۲۳ شهریور ۱۳۸۶ ــ ۱۴ سپتامبر ــ شورش هرات بر ضد عرب، و به این مناسبت نگاهی کوتاه به تاریخچه این شهر

۱۴سپتامبر سال ۶۶۱ میلادی، مردم هرات که خبر بازگشت پیروز پسر یزدگرد سوم آخرین شاه ایران از سلسله ساسانی را از چین به تخارستان (شمالشرقی افغانستان امروز) شنیده بودند بر ضد حکمران عرب خود سر به شورش برداشتند.
«پیروز» که در طول سلطنت پدر، حکمران مناطقی چند در ایران خاوری بود؛ پس از قتل پدر به چین رفته بود تا از امپراتور آنجا برای بیرون راندن اعراب کمک گیرد. هرات واقع در دره «هری رود» در زمان داریوش بزرگ به صورت شهر درآمد و از عمر آن دو هزار و پانصد و بیست سال می گذرد. هرات همزمان با اصفهان گسترش یافت که اصفهان در ۲۵ قرن پیش «اسپاندانا» نامیده می شد که بعدا سپاهان خوانده شد. مردم هرات در سال ۳۳۰ پیش از میلاد در برابر سلطه اسکندر مقاومت شدید از خود نشان دادند و اسکندر پس از تصرف شهر، در آنجا دژی برای نظامیان خود ساخت که بقایای آن هنوز باقی است. هدف از ساختن این دژ، حفظ نظامیان از شورش احتمالی مردم شهر بود. هرات که چند بار هم پایتخت ایران و ولیعهد نشین آن شده بود در میان دسته نخست شهرهای ایران بود که اشکانیان آن را از سلطه اسکندریان آزاد کردند، کاری که یعقوب لیث صفار در سال ۸۷۶ میلادی انجام داد و آن را از اعراب پس گرفت.
هرات که به مهد فرهنگ و تمدن ایرانی و ادبیات فارسی شهرت یافته است در زمان هخامنشیان «آرتاکوآنا Artacoana» تلفظ می شد که بعدا این تلفظ به «هرویو Haroyu» تغییر یافت و مرکز ساتراپی آریا شد. هرات توسط چنگیز خان مغول و امیر تیمور گورکان (دو بار) کاملا ویران شد که جانشینان تیمور و به ویژه شاهرخ میرزا (میرزا = امیر زاده) خرابی های وارده را ترمیم کردند. هرات به مدت دو هزار سال مرکز اصلی مبادله کالا میان ایران، چین و هند بود.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز