی‌ او صرف‌نظر كنیم‌ احتیاجی‌ به‌ این‌ نیست‌ كه‌ برای‌ حكایت‌ كردن‌ وقایع‌ زندگی‌ او وقت‌ زیادی‌ صرف‌ بكنیم‌، زیرا زندگی‌ او بسیار عاری‌ از وقایع‌ و خالی‌ از حوادث‌ جالب‌ توجه‌ بوده‌ است‌. البته‌ عمر هر فیلسوفی‌ بدوا مصروف‌ تفكر و تامل‌ است‌ نه‌ فعالیت‌ در صحنه‌ زندگی‌ عمومی‌. فیلسوف‌ فرمانده‌ لشگر یا ستاره‌ فوتبال‌ و سینما نیست‌ و جز در موردی‌ كه‌ مثل‌ جوردانو برونو او را در آتش‌ بسوزانند یا مانند سقراط‌ مجبور به‌ نوشیدن‌ زهر شود عمر او بی‌حادثه‌ می‌گذرد.
ایمانوئل‌ كانت‌ در ۲۲ آوریل‌ ۱۷۲۴، در شهر كونیگز برگ‌ آلمان‌ متولد شد. پدرش‌ یوهان‌ گئورگ‌ كانت‌ در آن‌ شهر پیشه‌ سراجی‌ داشت‌. كانت‌ پس‌ از پایان‌ تحصیلات‌ ابتدایی‌، در سال‌ ۱۷۴۰، وارد دانشگاه‌ كونیگز برگ‌ شد و در آنجا فلسفه‌، ریاضیات‌ و الهیات‌ آموخت‌.
در سال‌ ۱۷۴۶، كه‌ پدر كانت‌ درگذشت‌، وی‌ ناگزیر شد به‌ تحصیلات‌ خود در دانشگاه‌ پایان‌ دهد. وی‌ رساله‌ فوق‌لیسانس‌ خود را با عنوان‌ اندیشه‌هایی‌ درباره‌ ارزیابی‌ نیروهای‌ زنده‌، نگاشت‌ كه‌ در سال‌ ۱۷۴۹ چاپ‌ و منتشر شد و این‌ نخستین‌ نوشته‌ وی‌ بود كه‌ به‌ چاپ‌ می‌رسید. در این‌ نوشته‌ نشانه‌های‌ استعداد و استقلال‌ اندیشه‌ كانت‌ آشكار است‌. وی‌ در آن‌ كوشش‌ می‌كند تا مساله‌ مقدار نیرو كه‌ مورد اختلاف‌ میان‌ دكارت‌ و لایب‌ نیتس‌ بوده‌ است‌ را با روشی‌ ماهیت‌ اندیشانه‌ حل‌ كند. اهمیت‌ این‌ نوشته‌ در جسارت‌ آن‌ است‌.
اندیشه‌ نبوغ‌آمیزی‌ كه‌ در این‌ نوشته‌ بیش‌ از هر چیز یافت‌ می‌شود این‌ است‌ كه‌ كانت‌ سه‌ بعدی‌ بودن‌ مكان‌ را در همبستگی‌ با قانون‌ نیروهای‌ ماده‌ مطرح‌ می‌كند و این‌ فرضیه‌ درخشان‌ و دلیرانه‌ را به‌ میان‌ می‌آورد كه‌ اگر بشر قانون‌های‌ دیگری‌ در طبیعت‌ كشف‌ كند، چه‌ بسا تصور مكان‌ یا بس‌عدهای‌ دیگر نیز ممكن‌ شود. كانت‌ دانش‌ مربوط‌ به‌ همه‌ این‌ انواع‌ مكانی‌ را هندسه‌ برترین‌(استعلایی) می‌نامد. او، تا سال‌ ۱۷۵۵ برای‌ تامین‌ معیشت‌ خود در خانواده‌های‌ متعدد آموزگار سرخانه‌ بود. كانت‌ در این‌ سال‌ به‌ زبان‌ لاتین‌ رساله‌یی‌ منتشر كرد با عنوان‌ درباره‌ آتش‌ كه‌ برای‌ آن‌ درجه‌ دكترای‌ فلسفه‌ به‌ وی‌ داده‌ شد. كانت‌ در همان‌ سال‌ برای‌ دریافت‌ كرسی‌ استادی‌ غیررسمی‌ نوشته‌یی‌ به‌ زبان‌ لاتین‌، با عنوان‌ روشن‌سازی‌ نو درباره‌ اصل‌های‌ نخستین‌ شناخت‌ متافیزیكی‌، انتشار داد.
با انتشار این‌ رساله‌ مقام‌ استادی‌ دانشگاه‌ یافت‌ و در دانشگاه‌ زادگاه‌ خود به‌ تدریس‌ پرداخت‌. او از این‌ زمان‌ به‌ بعد، تا سال‌ ۱۷۷۰، در دانشگاه‌ در رشته‌های‌ گوناگونی‌ از ریاضیات‌، فیزیك‌، منطق‌ و متافیزیك‌ گرفته‌ تا انسان‌شناسی‌ و فلسفه‌ آموزش‌ و پرورش‌ به‌ آموزگاری‌ پرداخت‌.
وی‌ پانزده‌ سال‌ استاد بی‌كرسی‌ و غیررسمی‌ دانشگاه‌ بود. در سال‌ ۱۷۶۴ به‌ وی‌ پیشنهاد شد كه‌ كرسی‌ استادی‌ هنر شعر را بر عهده‌ گیرد، اما نپذیرفت‌. سرانجام‌، در سال‌ ۱۷۷۰، دانشگاهش‌ از وی‌ دعوت‌ كرد تا در مقام‌ استاد رسمی‌ دارای‌ كرسی‌ در آن‌ دانشگاه‌، منطق‌ و فیزیك‌ تدریس‌ كند. همچنین‌ كانت‌ بمدت‌ چهار سال‌، معاونت‌ كتابخانه‌ سلطنتی‌ كونیگزبرگ‌ را نیز بر عهده‌ داشت‌ و سپس‌ از آن‌ كناره‌گیری‌ كرد. در این‌ سال‌ها بود كه‌ كانت‌ نظام‌ فلسفی‌ خود را در آرامش‌ و فارغ‌ از غم‌ معاش‌ بنیاد می‌كرد. كانت‌ در مدت‌ عمر خود، هیچ‌ همسری‌ انتخاب‌ نكرد و خانواده‌یی‌ تشكیل‌ نداد. وی‌ در فاصله‌ سال‌های‌ ۸۸ـ۱۷۸۶، رییس‌ دانشگاه‌ كونیگزبرگ‌ بود. اینك‌ كانت‌ سالخورده‌ شده‌ بود و اندك‌ اندك‌ تندرستی‌ خود را از دست‌ می‌داد و اندیشه‌ پرتوانش‌ رو به‌ ضعف‌ می‌نهاد. كانت‌ در ۲۸ فوریه‌ سال‌ ۱۸۰۴ در زادگاه‌ خود چشم‌ از جهان‌ پوشید. در نیمه‌ دوم‌ زندگی‌ كانت‌، اروپا و آلمان‌ شاهد رویدادهای‌ شگرف‌ تاریخی‌، سیاسی‌ و اجتماعی‌ بود كه‌ مهمترین‌ آنها انقلاب‌ بزرگ‌ فرانسه‌ بود.
جنگ‌های‌ هفت‌ ساله‌ در آلمان‌ نیز كه‌ طی‌ آن‌ سربازان‌ روسیه‌ شهر كونیگزبرگ‌ را تصرف‌ كردند، از رویدادهایی‌ بود كه‌ كانت‌ ناظر آن‌ بود. در آن‌ سال‌ها وی‌ در جلساتی‌ برای‌ افسران‌ درس‌ خوانده‌ روسی‌ سخنرانی‌ می‌كرد. كانت‌ معاصر امپراتور روشنفكر و دانش‌دوست‌ پروسی‌ آلمان‌، فریدریش‌ دوم‌ (یا بزرگ) بود و این‌ از بخت‌ یار كانت‌ بود. اما فرزند مقدس‌ ماب‌ آن‌ امپراتور فریدریش‌ ویلهلم‌ دوم‌ با كانت‌ نظر مساعد نداشت‌.
كانت‌ در زندگی‌ روزانه‌ مردی‌ بود نمونه‌ درخشان‌ نظم‌ و انضباط‌. هر روز ساعت‌ ۵ صبح‌ از خواب‌ بر می‌خاست‌. از ساعت‌ ۷ تا ۹ یا ۸ تا ۱۰ صبح‌ در دانشگاه‌ به‌ تدریس‌ می‌پرداخت‌. سپس‌ تا ساعت‌ یك‌ بعدازظهر را به‌ نوشتن‌ و پژوهش‌ علمی‌ می‌گذراند.
هر روز با چند تن‌ از دوستان‌ نزدیك‌ بر سر میز ناهار می‌نشست‌ و ضمن‌ صرف‌ غذا، ساعت‌ها با دوستان‌ به‌ گفت‌وگو و مباحثات‌ هیجان‌انگیز می‌پرداخت‌. نقل‌ كرده‌اند كه‌ كانت‌ در این‌ گفت‌وگوها از خود نشاط‌ و شوخ‌طبعی‌ و نكته‌ سنجی‌ و جاذبه‌ معنوی‌ شگرفی‌ نشان‌ می‌داد. پس‌ از آن‌، در ساعت‌ چهار بعدازظهر، به‌ گردش‌ مشهور خود در خیابانی‌ كه‌ در آن‌ منزل‌ داشت‌ می‌رفت‌ و مدتی‌ دقیقا معین‌ زیر درختان‌ آن‌ خیابان‌ به‌ قدم‌ زدن‌ می‌پرداخت‌. وی‌ با چنان‌ وقت‌شناسی‌ این‌ گردش‌ را آغاز می‌كرد و پایان‌ می‌داد كه‌ هر گاه‌ در آن‌ هنگام‌ از خانه‌ بیرون‌ می‌آمد، ساكنان‌ آن‌ خیابان‌ با دیدن‌ وی‌ ساعت‌هایشان‌ را میزان‌ می‌كردند. كانت‌ پس‌ از بازگشت‌ از گردش‌ عصرانه‌، مطالعه‌یی‌ سبك‌ می‌كرد و به‌ تفكر می‌پرداخت‌ و شب‌ هنگام‌ درست‌ سر ساعت‌ ۱۰ به‌ بستر می‌رفت‌. چنین‌ بود زندگی‌ كانت‌.
منبع : روزنامه اعتماد